Filipe Rodrigues Pereira
Analista Politika e Sosial hela iha Dili
Xanana no Aksaun Atentadu
Hases-a’an (terlepas) husi rumores no espekulasaun balun nebee mak mosu iha sosiadede nia let nebee espekula katak Xanana mak orkrestor baa aksaun atentadu PR no monta embuskada iha Laulara baa ninia a’an rasik iha 11 de Fevereiro 2008, maka liu husi artigu nee Hakerek’nain hare katak Xanana dala ida tan hatudu mai ita hotu ninia eksistensia nudar leader ida ‘unggul’ nebee mak sidauk bele kompara ho lider sira seluk to’o tempu ida nee iha Timor-Leste nia laran.
Hare fali ba kotuk iha tempu resistensia wainhira Xanana mosu iha tinan 1980 hodi hatutan esperitu luta da libertasaun da patria, Xanana hetan satan barak mos husi parte internal. Iha tempo resistensia nia laran wainhira Xanana ka’er fali kuda-talin funu rai nee nian mosu faksaun oi-oin tamba deit iha diverjensias ideias kona baa strategia da luta baa libertasaun da patria. Iha ita nia memoria sei hanoin figura hanesan Maukmoruk, Kilik, Oligari no sel-seluk tan nebee mak tempu nebaa kontra forte felhu Xanana ninia ideia wainhira nia iha hanoin no hakarak halo reestrurasaun baa estrutura funu da resistensia.
Sira balun nebee sinti la bele la’o hamutuk ho Xanana iha reestruturasaun nebee mak Xanana halo, fila hodi kontra, balun la simu tu’un mai hodi rende baa Indonesia, balun hamutuk nafatin iha Ai-Laran hodi reziste nafatin funu maski ladun fiar baa Xanana ninia estrategia nebee nia halo, maibe ikus mai hotu-hotu rekonhese katak buat nebee mak Xanana halo kondis duni ho situasaun, ikus mai fila-fali hamutuk hodi servi baa prosesu da resistensia to’o Indonesia sa’i hikas husi Timor-Leste. Ita presiza tau iha ita nia ulun, prosesu da reestruturasaun funu nian iha nebee deit sempre lori ninia konsekwensia. Konsekwensia mak hanesan mosu aksaun hasikun malu (saling sikut) tun-sae, trava no rejeita grupu seluk nia hanoin atu nunee bele alkasana Timor nian independensia. Prosesu positivu hasikun malu iha tempu da resistensia hamosu lider ho bobot nebee mak kapable.
Atu lori povu no nasaun ida iha tempu luta baa libertasaun da patria presiza lideransa ida nebee firme iha ninia prinsipiu no matenek iha parte atinji estrategia funu nian. Alen de nee, presiza mos lideransa ida ho hanoin luan. Ho hanoin luan maka bele trasa estrategia politika ida los atu nunee bele alkansa povu no nasaun nee nia hakarak. Kompara ho lideransa nebee mak agora dadaun sei esiste iha rai nee, Xanana hatudu ninia keunggulan haliu lideransa sira seluk. Hadia relasaun entre Nasionalistas Timorense, dada sai Falintil husi Fretilin nia mahon, lori igreija sai nudar parseiru iha funu rai nee nian, buka koko hodi hetan suporta husi komunidade pro-demokrasia iha Indonesia, buka mos habo’ot no halu’an ‘dukungan’ husi parte regional, henesan iha Filipina, Malaysia no fatin sel-seluk tan iha area Asean no mos iha regiaun seluk iha mundu laran.
Ho suporta boot husi komponentes hot-hotu, Xanana hatudu tan ninia kehebatan nebe takfila politika Estadu Unidus Amerika nian nebee mak uluk fo’o suporta tomak baa Indonesia hodi invade Timor-Leste maibe ikus mai hamrik iha CNRT nia kotuk hodi ejiji mos Timor-Leste ninia autodeterminasaun baa independensia. Wainhira Xanana lidera funu hodi konsegue muda mos pozisaun Amerika iha ninia politika external nee, talvez tempu nebaa espontaniamente ita hakfodak, hakfodak tamba Marx ho Fidel Castro mos sei la konsege muda Amerika ninia pozisaun baa problema nebee mak sira enfrenta, maibe Xanana bele halo maski iha lingkup ida ki’ik, iha politika no teretoriu Timor-Leste.
Husi diskripsaun nebee Hakerek’nain hato’o badak iha leten hatudu Xanana ninia keunggulan hodi atinji objetivu nebee mak ita hotu hakarak, buat nebee mak maioria ema Timor hakarak. Ita rasik tenki uza aten barani hodi rekonhese katak tempu no fatin la favorese baa ita nia a’an atu halo buat nebee mak Xanana halo tempu nebaa. Dalaruma ita hakarak lidera maibe ita talvez la barani atu sobre sai iha oin iha tempu da resistensia atu lidera funu da libertasaun da patria.
