VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20160726

Eleisaun Geral 2017 Besik Mai Dadaun Ona

Eleisaun Geral 2017 Besik Mai Dadaun Ona
Nudaar Sidadaun diak Labele Haluha ba Vota Partidus Politikus Ne’ebé mak ho Nia Programa Diak

 

*Hakerek na’in: Moisés Vicente

Belun le’e na’in sira, hakerek na’in foti liafuan ida husi Dosente UNTL nian ne’ebé hatete nunee “Tuir sistema demokrásia ne’ebé Repúblika Demokrátika Timor-Leste adopta la taka dalan ba se deit atu harii partidu tamba Lei Inan fó dalan, tan ne’e iha nasaun demokrátiku ne’e partidu barak bele ezisti laiha buat ida importante priense kriteriu CNE-Comissão Nacional de Eleições nian. Iha nasaun demokrátiku hanesan Timor-Leste ita labele prevene ema seluk atu harii partidu, partidu ezisti barak ne’e hamoris demokrásia la hamate, tanba partidu barak moris tuir ita nia país demokrátiku”. Dosente UNTL-Universidade Nacional Timor-Lorosae, Agosto Mendonça.  Jornál Matadalan Semanál. 13-19 Jullu 2016.  

Hela deit sura loron no sura fulan atu tama ona tinan foun 2017 nian. Iha ne’ebé CNE-Comissão Nacional de Eleições sei públika sai kalendariu kampanye nian ba partidus politikus sei halo ninian kampanye partidu nian iha teritoriu Timor-Leste antes ba halo votasaun eleisaun gerais Parlamentu Nacional no eleisaun Prezidenti da Repúblika nian. Ita hotu sei haree kada partidu politiku sei halo ninia renda-renda, funan-funan kapas los iha kampanye ne’e husi partidu A-B-C-D-E iha palku leten sei iha promesa buat oin-oin ba nia militantes partidu politiku sira no ba nia simpatizante sira iha Timor-Leste. Ba sa tuir baze legal KRDTL-Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste iha artigu 46 direitu ba partisipasaun polítika nian iha numeru 1. Sidadaun ida-idak iha direitu atu partisipa, rasik ka ho nia reprezentante eleitu tuir demokrasia, iha vida polítika no iha país nia asuntu polítiku. Numeru 2. Sidadaun ida-idak iha direitu atu konstitui no atu partisipa iha partidu polítiku. Numeru 3. Lei maka regula partidu polítiku sira nia konstituisaun no organizasaun. KRDTL artigu 47 Direitu ba sufrájiu 1. Sidadaun ida-di'ak ho tinan boot-liu sanulu resin-hitu iha direitu atu vota no hetan eleisaun. 2. Direitu ba sufrájiu nia ezersísiu ema ida-idak nian no konstitui devér síviku ida. KRDTL Artigu 63 Sidadaun sira nia partisipasaun polítika 1. Sistema demokrátiku nia kondisaun no meiu importante ida maka mane ho feto sira nia partisipasaun direta no ativa iha vida polítika. 2. Lei promove igualdade iha direitu síviku no polítiku nia ezersísiu no la diskriminasaun tanba seksu iha asesu ba kargu polítiku. KRDTL artigu 65, artigu 70, artigu 76, artigu 92, artigu 93, no artigu 106.

