VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20081111

GAS SUNRISE HALO DR. MARI HAKRUK NO HUSSU ESMOLA BA KATUAS XANANA

Hussi : Vicente Mau Bocy (Political Analyst)

1. Introdusaun

Artigo ida ne’e, nia objectivo atu buka hatene ka komprende no mos loke oportunidade ba leitores sira atu digesta ou examina, materia kona ba prontidaun Dr.Alkatiri atu envolve ba negociasaun ba Sunrise pipeline;

Hodi hare mos, tan sa maka iha espasu de tempo ida ke badak tebe-tebes, Dr. Mari Alkatiri nia posisaun nakfilak 180 graus, hodi ofere aan atu sai funcionario ba Secretario do Estado dos Recurssos Naturais ou ba serviso ba Autoridade Nacional do Petroleo atu halo parte ba negociasaun ba pipeline gas Sunrise atu mai Timor Leste.

Iha Segundo aspecto, halo diagnostic ida, kona ba especialidade Dr. Mari Alkatiri ba pipeline , vantage no desvantagem envolvimento Dr.Mari Alkatiri nia ba Task Force.

2. Oin sa ka tan-sa Dr. Mari fila aan lalais?

Publiko hotu-hotu hatene iha Timor Leste, ameasas hirkak nebe komposto ho lian makas no kroat sai hussi Dr. Mari Alkatiri nia ibun, nebe ema barak hare iha TVTL no le iha diarios nacional: STL, Timor Post, Semanario etc iha fulan kotu hanesan: Governo AMP la kleur monu ona, lorin besik ona atu AMP monu ba rai liu hussi Marcha da Paz.

Populasaun barak bainhira rona Dr. Mari nia ameasas hirak ne’e, sira tauk balu aruma fali sasan atu halai fali ba foho. Ema barak no inklui familiares barak moss hussu ba hau, se ameasas hirak nebe Dr. Mari halo bele sai realidade?

Hau dehan ba sira, katak Dr.Mari nia abut ho base fraku ona. Nia influencia kompara ho Xanana kiik demais. Se Alkatiri maka kaer nafatin governo nia iha possibilidades atu halo, tamba forssas hanesan PNTL no FDTL Alkatiri bele influencia. Komo la kaer ona poder, financeiramente atu halo mobilizasaun de demonstrantes la dun forte ona. Tamba precisa ossan barak atu aluga kamionetas, sosa gasoleo, fo aihan ba demonstrantes sira etc. Buat ida ke halo iha practica dificil maski koalia facil ka baruto hela.

Diario 7 de Novembro hussi Tempo Semanal, Stl I Timor Post iha front page, ita hare Dr.Mari Alkatiri kaer liman ho Primeiro Menistro Xanana.Ita hare Dr. Mari nia ohin kontente enkuanto katuas Xanana malirin hela (laran todan) kaer liman ho nia rival + feroz . Dekrasaun Dr. Alkatiri nian iha encontro ne’e maka: “hau pronto atu kolabora ho Xanana atu negocia pipeline Sunrise mai Timor Leste”.

Hau hakfodak bain hira hare Dr.Mari kaer liman ho PM Xanana acompanha ho Dr.Alkatiri nia prontidaun atu oferece nian aan atu servisso ba pipeline Sunrise atu mai Timor Leste.

2.1. Tan sa maka teki-teki Dr. Alkatiri fila aan lalais

Iha motivos ka razoens barak. Entre elas sira nebe importante nomeadamente:

i. Hanesan hau hakerek iha artigo fulan kotuk, Xanana nia postura politica momento actual hanesan “fatuk mutin” Dr.Alkatiri ho nia lacaios (as) sira buka meios atu fera fatuk mutin, sira nia liman kanek hotu no la iha ona forssas atu ba oin;

ii. Tentativas atu halo tan 2 o atentado, atu hamonu ou tiro mate Xanana, buka dalan la hetan ona;

iii. Estabilidade politica no seguransa publica forte. FDTL no PNTL nia kontribuisaun ba estabilidade politica iha indikasoens bem solida, dificil atu sobu neste momento;

iv. Povo em geral kontente ho actual governasaun sob egide de Katuas Xanana.Programa sociais aumenta tan, projectos de investimento hussi liu komesa mai da-daun;

v. Millennium Challenger Corporation Account nia programa atu mai Timor Leste ho grant fund + meio billiaun de dollar Americano 2009 bele tama ona ba fase de exekusaun ba projectos de infraestruturas.

vi. Projecto pipeline iha ona sinais concretos liu hussi Bathymetric Survey hussi Companhia Toke Oil & Gas, governo forma tiha ona Consortium ida ho poder financeiro forte I Dr.Mari la iha duvidas katak Mau Bocy hetan ona Companhia Deep Gulff ho technologia moderna atu assegura technicamente atu dada pipeline.

