Kongresu ASDT: Husi Ameasa-Tribunal to’o Ameasa-Tiru

Filipe Rodriguês Pereira*

Iha dia 6-7 de Agostu liuba, ASDT versaun Gil Alves hala’o Kongresu Ekstra-Ordinario iha CCD. Kongresu refere mosu tamba konflitus internal partidu nebe’e ho ninia durasaun kuaze atu tama ba tinan 3 ona. Konflitu internal ASDT mosu tamba iha tempu liuba Prezidente ASDT, Francisco Xavier husu ba PM Xanana atu hasai Gil Alves husi ninia kargu nudar Ministro MTCI iha estrutura governu AMP. Xanana la resposta prezidente ASDT ninia ejijensia no to’o ikus ASDT liu husi ninia preizidente deklara dada’aan husi AMP no ikus halo mos espulsu ba Gil Alves nudar Sekretariu Geral no militante ASDT.

Gil Alves reziste hasoru espulsaun nebe’e prezidente ASDT foti tamba konsidera elpulsaun refere ilegal, kontra estatutu partidu ASDT. Ikus liu Gil Alves hatudu ninia forma da rezistensia liu husi Kongresu Ekstra-Ordinaria nebe’e realiza iha dia 6-7 de Agostu liuba. Kongresu ne’e dalaruma atu afirma legalmente Gil Alves nia existensia nudar Sekretario Geral (SG) ASDT nebe’e tuir lei sei legal ate prezente.

Sukat katak Gil Alves sei nudar SG ASDT iha instituisaun kompetentes nia oin maka sosiadade balun buka halo analiza katak Kongresu Ekstra-Ordinaria nebe’e Gil Alves realiza nudar bargaining power ho Xavier principalmente, maski ikus mai hamosu kestaun sobre legalidade estrutura nebe’e Gil Alves hatolun liu husi ninia Kongresu refere. Kongresu nebe’e hasa’e Gil Alves ba kargu nudar Prezidente Ekzekutivu ASDT nian tau Gil iha problema nia laran. Tuir Hakerek’nain sei furak liu wainhira liu husi Kongresu Ekstra-Ordinaria Gil Alves buka atu mantein nafatin ninia pozisaun nudar SG ASDT nian duke hasa’e aan ba Prezidente Ekzekutivu, tamba kargu nudar SG mak iha ninia legalidade ate prezente. Hasa’e-a’an ba Prezidente Ekzekutivu hatudu momos katak Gil Alves buka atu haGolpe Xavier, hadau poder politika nebe’e Xavier iha, hamosu mos inpressaun katak Gil Alves konsidera Xavier la’os ona sujeitu politika maksima iha ASDT nia laran tamba deit saúde Xavier nian la permite.

Maski Xavier ninia saúde la saudável, Xavier konsege hakat ba CCD iha dia 6 de Agostu hodi deklara katak nia la fo’o apoiu ba realizasaun kongresu versaun Gil nian. Xavier ninia prezensa iha CCD afeta ba ninia saúde. Tamba ran-sa’e, Xavier hatu’un ran husi inus no lori direitamente ba hospital Guido Valadares. Liu husi inus-ran nebe’e Xavier hetan, iha parte ida dudu Gil Alves hasai deklarasaun hodi hateten katak Bloku-Proklamador uza Xavier atu atinji ema balun nia intereses hodi la hare ba Xavier ninia saúde. Iha parte seluk mosu mos komentares nebe’e dehan, karik mosu buat ruma ba Xavier maka Gil Alves mak tenki toma responsabilidade, tamba halo aktividades politika nebe’e kontra Xavier nia hakarak iha ASDT nia mahon. Gil Alves halo kongresu la tetu ba Xavier ninia saúde nebe’e la estabil. Karik la’iha Kongresu versaun Gil Alves maka Xavier inus la ran no lori ba hospital.