Relasiona ho aksaun embuskada husi grupu Tanenti Gastao Salsinha iha Laulara nebee mak la konsege hakanek ou hamate Xanana la siknifika katak buat nee fiksaun hodi hamosu perguntas espekulativas, nusa mak Xanana la kanek ou la mate se nia monu baa embuskada ida? Nusa mak uluk ita la hamosu perguntas wainhira Jenderal TNI sira halo operasaun kikis/pagar betis no operasaun militar seluk maibe Xanana ho ninia elementus balun bele konsege eskapa husi operasaun bo’ot nebee mak Jenderal Indonesia sira trasa? Ita nia memoria sei hanoin hetan ho kazu Aetana?!
La mosu perguntas tun-sa’e tempu nebaa hodi dehan katak Jenderal Indonesia sira halo mos operasaun militar fiksaun ida. Keta dala ruma tempu nebaa balun rona maibe nunka hakarak tau iha sira nia preokupasaun tamba lakon tiha ona esperansa baa prosesu finalizasaun funu rai no povu nee nian karik?!
Aksaun atentadu PR no PM iha 11 de Fevereiro 2008 hamosu mos atitude apriori husi individu no grupu balun nebee tau sira nia pozisaun, Xanana mak orkrestor iha aksaun atentadu baa PR no PM iha 11 de Fevereiro 2008. Wainhira ita monu baa atitude apriori maka ita nia espekulasaun mos sei inklinavitu. Maibe Hakerek’nain hakarak dehan katak, iha kontribuisaun klaru husi parte PR no PM hodi hamosu aksaun 11 de Fevereiro, mak hanesan factor faltas ou la fo’o importansia baa ordem protokoler. Faktor da residensia, PR no PM hili hodi hela iha sidade ninin, Balibar no Bekeri. Residensia PR no PM fo’o mos kontribuisaun bo’ot teb-tebes baa aksaun atentadu nee. Lolos, wainhira sira asumi ona kargu nudar PR no PM iha situasaun ida labil, sira tenki buka tau iha sira nain rua nia konsiderasaun hodi hili residensia nebee mak sigura baa sira nia vida. Husi lidun ida, PR no PM hakarak hatudu baa publiku katak sira buka atu bele moris merakyat (populis) iha nasaun ida ki’ik no susar nee, maibe iha lidun seluk ita hare, tamba faltas de konsiderasaun iha parte siguransa nian, ikus mai deseju nebee hakarak moris merakyat nakfilak baa menyusahkan rakyat.
Komisaun Inkéritu Internasional (KII)
Relasiona ho aksaun atentadu 11 de Fevereiro 2008 no iha hakarak atu buka resultadu investigasaun ida kridibel baa aksaun nebee akontese, Parlamentu Nasional hasai ona rezolusaun ida hodi harí KII. Hakerek’nain sinti triste oitunan ho deseju nebee hakarak harí KII baa aksaun atentadu nee. Iha parte ida lideransa sira hakilar hakarak ukun a’an maibe iha parte seluk ita hakarak dependente nafatin baa rai seluk. Hakerek’nain hanoin ita bele tara ‘an baa rai leur baa buat nebee mak nasaun nee ladauk bele halo. Tempu liu baa (2006) ita husu mos KII hodi halo investigasaun baa mukit nebee mak akontese tempu nebaa, maibe implementasaun baa rekomendasaun husi KII bele dehan realiza deit 0,1%. Rekomendasaun KII tempu nebaa aplika deit baa minhoca oan (cacing tanah), maibe Foho Rai Bo’ot ita husik hela. Husik Foho Rai Bo’ot ikus mai Foho-Rai nee han tan koelhu, bibi, fahi, asu no seluk-seluk tan. Foho Rai Bo’ot toba iha fatin no bokur baa nafatin.
Hakerek’nain aseita ho PR interino, Lasama nebee mak dehan loron hirak liu baa katak tenki halo investigasaun ida klean atu nune bele leno sai baa publiku Leaun ka Fohorai Bo’ot ruma nebee mak hamrik haksumik a’an iha aksaun 11 de Fevereiro nia kotuk. Maibe atu hetan resultadu husi investigasaun ida klean baa aksaun atentadu 11 de Fevereiro 2008, Hakerek’nain sugere atu harí deit Komisaun Investigasaun Nasional Independente ida atu bele investiga kazu nee. Timor-Leste nia oan rasik iha kapasidade atu hamosu Fact Finding Commission. Fact Finding Commission nee bele harí liu husi membrus ONG, Igreija, governu, estadu no bele mos husu kolaborasaun husi peritus internasional ruma, atu nunee bele halo investigasaun ida klean no kredibel baa aksaun atentadu PR no PM nebee mak mosu iha 11 de Fevereiro 2008.