Ho ilustrasaun aspectos de seguransa bem assegurada, programas sociais nebe fo impacto positivo ba ferik, katuas no grupos vulneraveis sira kontente, ajudas bilaterais no propectos de pipeline de Sunrise mai Timor Leste, buat sira ne’e hotu hamutuk, halo kom ke la iha dalan ona atu Dr. Alkatiri resiste ka kritica katak Governo AMP la iha capacidade.

Finalmente, hau iha certeza katak depois de encontro de 6 As (Alkatiri, Arsenio, Aniceto, Ana, Alau, Amada) sira to ona konklusaun. Diak liu ita kolabora iha fatin estrategico mina nian atu hetan beneficios financeiros do ke resiste para la hetan buat ida. Okupa posisaun fonte de receita bot hanesan Gas Sunrise, hodi hetan ossan para halo companha ba proxima eleisaun 2012.

Por outro lado se PM Xanana por engano fo fatin ba Mari Alkatiri chefia Task Force Sunrise nian, ba campanha legislativa de 2012, Mari Alkatiri sei gaba ba eleitores sira” imi hare ba, projecto Sunrise mai Timor Leste tan bah au involve. Sira AMP Companhia Woodside no mos governo Australia la fiar.

Hau fiar metin katak loron ida Alkatiri hetan ona forssa suficiente sei halo ba se deit. Tamba espirito de Camaradagem ka amizade ho Mari Alkatiri la iha. So interesse ba Alkatiri maka existe acima de tudo. Alkatiri nia fuan (coração ) la iha sensibilidade humana. Alkairi nia fuan ka nia sentimento, so poderes, interresses economicos no financeiros. Se maka kosse nia no lambe nia ka gaba nia, maka reais amigos. La interesse se servissu diak ba Partido.

Experiencia ami iha ona ho Alkatiri hanesan membros do CCF no SPP durante tinan 4 resin. Hau sei lembra entre anos 2000 -2002. Bainhira durante Restruturasaun ami kuadros medios da Base de Apoio maka envolve no kontribui makas ba eleisaun de 30-08-2001. Depois de FRETILIN manang eleisaun Alkatiri promovido ba Secretario Geral depois para Primeiro Menistro, ami sira kuadros de Restruturasaun, marginaliza hotu. Pior liu tan iha 2 o Congresso lori tan kilat mai Congresso laran hodi halo tauk participantes do Congressu.

Cumulo mais alto da vergonha Dr. Alkatiri fabrica eleisaun lideransa do Partido liu hussi metodo “foti liman” atu garante ka assegura nia posisaun do Secretario Geral, ke viola tradisaun democratic FRETILIN. Mesmo em circumtancias da Guerra FRETILIN nunca adoptou metodo “foti liman”. Como Dr.Mari Alkatiri maka FRETILIN nia nain no patraun, nia halo konforme nia gosto no nia vontade.

Antes do 10 Congresso isto é Julho de 2001, ami hare Grupo Maputo sira passivo hela ba processo de Restruturasaun iha Distritos no Sub-Distritos. Sira hanesan cordeiros bilaang hela, balu hanesan manu moras. Depois de FRETILIN manag no kaer poder, Maputo gang no oportunistas seluk maka privilegiados ba esforssos ema seluk nian.

1a preokupasaun katen ba okupa uma sira iha bairro Farol hodi hatudo katak sira importante duni hodi kaer pastas de Menistros.

2.2. Tan sa maka Alkatiri tanto ambisiosao ba cargo Minarai no Gas

Sonho (mehi) ida ne’e, desde uluk kedas wainhira Dr. Alkatiri sei hela iha Maputo. Altura ida Dr. Alkatiri hakerek surat ba Katuas Xanana iha prisaun Cipinang hodi hussu cargo atu kaer minarai taci Timor. Dr.Alkatiri konssegue duni kaer cargo Oil & Gas nian duni durante tinan 5. Dr. Alkatiri maka iha unico direito exclusivo ba decisaun explorasaun Timor Gap no ba negociasaun de Bayu Udan no Sunrise no exploration license 5 blokos ba ENI no bloko ida ba Reliance iha 22 de Maio de 2006 (periodo quente da crise).

