VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20160727

"Resistensia Ne'e Hanesan Ita Sa'e Kareta Husi Lospalos Ho Destinu Dili"

Francisco Dionisio Fernandes
https://www.facebook.com/francisco.d.fernandes?fref=ts
PARTICIPASAUN JOVENTUDI LORIKU ASUWAIN NINIAN TUIR IDAK IDAK NIA IDADE KA PERIODE, ATU HETAN PARTICIPASAUN BARAK LIU TAN ATRAVES EVOLUSAUN TEMPU. TAMBA NE HAU HALO ANALOJIA HANESAN PASANJEIRU BISKOTA HUSI TUTUALA MAI DILI, IDAK IDAK SAE TUIR DALAN BA DESTINASAUN IDA.

Iha hakerek simplis ida ne, atu laiha hatudu liman ba ema ruma ka ema ida, no idak idak mak bele refleta rasik ho honestidade, sa tempu mak nia hahu participa iha procesu luta ba Libertacao Patria (Hasai Indonessia iha Timor-Leste).

Dala ida tan, Hau ata hakarak halo explikasaun no observasaun ituan tuir hau ata nia experiencia hodi sai testamunha ba Joventudi Loriku Asuwain sira hotu nia Participasaun iha Resistencia Nacional ba Libertacao da Patria.

Joventudi Timor oan sira hotu nia participasaun iha Luta Prolongada ida nee, ho idak idak nia kontribuisaun ho idak idak nia Knar tuir posibilidade nebe nia bele halo no participasaun tempu neba nune mos Participasaun tuir idak idak nia periode. Atu ita bele halo analojia karik nune RESISTENCIA NE HANESAN ITA SAE KARETA HUSI LOSPALOS HO DESTINASAUN MAI KAPAITAL DILI.

Iha destinasaun ida nee, konsensia nasionalismu no patriotismu hodi participa iha luta resistencia mos iha nia evolusaun hanesan Analojia KARETA TRANSPORTE HO VIAJEN DESTINASAUN HUSI HAU TEMI IHA LETEN (destinasaun husi Lospalos mai Dili). JOVEN balun sa'e kedas kareta ne desde Tutuala, Lospalos, Balun foin sae kareta ne iha ona Manututo, balun fali besik ona fatu-ahi mak foin sae, no balun besik los terminal Bus nian iha Becora mak foin nia atu sae kareta ne, maibe BUAT HOTU IMPORTANTE LIU MAK ITA HOTU KONSEGE ATINJI DUNI LIBERTACAO DA PATRIA.

Faze Primeru Participasaun husi 1974-1980.

Joventudi sira balun sai fundador hodi hahu halo klandestina hasoru Governo Kolonial Portugues nia UKUN, hodi sira bele funda ASDT-FRETILIN, Joventudi sira iha momentu neba mak harin UNITIM hodi bele halo no koordena ba sosializasaun ba kosensializa ba fanu povo maubere nia konsensia kona idealismu ba Luta UKUN RASIK AN. To'o enfim sira ho FRETILIN halo deklarasaun Independencia Unilateral UKUN RASIK AAN, Proklamasaun RDTL 28 Novembro 1975. Antis depois Indonesia halo invasaun, Joventudi balun lidera povo maubere hodi enfrenta invasaun ida nee, Joventudi balun tenki ba estranjeiru hodi buka apoio diplomatiku ba ita nia Luta ba UKUN RASIK aan, sira ba hodi konvence komunidade Internacional hodi bele rekonhece RDTL no kondena Invsaun Indonesia nian nee.

Presidente Xavier ema kaer no Presidente Nicolau Lobato Mate 1978.

Joventudi balun hamutuk ho Povo Maubere luta kontra Indonesia Invasaun nee iha Ailaran, too barak mate, no balun tenki mai rende, no balun rende ema hatama iha kadeia, no balun sai husi kadea no kontinua luta, sei buka dalan hodi bele kontinua luta.

Faze segundo Participasaun 1980-1986.

Tamba deit funu Konvensional nebe FRETILIN ho nia liman kroat FALINTIL halo nia lakonsege ona enfrenta Indonesia nia forza (ABRI) mak Stratejia tenki muda ba stratejia Prolongada atraves Funu Girilha.

Tuir aspektu Militarmente katak kuandu Movimentu gerilha ida mak karik nia tahan liu tinan lima ne signifika katak hetan apoio husi Povo rasik. tamba nee Maun Bot Xanana lidera Fali FALINTIL no mobiliza Unidade Nacional hodi nune Timor oan tomak Luta ba UKUN RASIK AAN, FRETILIN transforma uluk ba Partido Leninme no Marxista maibe hare fenomena Konjuntura Politika mundial muda lalais entre hodi tranforma ba CRRN. Periode ida nee, Joventudi sira nebe sei moris tun husi Ailaran tamba ema kaer no balun kontinua halo resistencia iha ailaran, Frente Tolu hahu harin ona, FRENTE ARMADA, FRENTE KLANDESTINA no FRENTE DIPLOMATIKU. FRENTE rua seluk harin nanis ona desde inisiu; FRENTE ARMADA (FALINTIL), FRENTE Diplomatic desde Maun Bot nain hat ba Estranjeiru (Dr Jose Ramos-Horta, Alkatiri, Rogerio Lobato, Roque Rodrgues). FRENTE KLANDESTINA harin hodi bele reforsa FRENTE rua seluk nebe harin ona desde inisiu

Periode terseiru 1986- 1997

Periode ida nee, ita bele dehan Periode CNRM, rezim Soeharto mos sei forti tebes iha Indonesia.

