Hosi: Celso Oliveira*
Gastao Salsinha ho Oan Kiak, ida hosi Loro Monu no ida seluk hosi Lorosa’e (maibe sira nain rua mesak Timor oan) hanesan vítima hosi krisi nasional nebe akontese iha 2006 iha Timor Leste.
Sira nain rua iha background ida deit, alias, sira nain rua hanesan funu nain ba libertasaun nasional. Nudar funu nain, sira nain rua iha desejo ida deit maka "atu moris HAKMATEK no iha LIBERDADE hafoin tiha funu".
Maibe, iha kazu Salsinha, Oan Kiak ho sira seluk tan, tamba mosu siskunstansia ou fenomena foun (laos tamba sira nia hakarak), halo sira tenki moris fila fali iha komarka.
Historia simples ida maibe bele fanun ita nia neon
Foin lalais ne’e hau dada lia ho maluk diak ida konaba oinsa ema Timor sakrifika sira nia-an hodi liberta rai Timor.
Hau nia maluk ne’e hateten nune mai hau: “Kuandu ita konta historia lolos konaba oinsa ita tenki sakrifika-an tomak hodi liberta ita nia rain, ema barak sei dehan ita bosok ten ou ita ema bulak”.
Hau nia maluk ne’e komesa konta historia nune: “Iha fulan Junho 1999 (fulan rua molok referendum iha Timor), nia sei servisu hanesan peskador iha kompanhia bo’ot ida iha Japaun. Iha momentu neba nia halo kontratu atu labele husik kompanhia ne’e. Se karik husik de repenti, entaun nia tenki selu multa. Kuandu nia rona katak Timor prepara atu halo votasaun iha 30 de Agostu, entaun nia kaer daun bo’ot ida hodi fai kuak nia matan rasik, pois kaer bateria ben hodi kose ba leten to’o provoka infesaun. Doutor sira iha ró laran la konsege halo tratamentu tamba infesaun maka’as, ne’e duni tenki haruka nia fila fali ba indonésia hodi halo tratamentu/operasaun. Kuandu tratamentu hotu tiha, nia konsege tuir duni votasaun hodi hili liberdadi ba Timor iha 30 de Agostu de 1999”.
Historia simples oan ne’e maibe nakonu ho patriotismu, dada kedas hau nia hanoin ba Salsinha ho Oan kiak nia kazu.
Oinsa maka Salsinha ho Oan Kiak nebe sakrifika-an tomak (lakon buat barak iha sira nia moris) duranti funu ba libertasaun nasional, ikus mai tenki hela/moris fila fali iha komarka tamba ema seluk nia sala?
Alfredo Reinado divulga DVD hodi akuza Xanana Gusmao
Ita hakiduk uitoan ba kotuk hodi hanoin konaba DVD nebe Alfredo Reinado lansa iha territoria tomak iha 2006 e 2007, hodi halo akuzasaun kontra Xanana Gusmão, aktual PM Timor.
Iha DVD ne’e (se ita hotu ninia memoria sei freska) iha frase ida hateten nune: “….se maka tama uluk komarka maka nia (Alfredo refere lia fuan “nia” ba “Xanana”).
Ohin loron Alfredo Reinado mate ona. Maibe, konteudu hosi DVD koloka kestaun ou perguntas barak. Tamba sa maka Alfredo Reinado lansa akuzasaun kontra PM Xanana.Gusmao? Spontanitas ou hetan manipulasaun ou di rekayasa?
Ema hanesan PM Xanana Gusmão, nebe background hanesan heróis nasional, nebe funu iha ai-laran to’o tama LP Cipinang iha Indonésia nia tempu, nebe hetan sofrimentus barak (moral no fiziku), nebe sakrifika nia moris tomak ba ukun rasik-an, nebe sai líder bo’ot iha faze libertasaun nasional, maibe ikus mai iha ona tempu liberdadi nia laran hasoru akuzasaun foun hodi dehan atu tama uluk komarka, hau konsidera ida ne’e mos injustisa bo'ot liu tan.