Hakerek’nain bele kumpriende ho pozisaun governo nebee lidera husi Xanana nebee sinti todan atu hari KII (Komisaun Inkeritu Internasional) ida baa aksaun 11 de Fevereiro 2008. husi parte ida, Hakerek’nain hare la’os tamba Xanana tauk tamba agora dadaun mosu espekulasaun oi-oin nebee espekula katak Xanana mak orkrestor baa aksaun atentadu 11 de Fevereiro maibe dalaruma governo sinti katak Timor-Leste nasaun soberania, nebee la meresi atu tara a’an bebeik baa KII wainhira mosu problema iha rai nee nia laran.
Harí KII hatudu momos baa mundu katak lideransa Timor-Leste nee la iha ona fiar baa malun, ita nia lideransa sira to’o ona iha faze krizi fiar-malun (krisis kepercayaan). La fiar malu iha nivel lideransa ikus mai hadaet tu’un no tesik baa komunidadi rai nee. La iha fiar baa malun hamosu no aumenta tan mos problema iha sosiadede nia let. Lideransa rai nee hatene mak buka halo problema maibe la iha kapasidade atu resolve problema nebee mak sira rasik hamosu. Atu to’o bainhira ita tara a’an bebeik baa KII? Nasasun Timor-Leste sei bele hanaran nasaun ida soberanu?
Iha parte seluk Hakerek’nain hare katak dalaruma mos governu AMP nebee lidera husi Xanana la kohi hasmosu miss-understanding ho nasaun vizinhu, Australia. Hakerek’nain hare katak, wainhira harí KII maka automatikamente KII ninia rezultadu balun sei fo’o sai katak Forsas Internasional nebee mak lidera husi Australia mak sei toma responsabilidade baa aksaun 11 de Fevereiro 2008, tamba Australia mak ‘kaer’ siguransa iha rai nee nia laran. Ita hatene katak Australia nia Forsas Armadas besik
1.000,- iha Timor-Leste, ho forsas Australianus nebee mak besik 1.000, Australia iha potensia atu bele garante dame no paz, maibe ho ni liu husi 1.000,- forsas armadas, Australia bele mos iha potensia atu habo’ot no hanaruk konflitus iha nasaun doben, Timor-Leste.
Nota: artigu nee hatu'un ona iha Timor Post iha Edisaun 11/3/08.
Maluk Filipe Rodrigues Pereira nia analise oan ne'e, hatudu mai ba ita Timor oan tomak refleksu negativu ida katak maluk oan Filipe ne'e adora tebtebes duni nia aman Xanana hanesan maromak iha nia ulun rasik leten. Timor oan nebe ke la iha kbit no visaun klean ba resistensia nia historia nia bele inventa no distorce realidade historiku ba funu de libertasaun nasional Timor Loro Sae nia to'o oin loron. Nune ita konklui katak so grupo sira nebe ke alienado ba AMP ne maka bele hakerek hanesan ne'e, maibe Timor oan nebe mak iha kbit no visaun klean ba historia resistencia de libertasaun nasional ba Timor Loro Sae nia, koncerteza la hakarek i mos la konkorda analise oan ne'e.
ResponderEliminarTanba timor oan matenek sira so bele hateten sai ba nia Povo katak real historia Povo nia, so Povo rasik maka halo ninia historia i la'os ema ida maka halo fale historia Povo ida ne'e kah Povo ida neba nia. Ema ida nebe ke assume matadalan ba Povo nia funu ba libertasaun nasional ne'e, la'os konsideradu mito kah maromak ida iha Povo nia let. Timor oan ida nebe ke assume responsibilidade hanesan membro matadalan kah responsavel matadalan nia ne'e hanesan Povo nia servente maka iha misaun khusus utk memelihara kepengtinan rakyatnya, tetapi bukan dia berdiri di depan rakyat utk menjadi majikannya Rakyat. Lifuan hirak nebe kona ba lider ida katak nia mesak maka bele halo buat hotu hotu se nia laiha karik Timor labele ukun rasik a’an. Kuandu timor oan ida matenek i identifika nia a’an katak nia ne’e analista bo’ot ida iha jurusan social politik dan sebagainya, maibe to’o pontu ida nia halo analise politika ne’e, hanesan maluk iletradu sira nebe ke la iha edukasaun kultural no kbit analista tebes hanesan ita nebe ke foti ita nia a’an katak ita mesak matenek e habut Timor Loro Sae nia. Filipe nia definisau ne’s salah bo’ot tebes duni. Se filipe dean katak iha mundo ne’e lideres sira ne’e nia moris no nia posisaun hanesan maromak i nune ema ida la iha atu bele troka kah ganti nia ba assume lideransa Povo Timor Loro Sae nia bahinra nia mati ka nia haksoit sai husi poder nebe ke nia kaer ne’e tanba ninia hahalok ne’e be ke la sesuaikan dg karakter lider ida. Se nune bahinra Xanana kah Horta mate tiha Timor fila fali ba inegrasaun ba RI. I ene’e ita bele fo’o hatene sai lia los ida ba maluk Filipe katak “ema hotu hotu sei mate loron ida nune mos ema hotu hotu halo salah tanba aspektu negativo rua ne maka halo evolusaun no revolusaun iha ita nia sociedade nia laran. Nune ita matenek karik ita de’an katak lider kah kader to elementu simples iha popolusaun nia laran, hotu hotu sei halo mudansa lalais ka neneik konforme ida idak nia hahalok diak no nia moris kleur iha mundo ne’e tuir bensauns no grasas nebe ke nia simu husi ita Nain Maromak Santissima Trindade nia. Nune ita rebate ita nia alin Filipe nia analsine oan ne’e i assinala buat hirak nebe ke a’at i la tuir realidade ida ita tenke hatudu ba Filipe, nune Filipe bele toma konsiensia ba ninia hanoin nebe ke nia hakerek husi forum haksesuk ida ne’e nia laran. Por um lado ita tenke hatudu naraoman ba Filipe ba ikus mai halo tan analsise ruma karik tenke hanoin didiak para labele halo kambailotas iha nia percurso to’o nia objectivu final hodi “logica dos factos reais e nunca deve ser modo de pensar e agir dos pensadores falsos da nossa sociedade humana’. So nune maka ita dea’an matenek duni se lae ita hotu matenek sai hanesan muturabu tantanan deit iha ita nia sociedade nia laran.
