VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20090930

Mosaun de Censura husi FRETILIN bele doko ka kili IV Governo?

Husi: Vicente Maubocy (Analista Politica)

Introdusaun
Mosçoes de Censura, direito democratico husi Partido (s) nebe iha representasoens iha Parlamento Nasional hodi usa atu halo Censura sobre exekusaun de programas do governo ou ba kestoens seluk-seluk relevantes, de interesse Nacional. Direito Democratico ida ne’e konsagra iha artigo 111, Constituisaun da Republika.

Tuir Regimento do Parlamento Nacional Seccão III artigo 134 (inisiativa) dehan nune’e: Pode ser apresentadas as moções de censura ao Governo sobre a execução do seu programa ou assunto relevante de interesse nacional, nos termos do artigo 111 da Constituição por um quarto dos Deputados em efectividade de funções. (Dehan katak mosaun de censura bele apresenta kona ba exekusaun programas governo nian ou assunto seluk relevansia nacional, tuir artigo 111 Konstituisaun husi ¼ deputados sira nebe efetivos).

Artigo 135, iha numerus 3, refere ba debate, nebe liga ho mos artigo 132; artigo 136 refere ba votasaun, abrange numerus 4, iha mos konotasaun alinhea f) husi no. 1 artigo 112 da Constituisaun.

Ponto sentral mosaun de Censura nebe Bankada FRETILIN, ho Kota foti hasoru PM Xanana, maka kona ba “ilegalidade “ liberta Maternus Berek husi detensaun “ prisaun Bekora.

Bankada FRETILIN + KOTA, fiar metin katak, issue “liberta Maternus Berek”, kostitue “kilat” potente hodi explora emosaun vitimas sira, atu halo “koro forte” ba politica Dr.Mari Alkatiri + Dr.Manuel Tilman, iha tempo badak hatun governo AMP, liderado husi Xanana, hodi nune’e doutores rua nebe temi sira nia naran iha leten ba trono de poderes do exekutivo.

Kestaun central ke ita koloka husi esforsos konjunto
  1. Governo, Parlamento ho Presidente da Republika refleta ba ineterese nasional ka,.. lae?
  2. Preokupasaun orgauns soberano 3 ne’e, karakter imperativu ba estabilidade no seguransa Timor Leste nian liu-liu iha areas fronterisas ka,.. lae?
  3. Buka solusaun ba Maternus Berek nia kasu, fo benefisios barak ba Timor milhares de estudantes espalhados iha teritorio Indonesio ka,… lae?
  4. Desisaun liberta Maternus Berek iha ligasaun, ba importasaun de produtos alimentares primeira nesesidade nebe Timor Leste depende husi Indonesia ka,.. lae?

Hare ba implikasaun ba aspectu macro desisaun orgauns soberano nian ba kasu Maternus Berek, bele konsidera kestaun kiik ka simples hela. Maibe se la resolve komo deve, implikasoens serias mosu evidentemente no akareta ao mesmo tempo konsekuensias graves no desastrosas ba nasaun Timor Leste

Funsaun lei

Atan oan la os jurista atu fo difinisaun technika ida mai espesifico. Mai be tuir atan oan nia interpretasaun de forma mais simples, funsaun primordial lei nian atu buka garante no protégé, direitos ba ema moris, garantia ba liberdade, no asessu ba prosperiedade, ba ema ida-idak no ema hotu-hotu iha sosiedade ida nia laran. Nune’e ukun nain sira nia desisaun nebe foti atu liberta Maternus Berek, inteligente no prudente ba estabilidade no seguransa Timor Leste nian, kondisaun “sine quo non “ ba desenvolvimento no prosperiedade social ohin loron no ba aban bai rua.

Aplikasaun da lei, la os hare parsialmente deit ba aspect de justisa, maibe mos tenki hare husi aspect global, situasaun espesifica, ba kasu ida mossu, iha momento ida uniko, oin sa aplikasaun lei ne’e bele fo benefisios ba ema barak nia moris. Embora aplikasaun da lei iha momento ida kritiko fo desvantagem ba ema balu.

Conteudo de interesse nasional maka prevalece valor da + valia em defesa dos intereses gerais.

Portanto hare husi kestaun technika mosaun de Censura husi Bankada FRETILIN definitivamente la passa ka shumba tanba la konsegue hetan votos de apoio de maioria absotuta atu Bankada FRETILIN hetan sucessu.

Analise

Tuir hakerek nain, nia dedusaun logika, desisaun em konjunto orgauns soberano 3: Governo, Parlamento, Presidente, refelete assunto de interese nasional, tanba se la foti desisaun ida rapida no pratika, bele tau em risko ka perigo estabilidade no seguransa Timor Leste, liu liu fatin sira nebe besik fronteira hanesan areas sira husi Distritos : Oekusi, Maliana, no Suai.