Injustisa bo’ot kuandu ema nebe sakrifika-an tomak (husik buat hotu iha sira nia moris) duranti funu ba ukun rasik-an, maibe ikus mai tenki moris fila fali iha komarka iha tempu aktual.
Ne'e duni, se aktual PM Xanana Gusmao la bele tama komarka (hanesan akuzasaun nebe Alfredo halo hasoru PM Gusmao), entaun, nein Salsinha, nein Oan Kiak, nein ema ida nebe deit mak uluk terus iha ai-laran, bele tama komarka iha tempu aktual.
Konkluzaun
Hare’e ba historia nebe hau nia maluk konta iha leten, hau iha serteza katak ema Timor oan barak maka iha historia hanesan ne’e, alias, atu sosa Timor nia liberdadi, sira tenki sakrifika-an tomak, tantu moral, tantu fiziku.
Nune mos, hare’e fila fali ba kazu Salsinha, Oan kiak no sira seluk tan, hau iha serteza katak sakrifisiu wain tebes maka sira halo duranti funu hasoru Indonésia. Hanesan ema funu nain, hau iha serteza katak sofrimentus wain tebes maka sira hetan duranti funu ba libertasaun nasional.
Ne’e duni, hanoin hosi Presidenti da Republika nebe dehan atu fo’o indulto ba Salsinha, Oan Kiak ho sira seluk, hau mos konkorda.
Hau konkorda tamba se laiha autor prinsipal iha krisi 2006 no atentadu 11/02/08, diak liu liberta deit ona Salsinha ho nia maluk sira nomos Oan Kiak.
Tamba, labele iha sofrimentus gratuito. Sofrimentus nebe sira hetan duranti okupasaun Indonesia iha Timor merese hetan konsiderasaun no respeitu iha povo Timor nia moris.
Krisi nasional 2006 nebe remata ho atentadu 11 de Fevereiru 2008, laos Salsinha ho Oan Kiak maka halo. Salsinha ho Oan Kiak hanesan vítima hosi krisi nasional 2006.
Ida ne'e refleksaun simples hosi perspektiva humana.
)* poeta timor oan hela iha England
Gastao Salsinha ho Oan Kiak, ida hosi Loro Monu no ida seluk hosi Lorosa’e (maibe sira nain rua mesak Timor oan) hanesan vítima hosi krisi nasional nebe akontese iha 2006 iha Timor Leste.
Sira nain rua iha background ida deit, alias, sira nain rua hanesan funu nain ba libertasaun nasional. Nudar funu nain, sira nain rua iha desejo ida deit maka "atu moris HAKMATEK no iha LIBERDADE hafoin tiha funu".
Maibe, iha kazu Salsinha, Oan Kiak ho sira seluk tan, tamba mosu siskunstansia ou fenomena foun (laos tamba sira nia hakarak), halo sira tenki moris fila fali iha komarka.
Historia simples ida maibe bele fanun ita nia neon
Foin lalais ne’e hau dada lia ho maluk diak ida konaba oinsa ema Timor sakrifika sira nia-an hodi liberta rai Timor.
Hau nia maluk ne’e hateten nune mai hau: “Kuandu ita konta historia lolos konaba oinsa ita tenki sakrifika-an tomak hodi liberta ita nia rain, ema barak sei dehan ita bosok ten ou ita ema bulak”.
Hau nia maluk ne’e komesa konta historia nune: “Iha fulan Junho 1999 (fulan rua molok referendum iha Timor), nia sei servisu hanesan peskador iha kompanhia bo’ot ida iha Japaun. Iha momentu neba nia halo kontratu atu labele husik kompanhia ne’e. Se karik husik de repenti, entaun nia tenki selu multa. Kuandu nia rona katak Timor prepara atu halo votasaun iha 30 de Agostu, entaun nia kaer daun bo’ot ida hodi fai kuak nia matan rasik, pois kaer bateria ben hodi kose ba leten to’o provoka infesaun. Doutor sira iha ró laran la konsege halo tratamentu tamba infesaun maka’as, ne’e duni tenki haruka nia fila fali ba indonésia hodi halo tratamentu/operasaun. Kuandu tratamentu hotu tiha, nia konsege tuir duni votasaun hodi hili liberdadi ba Timor iha 30 de Agostu de 1999”.