1986 Joventudi Balun Harin ona OJECTIL, OJETIL nune mos Joven balun hahu mos insiativa rasik harin rede klandestina iha Bairo iha Dili laran depois bele halo kontaktu ho komando iha ailaran atraves ESTAFETA SIRA.

Maun Bot Xanana ema kaer 1992 iha Lahane, Maun Mauhudu mos ema Kaer iha Fatuhada no Maun Mauhunu mos ema kaer iha Ainaro.

Joventude Balun, hahu ba eskola iha Denpasar, Bali, mos hahu harin ona RENETIL iha tinan 1988, no mos organisaun sira seluk, FLECTIL no seluk seluk tan (Karik balun hatene bele aumenta tan) hodi mobiliza estudante Timor oan sira bele participa iha resistencia, no nune mos atu kaer Joventudi Estudante sira atu bele monu ba influensia Kultura Indonesia nian maibe bele sosializa Timor-Leste nia Luta iha Indonesia atraves Indonesiasaun Konflitu Timor-Leste nian ho objetivu atu Povo Indonesia bele konsesializa kazu Timor-Leste nian, no enfim bele harin demokratizasaun Indonesia nian depois post Soe-Harto no rekonhece liberdade Povo Timor-Leste atraves Referendum.

Nune mos iha Timor-Leste mosu mos Organisaun da Massa oin oin, tan, Sagrada Familia, Fitun, UJT, Objelatil, Fuan Domin, no seluk seluk tan.

Periode ida nee, depois Demonstracao Santa Cruz 1991, tinan sira tuir mai Joventudi barak ba Jakarta hodi haksoit lutu ba Embaixada estranjeiru sira iha Jakarta, Indonesia hodi sira too iha estranjeiru no kontinua reforsa FRENTE DIPLOMATICO ho sira hotu nia participasaun.

Hau ata mos hamutuk ho Kolega sira hahu atu inisia harin klandestina iha ami nia bairo Kolmera, Grupu repolho, depois 1994 transforma ba JOCA ( Joventudi Colmera hakarak Ukun Rasik aan).

Hau ata rasik tama RENETIL tinan 1996 iha Malang, Java Leste

Periode quarto nian 1998-1999.

Tinan 1997 Indonesia monu ba Krisis Moneter nune mos Nasaun iha Sudesta Asiatiku tomak monu ba Krisis financeiru hodi nee situacao ida nee, Joventudi sira sente katak tempu duni atu hamutuk ho Joventudi Pro demokrasia Indonesia nian (Aktivista sira) hodi bele hamonu Soeharto atu bele loke liberdade ba Timor-Leste.

Iha periode ida nee, depois Soe-Harto Monu, iha duni Euforia tamba Liberdade iha ona, kuandu hau fila fali ba Dili, depois opsi Ali-Alatas anuncia iha dia 27 Janairu 1999 hau hare Joventudi barak liu tan mak hakarak UKUN RASIK ANN, Unidade Metin liu tan, ema hotu servisu hamutuk maski iha amiacas husi Milisia sira.

Demosntracao Etsudante RENETIL halo fatin hotu Indonesia laran, Ami halo iha Malang, Fatin demonstracao mak Kantor DPRD Malang.

Demonstracao Importante iha DEPLU- 12 June 1998, Hau ata mos hatoo hau ata nia orasi Politiku ho Lian Engles. "Referendum is the best way and more democractic for Timorese Peoples."

Halo demonstracao Loron 14 June 1998 iha Ministerio Justica no Direitu Humanos iha Jakarta hodi husu Liberdade ba Maun bot komandate Kay Rala Xanana Gusmao.

RENETIL iha Malang sai bot liu tan, RENETIL mos konsege domina ona IMPETTU hodi nune Joventudi no estudante barak liu tan mak participa hodi bele organisa no mobiliza povo ba REFERENDUM 30 Agusto 1999.

Hau ata mos participa aktivamente hodi halo kampanhe durante REFERENDUM 1999.

Konklusaun


Joventudi Loriku Asuwain nia particpasaun iha Luta naruk ida nee, tuir idak idak nia periode balun desde inisiu, balun Participa iha periode klaran, Balun foin participa depois Soe-harto monu ona (Era Reformasi).

Nee duni, ema idak idak nia participasaun tuir idak idak nia idade, Balun participa ho Klandestina Murni duni (Ultra Secredu), Balun Semi-Klandestina, nia konsekuensia, aktivista balun mate kedas iha Demostracao sira (12 Nov 1991), Balun ema kaer fila fila, ate Balun nebe ema lakonsege kaer nia ate funu remata.

Tamba ida ne,, Kolega resistencia sira nebe uluk iha periode ida ne husi 1980-1999 karik participa bele hakerek ita bot sira nia experiencia hodi nune ita bele rai hela storia diak ba Jeracao Foun sira nebe mak foin bot iha Timor-Leste nia Restauracao Independencia 20 de maio 2002.

Francisco Dionisio Fernandes
https://www.facebook.com/francisco.d.fernandes?fref=ts

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.