Nudar sidadaun ne’ebé moris iha país Timor-Leste iha direitu atu tuir kampanye sira partidu politiku nian hodi rona saida mak lider partidu politiku sira koalia durante iha kampanye nia laran no militante no simpatizante sira hakarak mos rona partidu politiku koalia no partidu politiku sira nia programa, partidu politiku nian visaun no misaun rasik hodi nune’e sidadaun sira ba vota labele hili vota sala ba partidu A-B-C-D-E no partidu seluk-seluk tan. Partidu politiku ida ne’ebé mak sei kompete iha eleisaun geral iha tinan 2017 oin mai tuir lista partidu politiku ne’ebé rejistu ona ona CNE- Comissão Nacional de Eleições, partidu politikus hamutuk tolu nulu (30) sei kompete. Belun le’e nain sira tuir mai lista partidus politikus tolu nulu (30) ne’ebé rejista ona iha CNE sei kompete iha eleisaun geral 2017 iha tabela mak tuir mai ne’e:
 .
No Naran Partidu Estrutura Diresaun
1 P-ASDT-Partidu Asociação Social Democrata Timorense (Presidenti) João Correira
(Sekretariu Jeral) Vicente dos Santos
Marabia
Dili, TL
2 P-FRETILIN-Partidu Frente Revolucionariu do Timor-Leste Independente Presidenti-Francisco Guterres “Lu-Olo”. (Secretariu Jeral) Dr. Mari Alkatiri. (Sekretariu Jeral Adjuntu) José dos Reis Avenida Martires da Pátria, Comoro Dili
3 P-CNRT- Partidu Congresso Nacional de Reconstruksaun de Timor-Leste (Presidenti) Kayrala Xanana Gusmão (Vice I) Antonio da Costa “Mau Huno” (Vice II) Eduardo de Deus “Dusae” (Sekretariu Jeral) Dr. Deonisio da C. Babo Soares Bairo dos Gurilhus Dili, TL
4 PD-Partidu Demokratiku (Presidente Interino/Vice I) Drs. Adriano do Nacimento (Sec.Jeral) Mariano Sabino “Asanami” (Teizoreira) Anina Leite Rua de Colmera, Dili, TL
5 PSD-Partidu Social Demokrata (Presidenti) Drs. João M. Gonsalves (Vice I) Ir. Pedro Trouquel (Vice II) Benjamin Barros (Secretariu Jeral) Dr. Reinaldo Colmera Mandarin, Dili, TL
6 P-KOTA-Klibur Oan Timor As’wain (Presidenti) Dr. Manuel Tilman (Secretariu Jeral) Cesar A. do Santos Carlos Pantai Kelapa, Dili, TL
7 PPT-Partidu do Povu de Timor (Presidenti) Jacob Xavier (Secretariu Jeral) Francisco Pinto (Diretur Finansas) Mateus Xavier Balide Railolon, Dili, TL
8 PUN-Partidu Unidade Nacional (Presidenti) Fernanda M. Borges (Secretariu Geral) Maria F. de Deus Taibesi, Dili, TL
9 PDRT-Partidu Republika de Timor (Presidenti) Gabriel Fernandes (Vice Presidenti) Fernando do Rego (Secretariu Jeral) Ozorio Mau Lequi Ex. Radio Lorosae, Seroja Comoro Dili
10 P-UNDERTIM-Partidu Unidade Nacional Democratica de Resistencia Timorense (Presidenti) Cornelio Gama “L-7” (Vice Presidenti) Faustinho dos Santos (Secretariu Jeral) Francisco Guterres “Manu Buy” Becusse Centro Becora
11 PDC-Partidu Democratico Cristão Presidenti) Antonio Ximenes Quintal Kiik, Dili TL
12 PST-Partidu Socialista Tmorense (Presidenti) Avelino M. Coelho (Vice I) Nelson T. Correia (Vice II) Domingos Colimão Santa Cruz, Dili, TL
13 PNT-Partidu Nacional Timorense (Presidenti) Abilio de Araujo Tibar, Dili TL
14 PR-Partidu Republikanu (Presidenti) João Mariano Saldanha Culuhun Dili, TL
15 PMD-Partidu Milenium Demokratiku (Presidenti) Hermenegildo Cupa .
16 P-UDT-Partidu União Demokratiku Timorense (Presidenti) Gilman Exposto Palapasu Dili, TL
17 PDN-Partidu Dezenvolvimentu Nacional (Presidenti) Fernado dis Gusmão (Secretariu Jeral) Lucas Soares Rua Balide Dili, TL
18 PLPA-Partidu Liberta Povu Aileba (Presidenti) Francisco Gomes Tuana Laran Dili, TL
19 P-KHUNTO-Partidu Kmanek Haburas Unidade Nacional Timor Oan (II Vice-Presidenti) Antonio Verdial de Souza (Secretariu Jeral) Jose A. da Silva Souza (Secretariu Jeral) Jose A. da Silva Audian Dili, TL
20 PTT-Partidu Trabalista Timorense (Presidenti) .
21 P-FM-Partidu Frenti Mudança (Presidenti) José Luis Guterres Vila-Verde Dili, TL
22 PDL-Partidu Democratiku Liberal (Presidenti) Marito de Araujo (Sec.Jeral) Gaspar de Araujo Rua Delta II Comoro, TL
23 PTD-Partidu Timorense Democratiku (Presidenti) Aliança da C. Araujo Lahane Ocidental
24 P-APMT-Partidu Associção Popular Monarquia Timorense (Presidenti) Eng. Pedro da Costa Ramalho (Sec.Jeral) Cesar Agostu Maubuti Kampo Alor Dili, TL
25 PDP-Partidu Dezenvolvimentu Popular (Presidenti) Antonio Soares (Sec. Jeral) Agusto Maubuti Aimutin Aldeia I Dili, TL
26 PARENTIL-Partidu República Nacional Timor-Leste (Presidenti) Flaviano Pereira Lopes .
27 PUDD-Partidu Unidade Dezenvolvimentu Democratico (Presidenti Interino) Julio da S. Salsinha, Lic.CSH, MAP (Sec. Jeral Interino) Eng. João A. Dias Rua. Av Pres. Nicolau Lobato, Dili
28 PMLPM-Partidu Movimentu Liberta Povu Maubere (Secretariu Jeral) José Martins Matadoru Dili, TL
29 PCASDT-Partidu Centro Ação Social Democrata Timorense . Bairo Pite, Dili
30 PLP-Partidu Libertação Popular (Presidenti Interino) Aderito de Jesus Soares (Vice Presidenti) Sabino Soares “Guntur” Andre da Costa “L-4” Rua Bekarin, Metiaut, Dili, TL