Historia simples oan ne’e maibe nakonu ho patriotismu, dada kedas hau nia hanoin ba Salsinha ho Oan kiak nia kazu.
Oinsa maka Salsinha ho Oan Kiak nebe sakrifika-an tomak (lakon buat barak iha sira nia moris) duranti funu ba libertasaun nasional, ikus mai tenki hela/moris fila fali iha komarka tamba ema seluk nia sala?
Alfredo Reinado divulga DVD hodi akuza Xanana Gusmao
Ita hakiduk uitoan ba kotuk hodi hanoin konaba DVD nebe Alfredo Reinado lansa iha territoria tomak iha 2006 e 2007, hodi halo akuzasaun kontra Xanana Gusmão, aktual PM Timor.
Iha DVD ne’e (se ita hotu ninia memoria sei freska) iha frase ida hateten nune: “….se maka tama uluk komarka maka nia (Alfredo refere lia fuan “nia” ba “Xanana”).
Ohin loron Alfredo Reinado mate ona. Maibe, konteudu hosi DVD koloka kestaun ou perguntas barak. Tamba sa maka Alfredo Reinado lansa akuzasaun kontra PM Xanana.Gusmao? Spontanitas ou hetan manipulasaun ou di rekayasa?
Ema hanesan PM Xanana Gusmão, nebe background hanesan heróis nasional, nebe funu iha ai-laran to’o tama LP Cipinang iha Indonésia nia tempu, nebe hetan sofrimentus barak (moral no fiziku), nebe sakrifika nia moris tomak ba ukun rasik-an, nebe sai líder bo’ot iha faze libertasaun nasional, maibe ikus mai iha ona tempu liberdadi nia laran hasoru akuzasaun foun hodi dehan atu tama uluk komarka, hau konsidera ida ne’e mos injustisa bo'ot liu tan.
Injustisa bo’ot kuandu ema nebe sakrifika-an tomak (husik buat hotu iha sira nia moris) duranti funu ba ukun rasik-an, maibe ikus mai tenki moris fila fali iha komarka iha tempu aktual.
Ne'e duni, se aktual PM Xanana Gusmao la bele tama komarka (hanesan akuzasaun nebe Alfredo halo hasoru PM Gusmao), entaun, nein Salsinha, nein Oan Kiak, nein ema ida nebe deit mak uluk terus iha ai-laran, bele tama komarka iha tempu aktual.
Konkluzaun
Hare’e ba historia nebe hau nia maluk konta iha leten, hau iha serteza katak ema Timor oan barak maka iha historia hanesan ne’e, alias, atu sosa Timor nia liberdadi, sira tenki sakrifika-an tomak, tantu moral, tantu fiziku.
Nune mos, hare’e fila fali ba kazu Salsinha, Oan kiak no sira seluk tan, hau iha serteza katak sakrifisiu wain tebes maka sira halo duranti funu hasoru Indonésia. Hanesan ema funu nain, hau iha serteza katak sofrimentus wain tebes maka sira hetan duranti funu ba libertasaun nasional.
Ne’e duni, hanoin hosi Presidenti da Republika nebe dehan atu fo’o indulto ba Salsinha, Oan Kiak ho sira seluk, hau mos konkorda.
Hau konkorda tamba se laiha autor prinsipal iha krisi 2006 no atentadu 11/02/08, diak liu liberta deit ona Salsinha ho nia maluk sira nomos Oan Kiak.
Tamba, labele iha sofrimentus gratuito. Sofrimentus nebe sira hetan duranti okupasaun Indonesia iha Timor merese hetan konsiderasaun no respeitu iha povo Timor nia moris.
Krisi nasional 2006 nebe remata ho atentadu 11 de Fevereiru 2008, laos Salsinha ho Oan Kiak maka halo. Salsinha ho Oan Kiak hanesan vítima hosi krisi nasional 2006.
Ida ne'e refleksaun simples hosi perspektiva humana.
)* poeta timor oan hela iha England
Sem comentários:
Enviar um comentário
Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.