Ita mos ten-ke, hanoin kuidadosamente katak maluk Timor oan mos barak sei iha Timor Ocidental, sira bele mos fasilmente provoka konflitos ruma, se desisaun autoridades kompetentes Timor Leste, la favorese atu liberta sira maluk Maternus Berek. La iha duvida pressaun mos halo tiha ona ba Ministro Negosios Estrangeiro Indonesia iha Kupang atu la partisipa iha serimonia 30 de Agosto, se solusaun diak ruma husi Estado Timor Leste la foti lalais iha tempo badak.

Baseia ba konsiderasoens sira ne’e hotu, liu-liu ba estabilidade geo-politica Timor Leste, nebe insere iha mapa politico Indonesia, bele kausa, desvantangens no prejuizos bot ba Estado Timor Leste, - maka altas entidades de Timor Leste foti desiaun ida asertada atu responde ba issue, liberta Maternus Berek nebe la tau em kausa ka risko bot aspectu “ilegalidade “ liberta Maternus Berek.

Kestaun ke author hakarak koloka ba oponentes sira, liu-liu eminentes Doutores :Mari Alkatiri no Manuel Timan, “desisaun orgauns soberano tolu foti, ne’e vital ba estabilidade no seguransa Timor Leste ka lae”? Se vital ba interese nasional tan san tau em kestaun?

Aspecto Legal no Constitusional

Husi aspecto Legalistico, tuir explikasaun PM Xanana, Governo + Parlamento Nasional + Presidente da Republika + represente Tribunal de Recursso, envolve hotu, hodi buka formas oin-sa, bele hetan saída (jalan keluar) issue libertasaun Maternus Berek. Dr. Mari Alkatiri mos fo nia konselhu atu usa “atestado medico “ depois de loron hira, Dr. Ana Pessoa fila fali husi Singupura, mos partilha ideia hanesan, atu usa metodo nebe aplika ba Sr.Rogerio Lobato hodi halo tratamento iha Malasya.

Dra Natarsia husi Tribunal de Recursso mos komunga ideia atu “usa astestato medico “ ba kasu Maternus Berek hanesan “ excuse” atu reforsa argument legal.

Isensia no funsaun lei atu garante no protege direito no liberdade individual ka kolectivo ba aspectos hotu-hotu. Aplikasaun lei mos ten-ki kotempla ba aspectos socio-politico, estabilidade no relasoens bilaterais Timor Leste ho países vizinhos.

Bankada FRETILIN nia dirigentes sira mos devia hanoin fali ba tempo kotuk, atrosidades no krimes, dirigentes balu halo iha Aileu, Same, no fatin seluk-seluk tan, injustamente halo hasoru ba opositores sira husi 1976-86 ba divergencias politicas, nebe lori forsas de armas atu resolve.

Tanba falta de maturidade politica, ka ho lia fuan seluk inexperiencia maka asneiras / disparates sira ne’e, hotu mossu, halo ita Timor oan ohoo malu sem kualker proveito ka lukros. Hahalok brutais hirak ne’e mos mosu iha historia povo seluk- seluk nian, kona ba sira nia luta ba libertasaun.

Kontudo kontexto Timor Leste, ita hakat liu ona “paginas negras” livro da libertasaun. Oras ne’e dadaun hahu husi Maio de 2002, momento foun atu prenche ho eventos foun kona ba rekonstrusaun, rekonsiliasaun no desenvolvimento do país.

Hau lamenta dirigentes FRETILIN nian, to ohin loron sei dauk hanoin ka preokupa, hodi iha koragem atu deklara ba publiko honestamente, hussu deskulpa ba familiares vitimas sira nian, atu hamos manchas negras nebe dirigentes balu komete ho iresponsabilidade. Atan hau mos testemunha ba atrosidades balu nebe komete, ke la devia. Kontudo “be ida karik fakar tiha ona imposivel atu kuru fali tau iha kopu”. Actos hirak ne’e, naturalmente hotu, halo parte da trajectoria politica . Maibe dirigentes hirak nebe matenek, tenki mos rekonhece erros nebe komete iha passadu. Embora sira hirak nebe komete la iha tiha ona, sira nebe sei morris tenki assume responsabilidade bot ida ne’e. Buat hotu nebe diak kahur ho hirak nebe la diak, soma hotu hamutuk maka oras ne’e Timor Leste país ida soberanu no independente.

Lideransa da FRETILIN labele hanoin deit meios atu konfiska poderes. Keta ganansio demasiado hodi viola bei-beik normas no deveres exercisio democraticu das regalias konferidas. Favor ida hanoin ba kotuk atu repoen Historia ne’e di-diak iha nia fatin, atu valoriza ema hotu-hotu ker herois ker vitimas iha, ita nia Historia da libertasaun.

Povo asiste ka akomponha hela teatro politico nebe dirigentes politicos da FRETILIN sira halo iha Palku Politico loro-loron, balu nakuno ho amesas de instabilidade, balu ho demagozias, balu ho propagandas balu promessas de abandon de Parlamento nunka mossu, Marcha da Paz ke nunka realiza etc. .