Buat hirak nebe Filipe hateten iha nia analise laran kona Xanana nia posisaun katak Xanana mesak maka bele ne mesak lian fantasia hodi atu bosok malu ba grupo AMP nia nebe ke horas ne’e ukun TL la’os tuir Konstituisaun maibe hodi forsa rampas deit poder politika. Se Filipe hatete los karik nusa maka Povo la eskolha Xanana iha eleisaun demokratica nia laran para nia atu sai Primeiro Ministro no mos Lasama para atu sai Presidente Parlamento Nasional nia.
Tnaba buat a’at hirak ne maka bahinra Filipe hakerek tenke hanoin didiak i labele inventa historia husi Filipe rasik nia hakarak, se hanesan ne’e entaun alin Filipe konota o liders facistas, ditadores, hanesan o estilo Soeharto iha RI kah Ferdinand Markos husi Filipina kah husi tan kontinente lima nia laran maka koncerteza ita Timor oan hotu hatene ona.
Maibe atu remate hau nia komentar oan ne'e hau sei hateten ba Alin Filipe katak Alin precisa halo tan graduasaun diak ida tebtebes ba bele halo analise substancial com factos e realidades kona ba fenomena ida maka ita hakarak kah ita descrebe ninia esensia atu nune hatudu ba maluk seluk sira nebe ke iha graduasaun hanesan ita bele fo'o apresiasaun diak no mos kompartilha o ita nia hanoin no analise hirak ne'e. Se la'e ita nia analise ne'e per suma saja la iha konteudo nebe fo hatene sai mai ba ita maluk sira seluk factus no realidades kona ba situasaun ida nebe ke ita descrebe dadauk ne'e hodi objectivu klarividentes atu eduka no hatudu naroman ba maluk seluk sira maka seidauk hetan possibilidades hodi estuda hanesan ita para bele halo analises kona ba situasoens konkretas hanesan situasoens nebe ke horas ne'e dadauk mosu iha ita nia rai doben TL nia laran.
Ramkabia, agora tinan 2008 maibe o nia hanoin ba fali kotuk hanesan tinan 1975!!! Agora funu hasouru se??? O nia hakilar ne'e fo ba asu maka rona nem labarik Timoroan ida hakarak rona, ou hakilar laiha valor!!!
ResponderEliminarFogu halo resistensia iha 2008, i tempu ukun an!!!...hehehe.....bulak ou stress?!
Edition: 11 March 2008
ResponderEliminarSoldadu 465 Serka Metin Salsinha, PM Xanana: Tenpu Hela Deit Ohin
DILI – Komando Operasaun Konjunta mobiliza soldadu armadus hamutuk 465 hodi aserka grupu rebeldes nebee xefia husi Gastao Salsinha.
Soldadu armadu hirak nee, kompostu husi membru F-FDTL hamutuk 300 no PNTL 165.
Komando operasaun konjunta (KOK) deteta ona subar fatin Salsinha ho nia grupu. Oras nee komando konjunta ‘serta’ okupa Pontus estratejia 30 atu Salsinha la bele halai sai.
“Ami akompanha Salsinha besik loos. Ami hatene hotu nia movimentu ba iha nebee. Operasaun konjunta oras nee iha ona Distritu Ermera, nebee okupa pontus estratejia 30,” dehan Vice Komando Operasaun Konjunta, Tanente Koronel, Filomeno Paixão liu husi konferensia imprensa iha kuartel jeral KOK, Farol, Dili, Segunda (10/3).
