Deklarasaun Politika Bankada PD

Deklarasaun Politika Bankada PD iha iha Diskusaun Jeneralidade Orsamentu Jeral 2013

Dili, 6/2/2013

Exmo. Sr. Prezidente do Parlamento Nacional no meza tomak

Exmo. Sr. Primeiro Ministro

Maluk Deputadu sira

Membrus do Governu

Povo tomak

Bankada do Parlamentar Partido Democratico apresia tebes diskusaun OGE/2013 nian nebe hatudu mai ita katak Timor-Leste tama ona iha kapitulu foun hosi nia istoria politika. Durante debate ida ne’e ita la diskute ona kona ba konflitu, instabilidade, ka IDP’s … maibe ita halo diskusaun konstrutivu kona ba substansia desenvolvimentu nasional, hodi konfronta ita ida-ida nia analize kona ba vizaun no konseitu iha perpektiva ekonomika, politika no sosial. Hanesan Timor Oan ita tenke orgulhu ho ita hotu nia maturidade hodi enfrenta dezafiu foun Ukun Rasik ita nia Rain!

Exselensias

Ita mos tenki orgulho katak Timor-Leste bele hatudu ona izemplu de susesu ida iha resolusaun de konflitus. Tamba ne’e duni mak Komunidade Internasional fo ona fiar ba Timor Oan Ida atu xefia misaun importante ida hodi tulun buka dalan ba situasaun ida, nebe komplikadu tebes, nebe ita nia maun alin sira iha Guine-Bissau enfrenta dadauk iha sira nian vida umana no vida estadu iha tinan naruk nia laran.

Ho ita nia maturidade politika no kualidade lideransa nebe ita iha mak, agora dadaun, Ita prepara an hela atu tama ba ASEAN, hodi sai parte integral hosi komunidade ASEAN, iha ita nia rejiaun. Pasu konkretu hosi ita nia preparasaun mak Ita dezenvolve dadauk projetu bot ida iha ita nia Kosta sul no mos, mega projetu ida atu hahu naran Zona Economica Especial Social e de Mercado iha Oecusse. Ne’e hatudu katak Timor-Leste loke an dadauk ona ba ita nia rejiaun hodi sai nudar odamata, ba CPLP no ba Mundu internasional.

Exselensia,

Partido Democratico konsidera demokrasia nudar meius ida, tamba Iha prosesu demokratizasaun iha ita nia rain, ita tenki konsiente katak laiha inimigus maibe iha adversarius politikus, no ita hotu nudar parte integral hosi prosesu ne’e tomak. Ita nia funu nain sira hanorin ita katak ita mesak maun no alin, tamba ne’e mak iha funu laran, ita sempre bolu maun bot, bin no alin. Ho doutrina funu nain sira nian ne’e, mak to’o ona tempu ita, politiku sira tenke rona no respeita malu, hodi fanun ita nia konsensia, banune, bele fo hanoin ba malu, oinsa ita hadi’a povu no nasaun nia moris ba diak. Nune, dialogu sai nudar instrumentu efikaz liu, hodi halibur ukun sira iha prosesu demokratiku iha ita nia rain.

Maibe, ida ne’e la signifika atu hamate diferensa de opinioens no espiritu kritiku ka debate nebe sai nudar pilar fundamental Parlamentu nian nudar fiskalizador, observador, no responsavel atu garante katak politikas governu nian adekuadu duni ba prosesu dezenvolvimentu ita nia nasaun no ita nia Povu nian.

Wainhira lider politiku sira iha rai ida ne’e, hahu lori malu hodi hakat ba kapitulu foun ida ne’e, konserteza, ita sei enfrenta dezafius oi-oin, iha rai laran no mos hosi rai liur. Dizafius hirak ne’e, sei mai hamutuk ho ita nia politika de abertura ba exterior nebe sei mosu ho nia natureza no riskus koleterais, hanesan trafiku oin-oin, prostituisaun, droga, enfim, crime organizadu oin-oin. Dezafiu seluk maka ita sei enfrenta kompetisaun iha Merkadu de traballu ho nasaun sira seluk; ma jestaun, ma administrasaun bele lori ba aumentu da korupsaun. Atu antisipa no kombate buat hirak ne’e, maka ita hotu nudar ukun nain tenki kombate ho firme no efikasia.

Buat sira ne’e hotu apresenta mos dezafiu bot ida mai ita iha Parlamentu Nasional nudar reprezentantes Povu nian. Ita nia kna’ar maka garante katak Governu nia politikas no desempenho bele garante duni fortalesimentu no profisionalizmu ita nia forsas de seguransa nian, hodi ho sistema integradu ida bele kombate efikasmente crime oin-oin hanesan mensiona iha leten.

Ita tenke mos garante katak Governu nia politika sei rezolve ita nia falta de rekursus umanus liu-liu rekursus teknikus iha areas hotu hotu hodi ita nia sidadaun sira bele mos kompete iha merkadu de traballu.

Ita nia dever mos nudar reprezentantes do Povu atu garante katak Governu iha jestaun finanseira ida ke efikaz no transparente hodi evita ma administrasaun no korrupsaun. Hodi nune osan nebe ita gasta tinan tinan bele iha impaktu ba Povu nia moris, nasaun nia desenvolvimentu no aban bainrua iha retornu ba jerasaun tuir mai. Projetus hotu-hotu tenke iha fiskalizasaun nebe diak no konsistente atu garante kualidade no tau atensaum maxima ba impaktu ambiental.

Atu hakat liu dezafius nebe iha no garante susesu ba desenvolvimentu, no konsolidasaun husi ita nia demokrasia maka ita presiza servisu hamutuk, halo koperasaun diak ho forsas politikas no sosiais hotu nebe ita iha.

Mak ne’e deit Sr. Presidente intervensaun husi Bancada Democratika, Hamutuk ita sei fiar an liu tan, hodi tane metin no si’an prinsipu kaer ukun rasik an no Harii Nasaun Hosi Baze.

OBRIGADA BARAK!

Lurdes Bessa

Prezidente Bankada PD nian