Ke grande vergonha, lakon tiha eleisaun legislativa sei iha lata atu hussu esmola atu halo parte negociasaun ba Sunrise.

Entretanto hakerek nain halo tentativas atu comprende Dr.Alkatiri nia motivo no objectivo atu halo parte do Task Force do Sunrise.

i. Hau iha certeza maxima atu assegura compromissos hirak nebe, Dr.Alkatiri hanessan Primeiro Menistro 2002-06 halo nanis ho Companhias hirak nebe Dr.Alkatiri fo licensas, no negociasaun ho Woodside;

ii. Dr.Alkatiri hakarak implementa plano nebe nia trassa ho Companhias de Explorasaun no continua assegura acordos hirak nebe Dr.Alkatiri no Dr.Texeira halao iha sira nia governasaun;

iii. Dr.Alkatiri uma vez halo parte iha Task Force, nia iha influencia forte atu fo businesses down stream no surrounding business nebe ho valor bot de millions de dollars ba nia maun alin sira no belum sira;

iv. Sunrise nia valor financeiro oscila entre $ 40-60 billion dura to 30 anos. Uma vez Dr. Alkatiri hetan posisaun chave ida ona, financeiramente prospero iha ossan barak atu financia ba nia objectivos politicos;

v. Dr. Alkatiri tauk compromissos hirak nebe halo tiha ona iha tempu uluk, nia la hetan ona, to mate ema selu maka hetan fali beneficos. Pior liu tan segredos balu bele bonkar sai ba publico tanba Dr. Alkatiri nia figura la representa ameasa bot;

vi. Dr.Alkatiri nia oferta atu protégé nia aan, no atu hetan beneficio bot ba nia no familiars I amigos ba negocios nebe relaciona ho pipe line LNG Plant Refinery facilities no complementars seluk tan, nebe iha valor de investimento bot.

vii. Dr.Mari Alkatiri nia envolvimento ba Sunrise Task Force, puramente de interesse individual ba negocios ho derivados sira, la os de interresse nacional hanesan nia deklara iha diarios nacional.

2.3. Alkatiri nia envolvimento interesse nacional versus pessoal

Segundo author nia diagnostic no interpretasaun, envolvimento Dr. Alkatiri, puramente individual no focus ba oportunidade business ho magnitude bot.

Business de Oil & Gas, business ida ho lucros astronomicos tamba investimento de $billions de dollars no iha Mercado garantido.

Hau admira tansa durante governasaun Dr. Alkatiri nian, la halo Bathymetric Survey no buka Companhia ida nebe iha technologia ba deepwater specialist ?

Se arrongancia Dr.Mari + Texeira la iha karik altura neba iha possibilidade atu hetan. Tanba defeitos de “homosapients”, mania ke sira maka hatene hotu, ema Timor oan seluk la hatene buat ida maka Sunrise nia kasu paradu hela.

Ora, ohin loron ema seluk konssegue, neste kaso Secretario do Estado Recurssos Naturais ho nia team ho Toke Oil & Gas halo esforssos no konssegue resultados positivos ona, Dr. Alkatiri hakarak haksoit hussi luto sorin, oferece aan barutu hela atu mai participa iha processo de negociasaun hodi slogan dehan “tanba interesse nacional”

2.3.1. Bathymetric Survey

Possibilidades de Sunrise mai Timor Leste la baseia ba Dr.Alkatiri nia talentos ka kapacidade. Totalmente fora do alkanse da competencia academica no technica do Dr. Alkatiri.

Mas sim ba survey de Batymetric no Technologia ba ultra-deepwater nebe Deep Gulf developed desde 1999.

Ho survey maka bele hatene configurasaun exacta topografia Trough (klean) nebe Woodside no governo Australia halo tauk parte Timor Leste katak impossivel atu dada pipes. Depois de survey parte Trough nia klean maximo de 3 400 metrus iha fulan (Jullho 08) specialistad pipe dehan katak la iha problema atu koloka pipa.Contudo não ker dizer ke la iha dificuldades no desafios bararak atu enfrenta no resolve.