Komando operasaun mos hatene no akompanha nafatin movimentu elementus Salsinha nian seluk nebee oras nee dadaun fahe malu ona.
KOK Halo patrulha lor-loron iha fatin estratejia, no kolabora hamutuk ho Forsa Internasional FSI ho konaba tatika operasaun iha terenu no, partisipa ativu iha operasaun. Inklui, autoridade sivil no populasaun lokal mos fo kolaborasaun diak ba operasaun nee.
Komando Operasaun Kunjunta apelu ba Salsinha atu evita violensia no tenki rekonhese negosiasaun nebee mak nia halo ona ho Prokurador Geral Republika.
“Kilat nebee mak iha imi (Salsinha no nia grupu) nia liman partensi ba exersitu no polisia nian. Nee hatudu katak, buat sira nee mai husi povu Timor nian, maka nunka uza hodi kontra fali povu,” Filomeno haktuir.
Ba konfijoens relijioza hotu, KOK husu atu apela grupu Salsinha ho buat nebee diak atu bele hetan solusaun ba kazu nee. Husu ba reprezentante Uma Lulik no lisan tenki fo apela ba grupu Salsinha atu entrega aan ba justisa.
KOK sei kontinua servisu hamutuk ba ema hotu nia intrese hodi hetan paz, dezenvolvimentu no moris diak ba povu TL. Maibe, operasaun sira nee sei kontinua iha teritoriu laran tomak atu lori ema hotu-hotu nebee halo krimi ruma ba hasoru justisa tuir mandatu Ministeriu Publiku.
Komando operasaun sei fo tempu ikus liu ba grupu Salsinha atu hanoin hodi konsidera fila fali nia desizaun atu bele fo solusaun los no pasifika ba sira nia kazu.
Komando operasaun iha ultimatum, maibe iha esperansa nafatin katak Salsinha mak fo kontribui ba komanado nebee hein ona durante tinan rua resin.
Laiha obstaklu ba komando operasaun atu kaer Salsinha, maibe sempre akompanha nia movimentu hodi halo presaun para nia halo desizaun lalais. Nomos, lakohi lakon Salsinha husi kontrolu Komando operasaun nian tanba, tauk atu akontese fali hanesan Alfredo Reinado nian.
PM Xanana: Tempu Hela Deit Ohin
Iha parte seluk, Primeiru Ministru (PM), Xanana Gusmao hateten katak tempu ba Tanenti Gastao Salsinha la iha ona no nia rasik maka deside kona ba nia vida.
“Opsaun governu dehan o (Salsinha) maka hili,” hatan PM Xanana ba jurnalista iha Salaun VIP Aeroportu Internasional Nicolao Lobato, Dili, Segunda (10/3), hafoin fila hikas husi Darwin, Australia. PM Xanana hateten, loron ohin, aban la deside operasaun maka sei buka duni nia, hatudu ba nia la iha dalan seluk, la iha dialogu.
Relasiona ho vizita ba Darwin, PM Xanana isplika, nia ba hasoru dereitamente ho PR Horta no esplika kona situasaun Timor.
PR horta rasik hatete, tenpu ba Salsinha mak ohin deit ona (10-11/3), laos hein PR Horta fali mak entregaa aan.
PM Xanana mos isplika ba PR Horta katak operasaun ba Salsinha kontinua nafatin, i forsa konjunta no forsa stabilizasaun internasional besik ona Salsinha.
Salsinha Entrega Aan Diak ba Nia Familia
Prezidenti Republika Interino Fernando Lasama de Araujo husu ba Gastao Salsinha entrega aan, hodi lori diak ba ninia familia ho nasaun iha futuru.
Tuir Lasama katak mensajem hatoo hotu ona, nebe nakonu ho domin. Nebe husu ba Salsinha ho nia grupu atu entrega aan lalais. La presiza hein too Prezidenti Republika Jose Ramos Horta fila maka atu entrega aan.
“Diak ba Salsinha, diak ba povu ida nee no familia tomak TL. Maka dalan ida deit Salsinha tenki entrega aan,”dehan Lasama ba jornalista iha salaun Delata Nova, Dili.
Lasama hatutan, tempu la iha ona no tempu la too tan estadu de sitio atu remata. Lasama husu katak ohin ka aban Salsinha ho nia grupo tenki entrega aan, tanba estadu nia pasesia maka nee deit ona.
“Hau apelu nee dalan diak ba ita hotu atu nunee nasaun nee hetan fila fali paz no hanoin deit ba dezenvolvimentu povu ho pais nee,”Lasama komenta.
ONU Husu Salsinha Entrega Aan ho Paz
Reprezentante Spesial Sekartario Geral ONU iha TL ho misaun UNMIT Atul Khare husu ba Salsinha ho nia grupo atu entraga aan ba komnado konjunta no estadu TL ho paz, kalma no ba justisa.
