Karta RENETIL ba Prezidente Republika relasiona ho remodelasaun ba V Governo Constitucional

R E N E T I L
Resistência Nacional dos Estudantes de Timor-Leste
Av. Loriku No. 01 Farol, Dili-Timor Leste
Telp. +670 77104550, 77281665, 77232851; email: tinanmurak.renetil@yahoo.com

---

Data, 10 Fereiru 2015
No:…../E-RENETIL/II/2015

Bodik ba:
Sua Excelencia Presidente da Republika
Palacio do Presidente
Av. Nicolau Lobato
Dili

Excelencia,

Iha biban ida ne’e, ami hakerek ba Sua Excelencia Senhor Presidente, nudar garantor unidade Estadu no funsionamentu regular husi instituisaun demokratiku sira, hodi fo RENETIL nia hanoin ruma kona-ba prosesu sucessao iha Governo Timor-Leste, no dinamika politika ne’ebe haleu prosesu ida ne’e.

Hahu’u kedas iha tinan 2014, mosu ona exijensia iha sosiedade Timor-Leste nia le’et, ba Primeiro-Ministro Xanana Gusmao atu halo remodelasaun ba Governu ne’ebe nia lidera. Exijensia sira ne’e mosu husi preokupasaun atu hasae efisiensia no efektividade iha Governu nia servisu no hadia integridade iha Governasaun. RENETIL hare’e katak preokupasaun sira ne’e iha duni fundamentu, no fo duni justifikasaun ba Primeiro-Ministro Xanana Gusmao atu halo restruturasaun iha Governu ne’ebe nia lidera. RENETIL fiar katak, prosesu politiku hotu-hotu, inklui prosesu ne’ebe halao ho objektivu atu halo sucessao iha Governu, tenki halo lao tuir regra sira ne’ebe iha Konstituisaun no lei sira, nomos tau konsiderasaun kondisoens sosio-politiku Timor-Leste nian.

Bazeia ba ida ne’e, RENETIL hakarak lori ba Sua Excelencia Presidente da Republica nia atensaun, aspektu balun husi prosesu remodelasaun ka restruturasaun ne’ebe lao iha Governo Timor-Leste dadauk ne’e:

1. Objektivu husi remodelasaun ka restruturasaun
   
   RENETIL kompartilha observasaun katak, V Governu Konstitusional mai ho estrutura ida ne’ebe boot tebe-tebes, ne’ebe halo mosu sobre-posisaun barak no tau obstakulu ba efektividade iha servisu. Nune’e mos, nomeasaun ba politiku iha Governo nia laran la dun hare’e ba kapasidade ema ida-idak nian, tuir kna’ar ne’ebe nia atu lori.
   
   RENETIL fiar katak, ida ho populasaun la to’o millau rua, Timor-Leste bele instala Governu ida kiik, hosi ema sira ne’ebe iha duni kapasidade hodi halao kna’r ne’ebe nia atu simu, no iha vontade atu hasae nia kapasidade tuir exijensia husi nia servisu. Estrutura Governu ida ne’ebe ki’ik no sei permite Governu atu fo kbi’it boot liu tan ba estrutura teknika husi funsionalismo publiku, ne’ebe iha tempu hanesan sei hadia profisionalismu iha funsaun publika.
   
   Atu remodelasaun ka restruturasaun ne’ebe lao dadauk ne’e bele responde ba preokupasaun sosiedade nian atu hadia efisiensia no efektividade Governu nian, Governu foun ne’ebe atu hari’i ne’e, diak liu fihir ema sira ne’ebe iha duni integridade moral no politika, dedikasaun atu servi Povu no kompetensia atu halao kna’ar ne’ebe sei fo ba nia. Governu foun ida ne’e diak liu la inklui individu sira ne’ebe hetan hela akuzasaun criminal husi tribunal. RENETIL fiar katak, iha komunikasaun ho Partidu sira, no ho Primeiro Ministro foun, S.E. Presidente da Republika bele garante katak Governu foun nia kompozisaun sei tau duni aspektu ida ne’e ba konsiderasaun.


2. Karakter husi remodelasaun ka restruturasaun
   
   Midia no komentador politiku sira hahu’u karakteriza governu foun ne’ebe atu hari’i ne’e hanesan Governu da Unidade Nasional. Tuir RENETIL nia hanoin, karakterizasaun ida ne’e la reflekta realidade ne’ebe existe. Remodelasaun ka restruturasaun ne’ebe halao dadauk ne’e, tuir RENETIL nia hare’e, laos atu responde ba krize politika ruma iha Timor-Leste, ne’ebe exiji inklusaun forsa politika hotu-hotu iha governo abranjente ida. Atribuisaun ‘ Governu Unidade Nasional’ bele halo mosu impresaun katak iha Timor-Leste mosu hela desintedementu politiku boot ida iha relasaun ho prosesu atu forma Governu, no solusaun ba desintendementu boot ne’e maka atu hari’i Governu ne’ebe halibur forsa politika hotu-hotu. Tuir RENETIL nia hanoin, wainhira impresaun ida ne’e tama iha konsiensia sosiedade nian, bele fo impaktu negativu ba populasaun nia konfiansa iha stabilidade politika ne’ebe povu rasik kontribui atu hari’i iha tinan hirak nia laran. Iha planu internasional, ida ne’e bele halo buras tan propaganda ne’ebe ema halo katak iha Timor-Leste la iha estabilidade politika.


3. Legalidade no Legitimidade Politika
   
   Prosesu remodelasaun dadauk ne’e mos sei hare’e inklusaun husi individu balun ne’ebe laos husi koligasaun partidu ne’ebe hari’i V Governu Konstitusional, inklui atu kaer kargu hanesan Primeiro-Ministro. Tuir Konstituisaun, Partidu ne’ebe hetan vootus barak liu, ka koligasaun Partidu sira ho maioria asentu iha Parlamentu Nasional maka indigita Primeiro-Ministro hodi forma no lidera Governu.
   
   Tuir RENETIL nia hanoin, rekizitu konstitusional ida ne’e importante, tamba Guvernu nudar Orgaun de Soberania ida presiza hetan legitimidade politika husi povu. RENETIL fiar konfiansa povu nian, ne’ebe hatudu liu husi partidu sira ne’ebe iha reprezentasaun iha Parlamentu, ne’e importante ba Chefe Governu, atu nia bele iha kbi’it hodi lidera no orienta Governu hodi servi povu.
   
   Ne’eduni RENETIL husu ba S.E. Presidente da Republika, liu husi komunikasaun ho Partidu sira ho reprezentasuan iha Parlamentu, atu garante apoiu genuinu no expressa ba Primeiro-Ministru ne’ebe sei indigita.
   

RENETIL fiar katak iha S.E. Presidente da Republika nia lideransa, prosesu politiku ne’ebe lao dadauk iha Timor-Leste ne’e sei resulta iha formasaun Governu ida ne’ebe iha kapasidade atu hatutan prosesu Libertasaun do Povu. RENETIL pronto nafatin atu halao ninia kn’ar iha prosesu Libertasaun ida ne’e, no hodi fo hanoin no kritika konstrutivu ba prosesu politika nasional. Ami mos pronto atu klarifika assuntu ruma iha karta ne’e, bainhira Sua Excelencia presija.

Ba Sua Excelencia nia konsiderasaun ba surat ida ne’e, ami hato’o ami nia obrigado wain. Ikus liu, ami hato’o saudasoens husi Kuadro no Militante RENETIL tomak ba S.E. Presidente da Republika.

Dili, 10 Fereiru 2015

Demetrio Saka’onar do Amaral de Carvalho
Secretario Geral