VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20120831

DIOCEZE DILI HALO TINAN 72


DIOCEZE DILI HALO TINAN 72
                                     (1940-12012)

Dioceze Dili harii iha loron 4 fulan Setembro tinan 1940, ho surat ka “bula” Amo Papa Pio XII nian , naran Sollemnibus Conventionibus. Amo Papa mos foti Padre Jaime Garcia Goulart, hosi Açores, Portugal, hanesan Administrador Apostóliku ba dala uluk.

 Monsenhor Jaime Garça Goular moris iha freguezia Candelária, ilha do Pico, Açores, iha loron 10, fulan Janeiro tinan1908. Nia aman naran João Garcia Goulart, nia inan naran Maria Felizarda. Ho tinan 13, adolescente Jaime ba Macau atu tama iha seminário de São José. Nia sai amo lulik iha loron 10, fulan Maio, 1931. Iha tinan 1933, nia acompanha Bispo Macau, Dom José da Costa Nunes ba Timor. Tanba hanoin povu Timor, nia husu atu hela iha Timor hanesan missionário. Iha tinan 1936 nia harii Pré-Seminário de Nossa Senhora de Fátima, iha Missão Soibada.

Harii tiha Dioceze Dili, no simu tiha knaar hanesan Administrador Apostóliku, nia hahú ofisialmente iha loron 18 fulan Janeiro 194. Iha tempo nebá iha Timor laran iha paroquia ida (Paroquia de Dili), no Misaun walu: Manatuto, Baucau, Alas, Suro (Ainaro), Hatolia, Soibada, Oe-Cusse no Ossú.

Maibé iha 1942, tropas japonesas tama Timor. Tam ba situasaun ladiak, Monsenhor Jaime Garcia Goulart husi amo lulik no madre Kanossias sira atu sés hodi ba Austrália. Wianhira jopenezes ira rende tiha, Governo português hahú “reocupação de Timor”. Nune’e, Dom Jaime nebé simu ordenasaun episkopal iha Austrália, iha loron 10 fulan Outubro tinan 1945, fila ho amo lulik no madre sira ba Timor.

Iha tinan 1946 Dioceze Dili haú fali nia aktividade: loke tan misaum balu no estasoens missionarias, no eskolas sira. Iha tinan 1948 loke seminário menor no eskola de professores-catequistas iha Soibada. Iha 1948, Dom Jaime ordena amo lulik Timor oan nain rua: Padre Martinho da Costa Lopes no Padre Jacob Ximenes. Iha 1954, Amo Bispo harii canonicamente Seminário Menor, ho titulu Nossa Senhora de Fátima.

Iha tinana 1963, Dom Jaime Garcia Goular ba assiste Concilio Vaticano II iha Vaticano. Tan ba motivu saúde nian, Amo Bispo Jaime Garcia Goluart husu Amo Papa Paulo VI atu fo Bispo coadjutor ida. Santa Sé nomeia Bispo Dom José Joaquim Ribeiro hanesan Bispo Coadjutor de Dili iha Julho 1965.

Iha loron 31 fulan Janeiro 1967, Dom Jaime Garcia Goulart husik knaar hanesan Bispo rezidensial.

Ukun fali Dili Bispo Dom José Joaquim Ribeiro.

Bispo José Joaquim Ribeiro moris iha Campo Maior, Alentejo, Portugal, iha loron 4 fulan Fevereiro tinan 1918. Nia ukun Dioceze Dili hosi 1967 to’o 1978. Iha nia tempo, semianristas Timor oan nebé iha Macau, nia haruka muda ba Portugal. Seminaristas balu ba estuda iha Évora, balu ba Leiria, no balu ba Braga.

Iha 1975, situasaun politika muda iha Timor loro sae. Tamba Revolução de 25 de Abril de 1975, iha Lisboa, partidos políticos mosu iha Timor: UDT, Fretilin, Apodeti, Kota no Partido Trabalhista. Iha loron 11 fulan Agosto halo golpe de estado atu dinu sai komunistas sira. Maibé iha loron 17, Fretilin halo contra-golpe hodi dudu forças UDT no Apodeti ba fronteiras.

Iha loron 28 fulan Novembro de 1975, Fretilin proclama unilaterlamente independênsia. Iha 30 de Novembro, partido sira seluk hamutuk ho Indonésia declara integrsauan Timor nia iha Indonésia.

Iha loron 7 fulan Dezembro, tropas indonésias invade Timor. Iha 16 Julho de 1976, presdiente Soeharto declara Timor Portugues hanesan “27 Provinsi Timor Timur”.

Amo Bispo Dom José Joaquim Ribeiro haree ba situasaun social oin seluk ona, ne’e duni nia hsus renúnsia ba amo Papa Paulo VI, iha tinan 1977.

Entretanto, Santa Sé foti Padre Martinho da Costa Lopes, Timor oan, hosi Laleia atu sai Administrador Apsotóliku ad nutum Sanctse Sedis. Tan ba knaar ida ne’e, nia uza titulo de Monsenhor, maibé, la hetan ordensaun espiskopal.

Iha tempo dificil nebé Timor oan barak moras, hamlaha no mate. Monsenhor Martinho da Costa Lopes hamutuk ho amo lulik, madres no katequistas sira kontinua serbisu ba Igreja. Monsenhor Martinho Lopes husu renúnsia iha 11 de Maio de 1983. Iha nia tempo, hau reza misa iha lian Tétum.

Iha loron 12 fulan Maio tinan 1983, amo Papa João Paulo II foti fali padre Carlos Filipe Ximenes Belo, SBB, ba Administrador Apostoliku foun. Monsenhor Carlos Filipe simu ordenasaun episkopal iha loron 19 fulan Junho tinan 1988. Nia ukun Dioceze Dili to’o 2002.

Iha nia tempo, Missões sira troka naran ba paróquia. Seminário Menor hetan uma foun iha Balide. Harii PGAK, IPI, Rádio Timor Kmanek, Comissão Justiça e Paz No hamutuk ho Dom Basílio, harii Seminário Maior de São Pedro no São Paulo, iha Dili, iha tinan 2000.

Tuir mai Amo Papa foi Dom Basílio ba Administrador Apostóliku Dili nian iha 2002. Nia ukun to’o 2004.

Iha Marsu 2004, Santa Sé foti fali Bsipo de Dili, Dom Alberto Ricardo, nebé ukun to’o agora.

Parabnes ba Diocese Dili, no ba amo lulik, katequistas, madres no sarani tomak.

Porto, 31 de Agosto de 2012.
Amo Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.