“Ami fiar katak situasaun rai laran sei lao hakmatek. Loron ida Saslinha ho nia grupo mos sei entrega aan. La iha tan dalan seluk,”dehan Xefi UNMIT Atul Khare, Segunda (10/3), hafoin enkotru semenal ho Prezidenti Interino Fernando Lasama de Araujo iha Palacio da Cinzas.
Husu konaba Parlamentu Nasional halo rezulusaun hodi hari Komisaun Inkeritu Internasional (KII) konaba kazu atentadu 11 Febreiru, Atul responde katak, konaba rezulusaun nee positivu tebes no dalan nakloke ba komisaun KII nebee deit. Konaba asuntu nee fila fali ba kompetensia governu nian atu disidi. dd/ agi/bre
“LIA TATOLI BA POVO TIMOR LORO SAE TOMAK MAKA HADOMI PAZ, JUSTISA NO AMOR BA MALU”.
KABAR HUSI SUARA TIMOR LORO SAE MAKA AMI DETEKTA KONA BA SITUASAUN ITA NIA MAUN NO ALIN, KAMARADA NO KOMPANHEIRO GASTAO SALSINHA OH CS. ITA HOTU TENKE REFLEKTE DIDIAK BA CENARIO POLITIKU IDA NE’E. I ITA HOTU TENKE TOMA ITA NIA POSISAUN HODI LIA LOS NO TUIR JUSTISA NO RAJAUN. NUNE ITA LABELE SOE SALAH MESAK BA SALSINHA NO CS NIA LETEN, TANBA BUAT A’AT HIRAK NEBE KE MOSU NE’E HODI HAHALOK NAIN ULUN “MUTURABU” SIRA NIA, MAIBE LA’OS SAUDOSO MATEBIAN ALFREDO NO SALSINHA CS MAKA HALO. NE’E DUNI NAIN ULUN SIRA TENKE ASUME RESPONSABILIDADE BO’OT IHA ITA POVO TIMOR LORO SAE TOMAK NIA OIN.
Povo Timor Loro Sae hatene katak Alfredo no Salsinha hansan dilema bo’ot ida ba nain ulun sira tanba sira duni maka halo mosu fenomena ida ne’e. Maibe la’os nain ulun bosok ten sira hateten beibeik husi sira nia aparatus propaganda politika bosok no lohi nia katak buat hirak ne’e mosuh tanba Salsinha no Alfredo nia hakarak rasik. Argumentos hirak ne’e la masuk akal sama sekali. Tanba saida maka ita de’an hanesan ne’e? Tanba se’e matenek, sira hatene katak bahinra fenomena ida mosu, la’os por akaso, maibe tenke iha buat ruma maka dorong nia hodi nia sai mai liur kah nakfera. Hanesan ne’e kona ba kaso Alfredo no Salsinha nia kausa prinsipal maka nain ulun sira nia bosok no lohi ba ita Povo kik no kiak nia oan sira atu sofre no terus ba beibeik, enkuanto nain ulun sira goza nafatin hodi kontente, han no hemu, hamanasan, la’o passear o familia sira ba mundo tomak hodi gaba a’an i foti sira nia a’an rasik katak sira mesak matenek iha Timor Loro Sae nia laran ne duni, Povo kik no kiak Timor Loro Sae nia laran so tenke hakruk ba sira hodi rona sira nia ordens i lalika koalia hasoru ba sira. Tanba sira mesak foti a’an hanesan lulik no maromak kabun tek sira so fo’o ordens ba atan sira hodi rona no la’o tuir deit i labele koalia hasoru sira, biar sira halo salah buat barak. Estilo kah modu nain ulun sira hodi ukun rai Timor Loro Sae ne’e hatudu mai ba ita hanesan lolos estilo patriarkal, feudal no monarkiku lolos. Nune ema seluk no rai seluk hatene katak iha Timor Loro Sae ne’e nia matenek mesak deit maka nain ulun bosok ten no lohi ten sira ne’e.
Maibe bahinra nain ulun sira hodi hamosu fali sistema ukun Rai TL ne’e hanesan fali tempu antigo nia, maka ita Povo kik no kiak Maubere labele fo’o tan ulun ba sira hodi sama nafatin ita to’o rabat rai konforme sira nia hakarak.
Nain ulun bosok ten no lohi ten sira hodi lia midar no bosok iha sira nia propaganda politika, koalia kona ba dame no amor malu, maibe sira nia hahalok la tuir los duni buat hirak nebe ke sira heteten sai mai husi sira nia ibu laran. Sira koalia kona ba dame, maibe sira buka atu funu o ita Povo kik no kiak nia oan sira. Tanba ita kik no kiak sira la’os husi sira nia klasse riku nain no butar ten sira, maibe ita memang Povo kik no kiak nia oan rasik duni. Tanba ita mesak husi Povo kik no kiak maka ita lakoi tan ema riku nain no butar ten sira mai hodi nauk no goza ita nia riku soi, binarai, gas, kafe no produktus seluseluk maka ita hotu hatene katak kuda moris mai husi ita nia rai doben TL nia laran. I ita nia riku soi sira n’e, la’os mai husi rai seluk nem taun pouko riku nain no butar ten sira nia aman kolonialistas sira maka lori mai iha ita nia rai laran.
