“LORON MOVIMENTO MARABIA” - Deklarasaun Politika Prezidente Partido Democratico

DEKLARASAUN POLITIKA PREZIDENTE PARTIDO DEMOCRÁTICO ENG. MARIANO ASSANAMI SABINO RELASIONA HO LORON MORIS PD BA DALA 18 IHA PARLAMENTO NASIONAL 10 DE JUNHU MOVIMENTU MARABIA, PD HUSU PARA ESTADO KONSIDERA

Partido democrático hakarak fo homenajen nebe que klean ba heroi funu nain sira, espesial liu ba loron ohin, “LORON MOVIMENTO MARABIA”, ne’e maka PD husu para Estado konsidera ba sira ne’ebe maka laiha ona, konsidera [hodi] halot ba iha jardim dos herois atu fo homenagen e respeita nafatin ba sira. Ba sira nebe que sei moris, atu iha nafatin responsabilidade nu’udar veteranos.

10 de Junho 2019, Partido Democrático hakarak deklara ba loron importante ida ohin.

EJISTENSIA REJIAUN V

Dia 12 de Junhu ne’e mos loron ida importante, ne'ebe maka Movimentu Estudantil sira halo paralizasaun hodi okupa Ministeriu Negosiu Estranjeiru Indonezia nian iha 1998. Depois de loron ida ne’e maka Indonesia haree katak, asaun nebe nakloke ba movimentu oinoin, nebe laos deit oan haksoit embaixada sira, mas bele paraliza ona Miniteriu Negosiu Estranjeiru, ne’ebe maka durante ne’e halo kampaina maka’as ba integrasaun Timor Leste ba Indonesia. Entaun sira haree katak perigu ne’e boot dadauk ona, luta ne’ebe maka ita loke iha Indonezia, ita simu orientasaun hosi COMANDANTE EM XEFE, MAUN BOT XANANA ho objetivu primeiru atu dada militar Indonezia sira nia atensaun, laos deit ba buka gerilleiros nebe iha foho, maibe bele buka mos gerilleirus nebe iha sidade, e liu liu gerilleirus nebe iha ona sira nia kapital, no iha fatin fatin, iha sira nia nasaun, ne’ebe bele halo ona bomba e mos bele halo ona buat oioin ne’ebe bele fo ameasa ba sira nia nasaun. Luta ne’ebe Indonesia sira halo mos iha momentu ne’eba hanesan, atu konsolida inimigo lubuk ida iha rejime Soeharto nian. Islam radikal sai vitima ba Soeharta, sira ne’ebe komunista ka sosialista nia restu ne’ebe maka sai inimigu mos ba Soeharto. Luta nebe Indonezia sira halo mos parte ida husi provinsia sira ne’ebe hakarak ukun an, hanesan movimentu Aceh Merdeka (GAM), Movimentu Papua Merdeka (OPM) e mos Malukas ne’ebe hakarak ukun an. Ita nia luta ne’ebe iha Indonezia, ita konsentra hodi konsolida sira katak, ita iha inimigu ida deit maibe, ita nia objetivu ketak-ketak. 

Demokrasia ba Indonezia e Ukun-rasik-an mai Timor Leste. Ikus liu, ita rasik konsolida PDIP hasoru PDI wainhira PDI naksobu tanba PDI nia ikon importante maka Megawati para nune’e nia bele lidera PDIP. Timor oan hotu hotu fo kontribuisaun, to’o iha dia 27 de Julho 1996 ne’ebe halo atake ba PDIP ninia Kantor Pusat e ikus vitima barak mos husi Timor Leste.

Ohin PDIP ninia votu sa’e e sira maka manan iha Indoenzia. Ba ita husu deit maka ida ne’e, ita uluk hamutuk ita hamosu DEMOKRASIA iha Indonezia no REFERENDUM iha Timor Leste, ohin ami ukun-rasik-an e iha ne’eba demokrasia mosu dadauk. Tanba ne’e, ami husu deit ita nia kooperasaun, servisu hamutuk para buka tuir nafatin aswa’in sira ne’ebe to’o oras ne’e seidauk hetan sira nia restus mortais, liu-liu maka ASWA’IN NICOLAU LOBATO ne’ebe maka to’o ohin loron ita seidauk hetan. Ita hakarak serviso hamutuk ho sira militar [Indonezia] ne’ebe uluk iha ne’e hodi hatudu fatin ne’ebe aswa’in lubuk ida lakon ba, hodi ita foti hikas no tau iha fatin ne’ebe que sira merese e lolos.

