RENETIL - DEKLARASAUN BA MEDIA

R E N E T I L Resistência Nacional dos Estudantes de Timor-Leste Av. Loriku No. 01 Farol, Dili-Timor Leste Telp. +670 77104550, 77281665, 77232851; E-mail: tinanmurak.renetil@yahoo.com

DEKLARASAUN BA MEDIA

Iha biban ida ne’e, RENETIL hakarak fo sai deklarasaun kona ba:

1. Resolusaun Parlamentu hodi halo atuasaun ba grupu para-militer;
2. Kandidatu Komisariu ka Adjuntu KAK;
3. Deklarasaun Sr. Sebastião Dias Ximenes, kona ba aktivista labele assume responsabilidade nudar komisau ka adjuntu KAK

Observasaun:

A. Resolusaun Parlamentu kona ba Grupu Para-militar

RENETIL hakarak husu ba autoridade polisia nebe eksekuta Resolusaun Parlamentu hodi atua grupu para militer sira atu bele halao tuir prosedimentu hatudu profesionalismu.

Ba grupu para militer sira, atu hatudu hases-an husi violensia no koopera ho autoridade sira.

Ba Institusaun Estado sira hotu atu bele konfiansa ba malu, labele iha interverensia ba institusaun seluk nia knar no hatudu unidade de votus hodi buka solusaun tuir lei no hases violensia.

B. Asuntu KAK

RENETIL mos hanoin katak, diskusaun no opiniaun sira kona ba kandidasaun komisariu KAK nian ne’e lolos nakloke ba ema sira nebe interesante hodi fo opiniaun. Tamba nune, opiniaun kritiku analitiku ba kriteria, ekspektativa publiku nebe kandidatu ida tenki iha kondisaun hodi halao servisu ida ne’e iha future.

RENETIL mos hare katak diak liu kandidatura ba komisariu KAK ne’e liu kandidatu rua ka tolu, nune bele fo kondisaun ba Parlamentu hodi iha opsaun no tetu hodi bele hili ida diak liu husi sira nain rua ka sira nain tolu.

C. Kona ba Opiniaun Sebastião Dias Ximenes (iha okaziaun hatan perguntas Timor Post nian kona ba asuntu KAK

La sala no lolos publiku tenki iha opiniaun kona ba kandidatura komisariu ka adjunto KAK nian. Tamba institusaun ida ne’e nudar institusaun save ida ba kombate korupsaun. Aspeitu ida nebe mak sai mos indikador husi governasaun nebe diak husi estado ida. Ho rasaun hirak ne’e, mak lolos akademiku sira, politika sira, aktivista sira no ema nebe interese ba asuntu ne’e atu bele fo opiniaun nebe analitiku no kritiku.

Infelixmente, saida mak hato’o husi Sr. Sebastião laos opiniaun ida nebe elegante, kritiku, analitika ho base, maibe nakonu deit ho vigansa ba personalidade sira nebe dadauk ne’e ka anteriormente lidera KAK nebe husi background aktivista.

Iha sorin seluk, RENETIL nudar organizasaun masa rezistensia nebe mak halibur ‘aktivista’ rihun ba rihun, iha prosesu rezistensia ba libertasaun Patria, hare katak deklarasaun ne’e demostra personalidade nebe arogante. RENETIL haree katak, deklarasaun Sr. Sebastião Dias Ximenes (aktual Provedor Direitus Humanos no Justisa) nian kona ba Adjuntu KAK (Komisaun Anti Korupsaun) nia servisu (hare: Timor-Post, 04 Marsu 2014), hodi dehan katak, ‘ema ne’e tenke ho background jurista laos aktivista’.

RENETIL hakarak atu dehan katak, deklarasaun Sr. Sebastião Dias Ximenes nian ne’e

1. Ahistoris ka la hatene istoria: Faktu husi istoria hatudu momos katak mundu ne’e nakonu ho istoria aktivizmu nian. Ema hanesan: Mahatma Gandhi, Nelson Mandela, Steve Biko, Soekarno, Mohammad Hatta, Romo Y.B. Mangunwijaya, Che Guevara, Fidel Castro, Luis Inacio Lula da Silva, Abraham Lincoln, Barack Obama no seluk tan nebe kuinesidu mundialmente. Nune mos iha Timor-Leste, iha: Francisco Xavier do Amaral, Nicolao dos Reis Lobato, Fransisco, Vicente Reis Sahe, Rosa Muki Bonaparte, Xanana Gusmão, Jose Ramos-Horta, Mari Alkatiri, Fransisco Lu-Olo, Taur Matan Ruak, Fernando La Sama de Araujo, Avelino Maria Coelho, Ceu Britis, Lurdes Bessa, Maria Paixão, Isabel Fereira, Ilda da Conceicão, Agio Pereira, Ana Pesoa, Aniceto Guterres, Arsenio Bano, Grigorio Saldanha, Jacinto Alves, Milena Pires, Joaquim Fonseca, Carlos da Silva Saky, Sergio Hornai, Fransisco Miranda Branco, Maria Domingas Alves, Teresa Carvalho, João Choque, Vasco da Gama ’Criado’, Jose Manuel, Mitodio Caetano Monis, Eladio Faculto, DR. Lucas da Costa ‘Rama Metan’, Aderito Soares de Jesus, Jose Neves ‘Samalarua’, Antero Bendito, Jose Luis de Oliveira no seluk tan ne’ebe mak surat tahan ne’e lato’o hodi sura idak-idak. Aktivista barak mak luta ho aten-brani, esperansa, kaer prinsipiu universal no umanista hodi firme iha sira idak-idak nia luta. Libertasaun Patria ne’e, nudar obra kolektivu ‘ativista’ sira nian. Sira nebe, iha frente armada, diplomatika, klandestina, nebe inklui mos ai-leba sira mak tulun prosesu rezistensia ne’e.