“Partidu Balun iha Lista ne’e hala’o ona koligasaun sai hanesan Bloku”. Fontes: Média TIME Timor, No. 103/TAHUN/X/Mei 2016, Pajina 4-5-6.
 .
Iha Timor-Leste demokrasia duni, tamba Timor-Leste adopta sitema multipartidarizmu tuir konstituisaun RDTL artigu 7 numeru 2. Estadu fó valór ba partidu polítiku sira nia kontribuisaun ba povu atu hatudu nia vontade organizadamente no ba sidadaun sira atu partisipa iha país nia governasaun. Ita analiza no kompara ho nasaun sira seluk iha mundu hanesan nasaun Australia, Indonesia, Amerika, São Tome e Prinsipe, Portugal no nasaun sira seluk-seluk tan ne’ebé mak aplika demokrasia iha sira nia nasaun rasik. Partidu politiku ne'ebé mak sei ukun durante tinan 5 nia laran ba periode ida ne’e hahu husi tinan 2017-2022. Kada tinan 5 sempre iha mundansa iha orgaun Parlamentu Nacional nian, Presidente da Repúblika no Governo laran. Povu Timor-Leste agora matenek loos sei haree partidu politiku ida ne’ebé mak diak liuba povu sira.

Iha parte seluk, iha ne’e hakerek nain foti espesialista balu koalia kona-bá definisaun partidu politiku sei traduz ho lian Melayu mak tuir mai ne’e. Espesialista ida naran Carl J. Friedrich: Partai politik adalah “sekelompok manusia yang terorganisir secara stabil dengan tujuan merebut atau mempertahankan penguasaan terhadap pemerintahan bagi pimpinan partainya dan, berdasarkan penguasaan ini memberikan kepapa anggota partainya kemanfaatan yang bersifat idiil maupun materiil” (A political party is a group of human beings, stably organized with the objective of securing or maintaining for its leaders the control of a government, with the further objective of giving to members of the party, through such control ideal and material benefits and advan tages). R.H. Soltau: “Partai politik adalah sekelompok warga negara yang sedikit banyak terorganisir, yang bertindak sebagai suatu kesatuan politik dan yang dengan memanfaatkan kekuasaunnya untuk memilih bertujuan menguasai pemerintahan dan melaksanakan kebijaksanaan umum mereka” (a group of citizens more or les organized, who act as a political unit and who, by the use of their voting power, aim to control the government and carry out their general policies). Dalam negara demokrasi partai politik menyelenggarakan beberapa fungsi: Yang pertama: partai sebagai sarana komunikasi. Salah satu tugas dari partai politik adalah meyalurkan aneka ragam pendapat dan aspirasi masyarakat dan mengaturnya sedemikian rupa sehingga kesimpangsiuran pendapat dalam masyarakat berkurang. Dalam masyarakat modern yang begitu luas, pendapat dan aspirasi seseorang atau suatu kelompok akan hilang, tak berbekas seperti suara di padang pasir, apabila tidak ditambung dan digabung dengan pendapat dan aspirasi orang lain yang senada. Proses ini dinamakan “penggabungan kepentingan” (interest aggregation). Sesudah digabung, pendapat dan aspirasi ini diolah dan dirumuskan dalam bentuk yang teratur. Proses ini dinamakan “perumusan kepentingan” (interest articulation). Yang kedua: Partai sebagai sarana sosialisasi politik. Partai politik juga main peranan sebagai sarana sosialisasi politik (instrument of politicl socialization). Di dalam ilmu politik sosialisasi politik diartikan sebagai proses melalui mana seseorang memperoleh sikap dan orientasi terhadap phenomena politik, yang umumnya berlaku dalam masyarakat di mana ia beradah. Biasanya proses sosialisasi berjalan secara berangsur-angsur dan masa kanak-kanak sampai dewasa. Di samping itu sosialisasi politik juga mencakup proses melalui mana masyarakat menyampaikan norma-norma dan nilai-nilai dari satu generasi ke generasi berikutnya.