Povo Timor Loro Sae nia riku soi ne’e Nain Maromak kuda duni iha ita Povo kik no kiak Maubere nia rai laran ba ita nia oan no beoan sira hodi ikus mai sira bele hodi moris no goza ba ita nia Rai doben TL nia desenvolvimentu no progresso. Maibe oin loron ita nia riku soi ne’e, nain ulun bosok ten no lohi ten sira fa’e tiha ba malu hodi fo’o moris ba sira nia familia rasik do ke ba ita Povo kik no kiak sira. Nain ulun bosok ten no lohi ten sira hodi koalia kona ba amor. Amor ba se’e los? Amor ba ita Povo kik no kiak? Kah ba nia maluk sira husi nia klase? Tan sah maka ministros sira maka rai fali osan jutaan US Dollars iha sira nia uma kah serbisu fatin? Ne sinal ida mai ba ita kik no kiak sira katak bahinra ukun nain sira nia praktikas henasan ne’e hatudu mai ba ita katak sira hakarak nauk no susu ita bokor no rai bokor nafatin hodi tuir mai hane’an ita kik ni kiak hodi halo ita sai nafatin atan ba bebeik.
Iha e’ene ita kik no kiak hatene katak laiha dame no amor husi riku nain no butar ten sira ba ita rasik. Maibe sira nia hakarak maka hodi “formulas” oin oin hanesan aitan kah raihenek hodi soi mai ba ita kik no kiak nia matan hodi halo ita nia matan sai delek, nune ulun riku nain no butar ten sira hodi aproveita atu hanean ita nafatin to’o ita mate.
Iha ene’e ita la iha alternativa seluk se lai ita Povo kik no kiak Maubere tenke barani hodi hametein ita nia unidade i ambrik hodi kaer ita nia kroat hasoru ema riku nian no butar ten sira iha ita nia rai doben TL nia laran hodi funu hasoru ita nia funu maluk maka riku nain no butar ten sira ne’e, i nune ita duni sai sira husi ita nia rai laran afoin ita kik ni kiak bele sai hanesan mano aman kokorek duni iha ita nia rai i nune ita duni maka kaer duni ita nia kuda tali rasik e so nune ita maka tenke determina duni ita nia destinu e hodi ikus ita kik no kiak Maubere maka tenke ukun ita a’an rasik duni iha ita nia rai doben TL nia laran i nune la iha tan ema seluk hodi hanean ita atu sai tan atan ba beibeik.
Ita Povo kik no kiak nia lia tatoli ba nain ulun bosok ten no lohi ten sira iha ita nia rai doben TL nia laran. Ami Povo kik no kiak nia moris no destino iha ami rasik nia liman laran, la’os mai husi imi. Imi so aproveita tempu irak ne’e hodi nauk, lohi, bosok no supa ami to’o husik hela ami kik no kiak ruin no kulit deit, maibe imi atu halo buat ida diak ba ami laiha liu. Buat hirak nebe ke imi koalia midamidar ba ami ne’e mesak lian bosok no lohi nia, maibe be la’os lian husi nai ulun lolos ba ami Povo kik no kiak sira nia.
Hodi lia tatoli ida ne’e ami hakarak hato’o ba maun no alin, kamaradas no manemaluk Tenete Salsinha Gastao hodi tuba rai metin, kumpre imi nia kompromisso ba ami Povo kik no kiak, katak imi hodi barani defende duni LIA LOS, JUSTISA NO RAJAUN maka imi oin loron la fo’o imi nia a’an ba nain ulun bosok ten no lohi ten sira. Biarba sira mobilisa forsas oin oin ba buka imi, maibe Matebian no Maromak taka sira nia matan sai delek lahare imi bahinra imi la’o besik sira. Halo sira nia tilun sai diuk nune sira la rona imi nia ruburanga besik sira. Halo sira nia laran sai beik nune sira la hatene halo saida los ba imi bahinra sira habesik imi. Halo sira nia ain no liman sai to’os hotu, nune sira kaer kilat mos lahatene atu tiru los se’e, bahinra sira hetan imi iha klot kah iha rai luhan. Halo sira halai tuir imi nia ain no liman kole hotu tanba sira defende ema riku nian no butar ten sira i sira la’os barani hodi ambrik iha imi nia sorin hodi defende mos LIA LOS, JUSTISA NO RAJAUN ba ita nia Povo kik no kiak tomak iha rai doben TL nia laran. Bahinra sira sa’e tuir imi ba iha FOHO LULIK TATA MAILAU KAH MAMELAU kaloan no habuhabut taka sira nia matan nune sira sai beik no lahatene hodi hetan fatin ba imi konforme sira nia hakarak no kumpre patraun sira nia ordens hodi atu hane’an nafatin ita Povo kik no kiak sira iha ita nia rai laran. Hamulak bo’ot hodi Maromak no Matebian nia naran hodi falun imi Asuwain Salsinha sira, nune imi sei manan forsas kolonialistas sira nia atan maka oin loron la’o tuir imi ne’e. Bahinra imi kumpri didiak imi nia missaun imi ida la kanik no la mate tan, tanba imi la nega imi nia maun no alin sira nebe ke mati ba hodi defende LIA LOS, JUSTISA NO RAJAUN. Maibe se’e imi fo’o a’an ba forsas kolonialistas sira nia atan sira, imi sei hetan kastigu todan husi Nain Maromak no Matebian sira i imi nia vida lanaruk ida, nune imi sei sai mati hotu ba nain ulun bosok ten, lohi ten no nauk ten sira ninia hahalok.