Dificuldades ka desafios mos sei hasoru iha areas de intervalos entre taci klean no to taci ibun nebe sei hari LNG Plant. Final de Janeiro 2009 survey complete ona, no mos bele identitica ona opsoens de pipeline route atu hari LNG Plant iha nebe.

Sei iha tan survey ida tan ke demora apenas semana rua o maximo ho aparelho Automatic Underwater Vehicle (AUV) nebe halo survey besik taci okos, atu technicos sira analisa estrutura rai no fatin hirak nebe pipeline liu. No atu hatene material saida maka iha taci kidun, nebe la representa ameasas atu koloca pipe.Alem disso mos sei halo soil core sample test atu hatene composisaun kimica no fisica rai iha taci kidun atu facilita pipeline.

2.3.2. Ultra Deepwater technology

Atan oan ami maka halo research durante fulan 6, no buka hetan Companhia Deep Gulff iha Novembro 2006. 12-11-06 Presidente Deep Gulf mai to Dili, no dia 14 halo apresentasaun ba Primeiro Menistro depois ba Presidente do Parlamento no Secretario do Estado dos Recurssos Naturais etc. Iha apresentasaun nia demonstra J-Flex system nebe iha capacdade de lay tension de 3 000 toneladas. Sistema nebe iha ohin loron sei dauk ultrapassa de 2 500 toneladas.

Hareema halo instalasaun ida iha Gulf of Meximo 2006 ho lay tension de 1050 toneladas no profunidade de 2 200 metros ho 24 inches pipe.

Presidente Deep Gulf design tiha ona systema rua nebe usa ba pipe laying ida maka Sapura no ida seluk improvement ba BP (British Petroleum) nia modelo.

J-Flex nia carateristicas especificas ho sistema seluk maka:

1. J-Flex non articulated
2. No pipe erector
3. Not suspend from the top
4. Chain for holding capacity enkuanto sistema seluk usa cables
5. Lock in system application

Por outro lado technicos sira nebe design J-Flex system iha experiencia intrudustria pipeline + de 20 anos.

Saipen 7 000 mos iha technologia ida ke kusta cerca de $ 2 billions de dollars. Contudo sira usa modelo the cables no pipe erector system nebe la effective hodi kausa desastre bot ida nebe ema nain 4 mate iha fulan rua ka tolu ba kotuk.

2.3.3. Timor Leste & Korean Consortium

Business Consortium hussi Korea do Sul mos ajuda ba aspecto de comercialidade. Consortium disposto fo suporte financial ba pipeline no LNG Plant. Companhia Kogas iha especialidade no technologia ba construsaun do LNG Plant no LNG operation. Kogas garante atu sosa gas tomak hussi Sunrise ho mos Condensate. Pelo ke no ke respeita ba aspecto de viavilidade commercial Governo Timor Leste hetan comprador ba longo prazo.

3. Beneficos no prejuízos envolvimento do Dr. Alkatiri

Pipeline Gas Sunrise mai Timor Leste, kestaun central i mais critico maka aspecto technologico numero 1. Tuir maka financial no commercial. Se Dr.Mari iha capacidade atu buka meios atu dada durante nia governasaun, nia ho Dr.Teixeira halo tiha ona. Deposito Sunrise hetan kedas iha 1974 ho Turbador.

Hau admira tebe-tebes nusa durante governasaun Dr.Alkatiri nia tempo la konssegue halo buat ruma ba pipeline Sunrise nian mai Timor Leste? Compara ho katuas Xanana, embora la hatene, mas esforsso makas buka ema matenek hodi buka dalan, oin sa Gas Sunrise mai Timor Leste. Ho ajudas no assistencia ema Timor oan no estrangeiro hetan ona viabilidade atu pipeline mai duni Timor Leste. Hussi aspecto ida ne’e, it abele hetan konklusaun katak katuas Xanana matenek liu dock Dr.Alkatiri ho nia komitiva tomak.

Aceitar envolvimento do Dr.Mari ho nia cronies ba pipeline do Sunrise, semelhante Primeiro Menistro Xanana fo oportunidade bot ba Dr. Alkatiri kee rai kuak luan atu dudu Xanana ho nia aliados sira, liu-liu hussi FRETILIN Mudansa nia dirigentes atu sena moris ba rai kuak laran.