Belun le’e nain sira hotu, espesialista balu ne’ebé hakerek na’in foti iha leten ida ne’e sai hanesan referénsia diak ida ba ita nia lider partidus politikus sira hotu iha Timor-Leste. Hodi nune’e lider partidu politiku sira atu hare’e tamba agora dadaun ne’e partidu ne’ebé mak regista ona iha CNE-Comissão Nacional de Eleições iha nasaun Repúblika Demokrétika Timor-Leste hamutuk partidu tolu nulu (30) resin mak sei kompete iha eleisaun geral tinan 2017 oin mai husu hala’o ho nakonu dame no paz nia laran no laiha mosu ho violensia.

Ikus liu rekomenda  ba lider partidus politikus, militantes no simpatizante sira iha nasaun Timor-Leste atu manan ka lakon iha eleisaun geral 2017 oin mai ne’e festa demokrasia povu nian. Lider partidu politiku sira prepara ho programa ne’ebé mak diak durante tinan 5 nia laran hodi nune’e povu sira ba vota hili la sala. Partidu politiku ida ne’ebé mak lakon basa liman ba partidu politiku ida ne’ebé mak manan tamba ida ne’e povu mak fó votos. Ita kompara iha jogo Desportu ida karik iha manan no iha mos iha lakon. Ita hotu hein festa Demokrasia iha nasaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste ne’ebé mak sei hala’o dala ida tan iha tinan 2017 nakonu ho paz no labele ho violensia. Ita hotu hein tinan 2017 oin mai semak ita nia lideransa foun ne’ebé mak sei tur iha Parlamentu Nacional no sei hili ou sei vota mos ba Presidente da Repúblika foun.

Referénsia:

  1. Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste 2002. Asesu iha loron 12 fulan Julho tinan 2016.
  2. PARTIDUS POLITIKUS 30 SEI KOMPETE IHA ELEISAUN GERAL 2017. Média TIME Timor. Edisaun No.103/TAHUN/X/Mei 2016. Asesu iha loron 13 fulan Julho tinan 2016.
  3. Ministériu Justisa Fraku PARPOL-Partidu Politiku  Buras hanesan Kogumelu. Média Matadalan Semanal. Asesu iha loron 18 fulan Julho tinan 2016.
  4. Sistema Ministeriu Fraku Partidu Aumenta ba 30. Media Matadalan Semanal. Asesu iha loron 18 fulan Julho tinan 2016.
  5. DASAR-DASAR ILMU POLITIK. PROF. MIRIAM BUDIARJO. Edisi Kedua. Asesu iha loron 22 fulan Julho tinan 2016.
  6. CNE-Comissão Nacional de Eleições. Disponivel iha: http://www.cne.tl/. Asesu iha loron 23 fulan Julho tinan 2016.  

*Artigu ida ne’e larepresenta institusaun ne’ebé hakerek na’in haknar ba, maibé idea no argumentu sira ne’ebé lekar iha artigu ne’e nudar opinião pesoál. Iha sujestaun ruma bele haruka iha e-mail: moisesvicente.mahein@gmail.com

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.