Iregularidade Konstitusional ba Toma de Posse Lejislatura Dahaat: Tamba-sa Prezidente Republika husik-hela?

Iregularidade Konstitusional ba Toma de Posse Lejislatura Dahaat: Tamba-sa Prezidente Republika husik-hela?

Husi: Frederico Pinheiro

PR Lu-Olo

Depois Eleisaun Parlamentar data 22 Jullu 2017, Prezidente Tribunal Rekursu (PTR) Proklama rezultadu Apuramentu Nasional Komisaun Nasional ba Eleisaun (KNE) iha data 01 Agustus 2015. Konta husi data PTR proklama rezultadu apuramentu nasional KNE ne’e to’o data 21 fulan Agustus 2017 liu tiha ona praju para hahu Lejislatura Dahaat nian. Bazeia ba artigo 41 Regimento Parlamentu Nasional hateten katak:

“...sesaun primeira ba lejislativa nian sei hahu iha loron 15 hahu husi loron Tribunal Rekursu anuncio rezultadu eleisaun jeral..."

Tribunal ba Rekursu anunsiu sai rezultadu ofisialmente iha loron 01 fulan Agustus 2017. Nune, bazeia ba artigu 41 ne’e, lolo’os loron primeira sesaun plenária ba Deputado foun (Lejislatura Dahaat) nian tenki hala’o iha loron 16 Agustus 2017 ka loron 17 Agustus 2017.

Antes ne’e, iha semana kotuk Prezidente Parlamentu Nasional Aderito Hugo da Costa ne’ebe tuir lei nudar Prezidente PN sesante haruka sai konvite ba Partidu politiku sira ne’ebe hetan asentu iha Parlamentar atu tuir seremonia POSSE iha loron 21 Agustus 2017. Maibe realidade, tuir fontes husi Konsellu Administrasaun PN nian konfirma katak seremonia refere mos labele realiza tamba adia fali ba loron 30 Agustus 2017. Kestaun mak ne’e, se’e data 21 Agustus deit mos nudar aktu iregularidade ona, oinsa mak bele adia-tan fali to’o 30 Agustus 2017?

Situasaun ida nee hamosu problema IREGULARIDADE KONSTITUSIONAL tamba la halo tuir saida mak Konstituisaun RDTL ho Leis sira haruka. Situasaun ida agora ne’e lo-lo’os ne’e orgaun soberano hanesan  Parlamentu Nasional ho Governu sira nia mandatu Kaduka ona no labele halao ona sira nia funsaun regular. Hare’e ba situasaun ida ne’e, Prezidente RDTL iha obrigasaun no Dever Konstitusional atu asegura no garantia implementasaun Konstituisaun no Lei sira seluk. Maibe emfelizmente Prezidente RDTL mos seidauk hola insiativa atu halo tuir rekezitu Konstitusional no Lei ne’ebe previstu ba ida ne’e. Prezidente Republika husi hela situasaun ida ne’e la’o seim iha medidas legal.

Timor-Leste hanesan Estadu do Direitu Demokratiku, tuir lolo’os Prezidente Republika tenki hola medidas tuir kompetensia ne’ebe previstu iha Konstituisaun RDTL. Situasaun ida ne’e bele provoka kondisaun ba krizi Instituisaun-sira Estadu nian atu funsiona ho efetivu no demokratiku. Fo kondisaun atu hamosu abuzu poder, korupsaun iha burokrasia no administrasaun publiku. Devia-ser, Prezidente Republika tenki konsidera to’o Estadu to’o ona faze sériu no labele nonok liu tamba bele prejuizu ba Estadu Timor-Leste nia soberanu. Soberanu hatúr iha Povo no povo hili sira nia reprezentante atu ukun tuir Leis haruka. Prezidente RDTL iha Dever Konstituisaun atu kestiona situasaun ne’e ho Partidu mais votadu sira seluk (CNRT, PLP, PD no KHUNTO).

Prosesu negosiasaun politik entre Partidu Fretilin ho partidu haat seluk to’o agora seidauk iha serteza, no Prezidente Republika nonok hela ba situasaun ida ne’e. Enkuantu Partidu Fretilin falla atu propoin plataforma Governasaun no hili Primeiru Ministru mak lolo’os ne’e, Prezidente RDTL konvida partidu CNRT nudar partidu mais votadu daruak para fo tempu ba hato’o proposta konaba plataforma Governasaun no proposta Primeiru Ministru foun. Prezidente Republika falla atu hola medidas legal ba situasaun hirak ne’e nudar aktu violasaun ‘by omission’ tuir obrigasaun no dever ne’ebe iha tuir artigu 106 KRDTL haruka no la iha tan opsaun seluk tamba la preve iha KRDTL. Prezidente Republika tenki halo afirmasaun ida fo serteza atu halo diferensia entre knar nudar Prezidente RDTL ho knar nudar Prezidente Partidu Fretilin. Interese atu kestiona katak emfelizmente Prezidente RDTL nonok no la halo reazen ida ba situasaun ne’e. Tamba-sa?