VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20151214

TINAN ATUS LIMA: Kapítulu 38 – Restaurasaun Misaun Katólika iha Timor (1874--1910) (Parte dalaneen) - Bispu sira Macau no Timor nian

500 ANOS – TINAN ATUS LIMA  Emar Timor Ho Malae Mutin Hasoru Malu  

Dom Carlos Filipe Ximenes Belo

Kapítulu 38Restaurasaun Misaun Katólika iha Timor (1874--1910) (Parte dalaneen) - Bispu sira Macau no Timor nian

Hahú tinan 1875, Kolonia Timor pertense ba Dioseze Macau. Amu Bispu sira n’ebé ukun Dioseze to’o tinan 1910, mak tuir mai ne’e:

1. - Bispu Dom Manuel Bernardo de Sousa Enes (1873-1883)

Nia moris iha loron 5 fulan novembru tinan 1814, knua Topo, iha ilha S. Jorge, Açores Portugal. Ho tinan 17, nia tama iha konventu fransiskanu iha Topo. Tanba iha tinan 1834, iha Lisboa, Ministro António Joaquim Aguiar haruka duni sai orden no kongregasaun relijioza, Manuel Bernardo liu ba Brasil iha 1840. Iha ne’ebá, nia tama Seminário no ordena amu lulik. Iha tinan 1849, padre Manuel Enes ba Coimbra (Portugal) atu estuda iha Faculade de Teologia; nia hasai duni kursu e sai doutor. Nia hanorin iha Universidade no iha Seminariu Maior Dioseze Coimbra nian. Iha loron 25 fulan juñu tinan 1875, amo Papa Pio IX foti nia ba bispu dioseze Macau nian. Ho provisaun loron 10 maio 1875, nia foti Padre Manuel Lourenço de Gouveia ba Governador do Bispado. Bispo ida ne’e mak haruka amu lulik sira ba Timor. Iha tinan 1883, amo Papa transfere nia ba Dioseze Bragança (Portugal).

2. - Atu troka Bispu Manuel Bernardo Enes, amo Papa foti ba Bispu, amo Bispu António Joaquim de Medeiros (1883-1897).

Nia moris iha Vilar de Nantes, Munisipiu Chaves, Vila Real-Portugal) iha loron 15 fulan outubro tinan 1846. Sei kiik nia tama Real Colégio das Missões Ultramarinas iha Cernache do Bonjardim (Sertã, Portugal); sai amu lulik iha tinan 1871. Iha tinan 1872, nia ba Macau, no sai Reitor Seminariu Saun José. Iha tinan 1877, nia ba Timor hanesan misionariu; nia mak superior no vigário geral dahuluk; nia harii kolejiu mane nian no kolejiu ba labarik feto sira; nia mak husu madre kanosiana sira ba Timor atu haree edukasaun labarik feto nian. Iha tinan 1881 nia sai Bispo Coadjutor iha Goa (Índia Portuguesa). Iha tinan 1883, amo Papa hili Dom António Joaquim de Medeiros hanesan Bispo Macau nian, no tau matam ba rai Misaun Timor. Nia to’o Macau iha tinan 1885. Nia vizita Timor ba dala ukuk iha tinan 1886. Nia harii granja ka eskola agrikultura nian iha Dare. Iha nia tempu amu lulik barak ba serbisu iha Timor. Bispu Dom António Medeiros mate iha uma Misaun nian, iha Lahane, Dili, iha loron 7 fulan janeiru tinan 1897. Nia isin mate hakoi hela iha Igreja Matriz Dilly. Agora ne’e, nia ruin halot hela iha didin Igreja Motael, besik altar-mor.

3. - Dom Jose Manuel de Carvalho (1897-1902)

Atu troka Bispo matebian António Medeiros, amo Papa hili Bispo Dom José Manuel de Carvalho. Nia moris iha knua ida naran Torigo, Tondela, Dioseze Viseu, Portugal, iha tinan 1844. Nia simu ordenasaun sacerdotal iha 1867. Tuir mai, nia ba Coimbra atu estuda iha Faculdade de Direito. Kursu hotu, nia fila ba Viseu no hanorin iha Liceu no Seminário. Amo Papa foti nia ba bispu dioseze Macau nian iha loron 4 fulan fevereiro tinan 1897. Nia to’o Macau 1898. Bispo Dom José Manuel de Carvalho haruka padre Jesuita sira ba Costa Sul, atu tau matan ba Missaun Soibada. Iha loron 15 fulan novembru tinan 1900, nia fahe área kolónia Timor nian ba vikariatu rua: Vikariatu do Norte ho sede iha Lahane, no vikariatu Costa Sul ka Conta-Costa ho sede iha Soibada. Iha nia tempu nia la ba vizita Missaun sira iha Timor. Iha tinan 1902, amo Papa transfere nia ba dioseze Angra do Heroísmo (Açores).

4. - Bispo Dom João Paulino de Azevedo e Castro (1902-1918).

Bispo Paulino moris iha vila de Lages, ilha do Pico, Açores, Portugal, Iha loron 4, fulan fevereiro tinan 1852.Nia tama eskola primaria iha nia knua, no ikus mai tama Liceu iha Cidade da Horta (ilha Faial). Nia mos ba Coimbra hodi hasai kursu iha Faculdade de Teologia. Nia simu ordenasaun hanesan amo lulik iha Angra, loron 31 fulan agosto tinan 1879. Iha loron 9 juñu 1902, amo Papa Leão XIII foti nia ba bispo dioseze Macau. Iha tinan 1903, nia “funda” Boletim Eclesiástico do Governo da Diocese de Macau. Iha fulan agostu tinan 1905, Dom João Paulino de Azevedo e castro ba vizita Timor. Nia halo missa no fo krisma ba sarani no alunu sira iha Dili, Maubara, Liquiçá, Bazartete, Manatuto, Laleia, Baucau, Soibada. Bispo Dom Paulino halo provizaun foun atu korrije área Vikariatu rua nian.

1) Vicariato do Norte (Superior: Padre José da Neves): Dili, Manatuto, Lacló, Laleia, Vemasse, Baucau, Maubara e Liquiça e Oe-Cusse.

2) Viacariato do Sul (Superior: Padre Sebastião Maria Aparicio da Silva, S. J.): Soibada, Barique, Viqueque, Lacluta, Luca, Bibuçuço, Alas, Suro, Bobonaro, Atsabe, Ermera, Fatubessi e Balibó.

Dom Carlos Filipe Ximenes Belo
Premio Nobel Paz 1996

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.