Governasaun tinan 5 sai hanesan barometro ida atu Povo, usa hodi halo avaliasaun ida prudente no justa, diferensa governasaun Mari Alkatiri nian maka diak liu ka Xanana.

Indikadores balu mossu ona atu justifika sentimentu ka apresiasaun positive, povo nian kona ba materia resultados governasaun Xanana nian:

  • » Facto atraso ka aborto da Marcha da Paz nebe promote husi Dr.Alkatiri 200 000 manifestantes tun oras ne’e sei dauk mossu;
  • » Dr.Alkatiri dehan iha fulan hirak iha kotuk, katak militantes Dili deit naton atu doko AMP monu to oras ne’e, iis deit mos sei dauk horon;
  • » Deklrarasun ameasa atu deputados FRETILIN abandona Parlamento mos oras ne’e sei dauk tau iha asaun. Hanesan mehi hela deit;
  • » Dr.Alkatiri deklara ofisialmente katak IV governo illegal no inkonstitusional, maibe, simu hela osan no kareta. Pior liu tan adminte nia esposa Dra. Guilhermina ba Embaixadora iha Mosambiki no autoriza mos Dra.Ana membro do Parlemento simu kargo do Prokuradora da Republika husi IV governo nebe nia (Alkatiri) la rekonhece.

Ho evidensias hirak ne’e hotu, koloka Dr.Alkatiri nia imagem no reputasaun, lider ida pesimo no mediocre ke la merese ona konfiansa atu lidera Partido Historico.

Issue Maternus Berek bele sai Fortaleza ba FRETILIN?

Lider istoriko Dr.Alkatiri mos akompanha besik kasu Maternus hodi foo mos kontribuisaun valiosa hodi rekomenda “atestado medico” atu jusfika Maternus livre husi detensaun prisional. Posteriormente Bankada FRETILIN foti fali kestaun liberta Maternus Berek hodi sai polemika bot ba Mosaun de Censura, kosntitui kontradisaun ida bot entre lider do Partido ho Parlamentares da Bankada. Kasu Maternus Berek, bele konsidera kasu ema ida nian nebe tau iha kausa relasoens diplomaticas ho Indonesia. Tetu pros no kontra, liberta Maternus em termos de prejuizos Timor Leste hanesan Estado la dun lakon.

Contudo hare husi kontexto justisa, Maternus nia asaun iha tempu kotuk, halakon ema balu nia vidas no distruisaun de bens no propriedades iha Suai.

Aspecto chave maka ita tenki buka hatene, asaun brutal ka criminal nebe exekuta husi Maternus Berek, produto intrusoens ka mandato husi superiores ka instituisaun ruma karik?

Masacres hirak nebe akontese nia formula no esekusaun hanesan mos dala barak iha fatin barak hanesan iha Kelikai, Seisal, Watolari, Kraras, Santa Cruz, Lesidere etc.

Tuir versaun koronel Indonesia ida nian dehan “ mission oriented actions”. Significa asoens sa deit tenki kumpre tanba ordens husi leten. Embora ami hanesan ser humano consciente katak “desumaho no kondenavel” dehan koronel ne’e, altura neba. “ Maromak maka sei fo justisa ba ami nia hahalok”.

Knar ukun nain sira, no dirigentes politicos sira hotu, devia tau intereses nasaun nian hanesan seguransa no estabilidade as liu do ke intereses partidarios ka grupos. Ho espirito nasionilsta bot, liu husi practika konkreta, hodi buka solusaun ba kasus nebe derepente mossu hanesan Maternus Berek nebe tau em kausa seguransa da nasaun, maka ita bele konsidera “verdadeiros lideres” em defesa dos altos intereses da nasaun e do povo.

Fora deste kontexto lideres politicos sira nebe, aproveita momentu hanesan kasu Maternus Berek buka vantagem atu explora emosaun ka sofrimento familiars vitimas sira nian, de forma atu provoka situasaun ida atu hamosu crise, ba lideres sira nia vested interest, maioria esmagadora la foo suporte ba lideres prejudisiais sira nia ambisaun politica.

Kasu kokretu, mesmo mosaun de Censura nia publisidade bot iha jornais, nia impacto reduzido tebe-tebes, tanba Timor oan hotu hatene katak atu hetan ukan rasik aan hakarak ka lakohi, ran barak suli no vidas barak lakon, hodi sosa Indpendencia Total. Mais importante ba oin, assegura estabilidade atu halao desenvolvimento hodi alkansa prosperiedade.

Konklusaun

Mosaun de Censura technikamente la favorece ba Bankada FRETILIN.Tanba dputados AMP tomak sei halo Mosaun de Konfiansa ba Governo. Movimento ida ne’e hanesan kili oan ida ba Governo AMP.

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.