RENETIL iha momentu ne’eba, halo oinsa para iha ne’eba, katak iha ne’e Nasaun konflitu para ema Indonezia bele hatene e uza mos KONSTITUISAUN Indonezia nian ne’ebe maka dehan “ penjajahan di atas dunia harus di hapuskan” ida ne’e maka sira nia komitment e ida ne’e maka ita uza hodi koalia iha momentu ne’eba, hodi dehan katak, inkonstituisional boot wainhira okupasaun iha Timor Leste lao hela. Ita halo mos internasionalizasun do konflitu nu’udar fatin transformasaun ba informasaun Timor Leste ba indonesia e Timor Leste ba estranjeiro. Indonezia mos ita uza hanesan fatin ba lojistika, tanba ita bele apoia kartus, apoia pistola , apoia HT no instrumentu komunikasaun sira seluk ne’e ita hola ou foti husi sira. Iha momentu ne’eba, ita mos konsolida ema militar rasik, liuliu GEGANA lubuk ida e POLISIA lubuk ida ne’ebe ami konsidera e tau nu’udar mos militante RENETIL e mos hanesan nasionalista. Nune’e mos RENETIL rekuinese katak movimentu oioin,  AST, RENETIL, DPP IMPETTU rasik ne’ebe involve kuadrus IMPETTU lubuk ida ne’ebe transforma DPP IMPETTU iha tempu rezistensia. Iha deklarasaun ida ne’e ami hakarak apresia ba hotu hotu ne’ebe partisipa. Ohin RENETIL loke ona para atu tau naran, husu para membru hotu hotu bele tau naran, atu nune’e bele iha konsiderasaun. Husu ba estadu atu bele iha rekuinesimentu ne’ebe que justo, adil ba hotu hotu. Ba Rejaun V tenke iha fatin, iha momentu ida ne’e ami iha Parlamentu maka bele, iha dever e mos iha poder, para atu halo katak, ejistensia Regiaun V ne’e importante. Ita nia luta, ita loke laos deit iha Timor Leste, maibe mos ita loke iha Indonezia nia rain. Husu ba hotu hotu e liuliu ba inan aman sira ne’ebe que lakon nia oan atu orgulho nafatin katak, sira nia mate maka oferese indenpendensia e indenpendensia ida ne’e tenke sai ema Timor oan hotu ninian e tenke orgulho ba Timor oan hotu e Timor oan hotu tenke sai NUMERU UM.

OHIN LORON MORIS PARTIDO DEMOCRÁTICO, 10 DE JUNHO 2019

Ohin loron moris PD nian (10-06-2019) e ami apresia ba Partido hotu hotu,  Partido boot hanesan FRETILIN, CNRT, e ohin Partido ne’ebe hamaluk tan ita maka PLP, KHUNTO ho mos partido kiik sira hanesan FM, UDT no PUDD, e mos partido sira ne’ebe que la mai iha Parlamento Nasional, mas ami hakarak apresia katak, ho imi hotu nia kooperasaun mak PD eziste desde 2001 to’o ohin loron.