Liu mos husi Kongresu versaun Gil Alves, alem de hasa’e-a’an ba Prezidente Ekzekutivu, Gil Alves konsege muda mos estatuta partidu nian. Muda estatuta partidu sem konsulta ho Xavier nudar Prezidente Partidu bele konsidera mos katak Gil halo traisaun ba partidu. Tuir Hakerek’nain podia Gil Alves buka atu tau-a’an nudar vitima ba konflitu iha partidu laran, atu nune’e bele hetan apoius husi estrutura ASDT. Lolos Gil Alves buka atu ho suportasaun politika nebe’e sei iha ba nia liu husi Kongresu Ekstra-Ordinaria dudu Xavier bele tu’ur hamutuk hodi rezolve problema nebe’e iha. Kongresu Ekstra-Ordinaria versaun Gil Alves nian lolos ho meta ida atu buka halo bargaining politika ho Xavier, buka atu habesik-a’an ba Xavier. La’os por kontrariu, liu husi Kongresu justru buka hado’ok-a’an no hakro’at liutan konflitus nebe’e mosu nanis ona.

Konflitus sai kro’at bele hare liu husi deklarasaun husi Xavier nebe’e sei lori Gil Alves ba Tribunal tamba halo kongresu Ekstra-Ordinaria no uza Xavier ninia fotografia sem fo’o konhesimentu ba Xavier nudar prezidente partidu ASDT (TVTL, 12/8/11). Konflitus refere sai kro’at liutan tamba mosu mos kazu ameasas de tirus. Adjuntu Sekretariu Geral ASDT kubu Xavier, Ilidio Mendonca alias Mate-Mehi hetan ameasa tiru husi grupu deskonhesidu iha ninia uma, Bairro-Pite, Dili (STL, 13/8/11). Ameasas liu husi kilat nebe’e Adjuntu SG hetan nudar kazu seriu. Kazu ne’e bele tau Gil Alves iha problema nia laran. Publiku bele hakait Gil Alves ninia pasadu nudar integrasionista ho aksaun ameasas de tiru nebe’e STL hatun iha dia 13/8/11. Sei sai pior liutan wainhira mosu grupu ruma boleia kazu ne’e hodi dehan “eis-integrasionistas” agora komesa buka tiru-oho “eis-independensistas” sira.

Alem dissu, sosiadade mos klaru sente triste no tauk wainhira rona katak iha aksaun liu husi ameasas de tirus entres politiku sira. Publiku nia memoria sidauk lakon-hanoin konaba kazu Rai Los iha tinan hirak liuba. Karik agora publiku tenki asiste fila-fali kazu hanesan tamba deit konflitus internal partidu nian?! Aksaun buka oho-malu ho kilat tamba deit divergensias politika iha partidu laran la’os edukasaun politika diak ba povu. Povu sei apatia ba politika tamba deit politiku sira buka utiliza kilat nebe’e sai nudar patrimoniu estadu nian, kilat nebe’e lolos buka atu uza hodi salvaguarda nasaun no povu ba salva fali intereses pessoais no grupus. Klaru mos katak aksaun uza kilat hodi ameasas adversarius politika em geral bele hadezastre (mencelakai) no hamate vida demokrasia iha nasaun ne’e, vida demokrasia nebe’e foin mak atu buras fali depois de tinan 4 resin liuba hasoru mos dezastre bo’ot iha ninia moris. Relasiona ho kazu ameasas de tirus refere, atu publiku ka sosiadade iha nasaun ne’e la preokupa liutan ho noticias ka informasoins kriminal hirak ne’e, maka parte kompetetes presiza hala’o investigasaun ida ho justu atu bele hare ameasas de tirus ne’e akontese duni ka la’e.

Se depois de halo investigasaun no indika katak ameasas de tirus ne’e akontese tebes duni no ligadu ho Gil Alves ninia pessoal maka la’iha dalan seluk ba PM Xanana Gusmao kecuali espulsa Gil Alves husi membru do governu AMP. Hakerek’nain fiar PM Xanana sei hola desizaun politika hodi espulsa Gil Alves tamba razaun buka ameasas ninia adversarius politika ho kilat, hanesan esperiensia politika nebe’e mak uluk PM Xanana sei nudar PR halo, husu ba Dr. Mari Alkatiri hodi rezigna-a’an husi kargu PM tamba deit razaun fahe kilat. Maibe, karik ameasas de tirus ne’e akontese nudar “sabotagem politika” ka “trik politika” hodi buka hanehan-malu maka presiza mos hola medidas polisial no legal ruma, atu nune’e iha loron seluk politiku sira keta buka halimar buat nebe’e seriu hodi hatauk povu no hamate valores demokrasia iha nasaun ne’e. ***End**

*Observador Politika no Sosial, Sobrevivente husi Komite 12 de Novembro, Dosente iha Programa Postgraduasaun, Unpaz, Dili.