DR. Alkatiri matenek kona areas nebe, oin-sa nia bele anikila nia opositores sira hussi formas não violentas. Ita hotu hatanene nanis ona, por vias de violencias no ameasas atu konduz novamente Alkatiri ba poder iha tempo badak, la os dificil deit, mas bele dehan impossivel. Entaun buka estrategias foun, hanesan meios + suaves ka ponderadas, atu alkansa nia objectivo atu kaer fali poder do Primeiro Menistro.

3.1. Beneficios

Beneficios ba Dr.Alkatiri ho nia comitiva sim,- la iha duvidas certamente barak. Dr.Alkatiri buka meios + adekuada atu singra iha governo do AMP ho intuito atu destroe AMP secara halus dan manis, okupando fatin ka posisaun ida chave no estrategico.

Hanesan hau menciona tiha iha kotuk, industria de Oil & Gas, gera ka envolve ossan ho valores de $ billions dollars nebe coincide ho Dr.Alkatiri nia sonhos no expectativas iha, passado, presente no futuro ba prosperiedade economica ba nia no familiares.

Beneficios ba AMP concerteza la iha tanba absorvidos totalmente ba Dr. Alkatiri nia interresses politicos no economicas-financeiras

3.2. Prejuízos

Prezuízos entre vários it bele meciona sira nebe + importantes:

1. Xanana fo oportunidade no beneficios tomak ba nia rival politico hodi hetan poder financeiro atu hadau poder executive hussi Xanana a curto prazo ou prepara ba eleisaun legislatives de 2012;

2. Dr.Alkatiri uma vez, facilmente hetan ossan barak, facilmente financia ba actividades de distubios no anarquismo hassoru actual governo do AMP;

3. Kualquer actividade ka movimento rekere ka precisa ossan. Ho ossan barak, actividades de sub-versaun mossu ou bele crise bot liu 2006 (tuir Alkatiri nia deklarasaun STL fulan Outubro) facilmente mossu;

4. Poder financeiro makas ona, bele suborna jovens desempregados barak atu kria crise de forma atu justifica eleisaun antecipada tuir Dr.Alkatiri nia plano no expectativas.

5. Meios ida facil mos, ho ossan barak, sossa + 10 deputados o minimo, atu FRETILIN hetan korum iha Parlamento Nacional hodi reprova programa do Governo ou halo mosaun de censura atu hatun actual governo. Modelo ida, koonstitue forma + pacifica no legal hodi hamonu governo em qualquer momento.

4. Conclusaun

a. Dr. Alkatiri nia oferece aan atu halo parte ba negociasaun do pipeline do Sunrise, la importante, no la relevante tanba kestaun pipeline é assunto puramente technical ke está fora da competencia no capacidade do Dr. Alkatiri;

b. Participasaun ka envolvimento Dr.Alkatiri, tuir hakerek nain nia percepsaun, akareta prejuízos severos no kustos enormes ba Xanana no AMP em geral;

c. Oferta do Dr.Alkatiri ba pipeline Task Force hanesan estrategia ida mais acertada atu hamonu governo AMP em qualquer momento. ###

1 comentário:

  1. ATENÇÃO !

    Sr. Xanana Gusmão la bele monu ba lasu nebee Mari Alkatiri monta iha fatin oi-oin ba XG nian-an. Hotu-hotu hatene katak Dr. Mari Alkatiri nian ambisaun ba poder nee tanba buat ida bolu osan ka projectos boot hodi hetan osan. Hotu-hotu hatene ho malorek katak Mari Alkatiri nunka hakarak atu kaer ukun hodi servi Povo Timor, nee konsta transparente tebes iha biban liu ba no to'o ohin loron, nia nunka koalia atu liberta Povo.
    Uma vez Sr. PM Kay Rala Xanana Gusmão monu ba lasu nebee Mari monta mak buat hotu nebee Xanana mehi atu salva no liberta Povo terus na'in sira bele monu hotu ba rai.
    É melhor prevenir do que remediar !ka prevention is a better than cure !
    Atensaun mos katak FRETILIN so bele ukun ho avontade se naran ida Xanana Gusmão la ejiste iha politika, ba ida nee mak Dr. Mari Alkatiri luta incansavelmente mesmo la iha ona kondisoins morais e politikas no ho imagem nebee mediokre maibe duni tuir nafatin nian ambisaun...
    Kuidadu !!!!

    ResponderEliminar

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.