Valores lubuk ida ne’ebe PD komunga, PD ba ESTADO, defende ohin kontinua la’o ba oin, ami dehan katak, Harii Nasaun Hahu Husi Base ne’e ho hanoin katak, ita nia dezenvolvimentu ne’e tenke igual ba hotu hotu, ba fatin hotu hotu, iha ne’ebe deit MAUBERE OAN iha, dezenvovimentu tenki la;o ba iha ne’eba, dignifika Povo Maubere tomak. Ami mos dehan katak, Hau nia dignidade la aas liu dignidade Estado nian, ne’e katak, ita hotu tenke sakrafika-an ba rai ida ne’e, labele husik ba povo ne’e sakrafika-an dala ida tan ba rai ida ne’e. Povo fo ona ninia oan, ninia fen, ninia laen ba rai ida ne’e, para rai ida ne’e ukun an. Ohin politiku sira halo politika para atu bele dignifika sira, dezenvolve sira, para moris diak ba povo ida ne’e. Labele husik para sira monu, tanba ne’e ita politiku nia dignidade la aas liu, wain hira INTERESSE POVO NO ESTADO iha ona ita nia oin. Ami mos, koalia kona ba Hun ida, abut ida, Povo ida, Rai Timor ida deit, katak ita nia unidade ita kuda iha hun ida, abut ida, povo ida, rai TIMOR ida deit. Rekonsilasaun laos iha ibun tutun e laos material ba kampaine maibe, rekonsiliasaun SERIU ba Timor oan hotu hotu, suku fila fali Timor oan sai ida deit, maski liu ba iha hilin oioin iha pasado, maibe ohin ita Timor oan ida deit, maske iha partido oioin maibe, ita hotu hakarak moris diak hodi Timor ne’e lao ba oin. Ita iha multi partidaria, maibe ita tenke koalia ba malu, ita tenke iha dialogu. Tanba Timor ita hotu nian, e Timor oan ne’ebe iha partido e mos laiha partido ninian hotu. Rai ida ne’e laos politik na’in sira nian deit, maibe ita hakarak involve ema hotu hotu iha laran. BA O TIMOR MAUBERE OAN PRONTU SERVI, servi ne’e katak totalidade ba rai ida ne’e, partido nee instrumentu ida, maibe to’o tempo ida kuandu ukun, ukun ba povo, ukun ba rai ida ne’e, servidor ba rai ida ne’e, morador, auxiliar ba rai ida ne’e, ukun ne’e responsabilidade, laos oportunidade. Ida ne’e maka ami sempre koalia, vitoria ba PD ne’e, vitoria ba TIMOR LESTE, ne’e katak, PD hanesan ita hotu hatene, ami harii atu transforma sosiedade ne’e sai sosiedade demokratiku atu kaer metin RDTL ne’ebe ita proklama iha 28 de Novembro de 19975. Sai valor republika, valor demokratiku ne’e sai lisan ba moris e lisan ba ukun, tanba ne’e, husu ba fundadores sira, husu ba sira ne’ebe halo esforsu hodi Partido ne’e eziste, ba imi hotu. Tanba ne’e, prezidente PD ho estrutura apresia ba imi hotu nia esforsu, hodi Partido ne’e eziste e mos ba sira jerasaun foun, jerasaun tuir mai, PD to’o ohin loron, husi kadeira 8, agora hela 5. Dala ruma sei tun tan, se imi latama mai PARA ITA HAMUTUK HAMETIN NO HABURAS PARTIDO NE’E. Tanba ne’e, hodi PD nia naran, loke liman ba hotu hotu, sira ne’ebe luta ba Partido, luta ba valores demokrasia, atu lisan demokrasia sai lisan ba ukun, lisan ba moris, partido PD nia odamatan nakloke ba imi hotu.

Parabens ba Povo Timor Leste.

Parabens ba Partido tomak iha Parlamento Nasional.

Parabens ba Estado Timor Leste.

FESTA POPULAR

Ohin ita orgulho tanba, ita nia Partido eziste ona iha tinan 18 nia laran, ita hakat liu buat lubuk ida, diak no at, ita hakat hamutuk. Tanba ne’e, iha tinan ida ne’e, 2019, ita sei selebra loron moris Partido Democrático iha Aldeia, Suku, Posto, Munisipiu, to’o Nasional hanesan FESTA POPULAR. Ita ida idak, sei nafatin iha ita nia fatin, para hanoin oinsa ita nia Partido sai bot liu. Ita hotu loke liman no laran ba malu, hodi haksolok iha loron moris ita nia Partido nian. 

DESCULPA BA HOTU HOTU

Ba inan aman, feton-nan no maun-alin sira hotu iha territoriu Timor Leste nia laran tomak. Husi aldeia, Suku no posto e munisipio sira hotu, ho aniversario PD ba dala 18, karik ami seidauk halo buat ruma ne’ebe tuir ita bot sira nia hakarak, hau hodi estrutura husi Nasional to’o base e hodi militante PD tomak nia naran, HUSU DESKULPA. Maibe, nu’udar Maubere oan ho prinspio luta ba rai ida ne’e, ami sei nafatin esforsu ho ami nia k’biit tomak ba Povo no Estado ida ne’e. Ba partidus politikus sira, ami mos HUSU DESKULPA, karik durante kampaine ami koalia buat ruma lamonu ba ita bot sira na futar laran, ami husu perdaun. Ba hotu hotu, ami mos HUSU DESKULPA, karik durante PARTIDO DEMOCRATICO nia ezistensia, ami halo buat ruma lakona ba ita bot sira hotu nia laran, AMI HUSU DESkULPA. 

DILI, 10 DE JUNHO 2019

Eng. Mariano ASSANAMI Sabino

Prezidente Partido Democrático