2. Eliminasaun: Sr. Sebastião Dias Ximenes, laiha moral nebe natoon hodi dehan katak ‘ativista la bele kaer knaar adjunto KAK’. Liafuan ‘aktivista labele’ ne’e, nudar esforsu ida husi Sr. Sebastião Dias Ximenes, hodi elimina partisipasaun ‘aktivista’ sira, nebe balun terus tebtebes iha rezistensia, iha prosesu dezenvolvimentu nasional. Nune mos, hodi elimina partisipasaun aktivista foun sira nebe mak firme nafatin hodi hametin prinsipiu estado de direitu no demokratiku nebe promove transparensia, justisa, direitus umanos ka volor universal sira nebe dadauk ne’e hahu harii iha Timor-Leste.

3. Vingansa Politika: Deklarasaun Sr. Sebastião Dias Ximenes ne’e nudar ekspresaun ida nebe laiha fundamentu no nakonu ho nia vingansa politika. Lolos, Sr. Sebastião Dias Ximenes halo refleksaun ba nia-an nudar Provedor Direitus Umanos no Justisa, ‘saida mak nia halo ona ba Timor-Leste?’ Sr. Sebastião Dias Ximenes, lolos ita boot agradese ba ‘aktivista’ sira nebe sakrifika sira nia-an iha periudu rezistensia, hodi nune, ohin loron Sr. Sebastião Dias Ximenes, hetan privileiju nudar Provedor Direitus Umanos no Justisa. Ativista barak mak moris nudar sidadaun simples maibe ho dignidade. Keta! Keta, ‘hakanek dala ida tan sira nia fuan!’.

4. Rekonsiliasaun: Favour boot ida Sr. Sebastião Dias Ximenes, labele halo kanek ka kokir ema nia kanek. Tamba memoria sei la lakon. Sr. Sebastião Dias Ximenes, lolos iha konsiensia katak faze nebe ita bot moris hela ba ne’e nudar faze ‘redenção’ ida nebe ita bot tenki hola responsabilidade. Diak liu, simu privilejiu ne’e, hodi hahu kuda ispiritu nudar sidadaun RDTL nebe exemplar hodi tulun suku lisuk prosesu rekonsiliasaun ne’e.

5. Dezakredita Aktivista: Sr. Sebastião Dias Ximenes karik iha laran diak ho moos hodi kontribui ba kombate korrupsaun iha rai ida ne’e, tuir lolos ko’alia haree ba aspektus legais sira ho integridade ema sira nebe atu hetan fiar hodi okupa pozisaun sira iha Komisaun Anti Korrupsaun, la’os ba tau fali kondisaun aktivista. Aktivita barak mak hanesan juiz, prokurador, defensor ka husi disiplina sira seluk nebe dadauk ne’e kaer hela knar iha nasaun RDTL. Sera ke ema aktivista sira la iha integridade? Sera ke jurista ka prokurador ida nebe mos hanesan aktivista hotu la iha integridade no labele kombate korrupsaun tanba deit nia ninia background mai husi mos aktivista? Kaju Komisaun Anti Korupsaun Indonesia nian, iha ema aktivista lubuk ida hanesan Bambang, no seluk tan, maibe sira nia servisu hatudu kualidade nebe diak. Sr. Sebastião Dias Ximenes, tuir lolos hanoin no tetu didiak mak ko’alia, labele naran lian de’it, hanesan kakatua nebe sei hamonu de’it ita boot ninia kredibilidade ho integridade iha povu nia matan. Sr. Sebastião Dias Ximenes la iha autoridade moral atu mai dezakredita ema aktivista sira. Aktivista sira la serbisu atu duni osan de’it, maibe sira luta no defende prinsipius ho valores nebe sira fiar los, defende direitus umanos ho justisa.

Ikus liu, deklarasaun ne’e rasik kontradis tebes ho funsaun Sr Sebastião Dias Ximenes nebe nudar provedor direitus humanos no justisa.

Dili, 5 Marsu 2014

Demetrio do Amaral de Carvalho

Secretario Geral