FORSAS KOLONIALISTAS NIA ATAN SIRA MAKA HORAS NE’E HUSI KOMANDANTE PIRILEKU NARAN FILOMENO PAIXAO KAH KAIXAO NIA SEI BASA RENTOS TANBA NIA HORI ULUK HODI KILAT HATUS LIMA BA RENDE BA FORSAS OKUPASIONISTAS SIRA HODI ENTREGA NO FAN BA HODI DEFENDE NIA AAN IHA OKUPASAUN INDONESIA NIA TEMPU. I AGORA NIA SAI HANESAN ASUWAIN FALI BA HODI KASA ITA POVO KIK NO KIAK SIRA NIA OAN SIRA, NUNE, PARA NIA AMAN KOLONIALISTAS SIRA BELE GABA TAN NIA HODI FOTI TAN GALAUN KAH PANGKAT BA NIA. MAIBE NINIA HALOHALOK NE’E, ASUWAIN SAUDOSOS MATEBIAN SIRA MAKA SEI AJUSTA KONTAS BA NIA I SEI KAPA NIA MORIMORIS NUNE MOS BA GENERAL BEIK TEN NO BUIFETO MATAN DELEK MAKA NARAN JOSE VANSCONCELHOS KAH TAUR MATAN RUAK, HORI ULUK IHA XANANA NIA KOMPLOTAN LORI KILAT HIRA BA HAMUTUK O BAPAK SIRA I AGORA MAI HANESAN MANU AMAN ATU FUNU FALI HASORU MAUBER NIA OAN KIK NO KIAK SIRA. SIRA NE NIA DESTINU LA KLEUR ONA IMI HEIN DEIT, ITA HARE OH MATAN HODI AKOMPANHA AKONTESIMENTOS HIRAK NE’E, NAIN MAROMAK NO SAUDOSOS MATE BIAN SIRA SEI HALO JUSTISA BA SIRA HOTU. LIA HIRAK NE’E SAI HUSI MAUBERE DESKALSU NIA IBU LARAN, TANBA MAUBERE DESKALSU SIMU FORSA MORAL HUSI NAIN MAROMAK NO MATEBIAN SIRA PARA HODI TUBA RAI METIN, KOKOREK NAFATIN O ATEN BARANI KOALIA HASORU RIKU NAIN NO BUTEN TEN SIRA MAK HORAS NE’E DADAUK UKUN ITA NIA RAI DOBEN TIMOR LORO SAE.
MAUBERE DESKALSU IHA FUNU LARAN LA HAKFODAK BA FUNU MALUK SIRA HODI SOLDADUS O TREINAMENTO OIN OIN, LA’OS OITUAN HANESAN AGORA DADAUK ASU KOLONIALISTAS NIA ATAN NAIN RUA FILOMENO NO MATAN RUAK LORI TUIR ALIN SALSINHA NO MALUK SIRA SELUK NE’E, MAIBE ULUK NE’E SOLDADUS OKUPASIONISTAS MAI HATU KAER NO HO’O AMI OAN KIK NO KIAK MAUBERE DESKALSU NE’E HODI HATUS RIHUN BA RIHUN, SIRA LA BELE KAER DUNI POVO KIK NO KIAK NIA OAN MURAK MAUBER DESKALSU, TANBA MAROMAK NO MATEBIAN HAKARAK HUSIK LISAN DIAK IDA NE’E BA OAN MAUBERE DESKALSU BELE AMBRIK NAFATIN IHA NIA INAN NO AMAN, MAUN NO ALIN, MANE MALUK NO RAN MALUK, KAMARADAS NO KOMPANHEIROS, KIK NO KIAK SIRA NIA OIN HODI DEFENDE O LIA LOS, JUSTISA NO RAJAUN, SO HODI NUNE MAKA ITA KIK NO KIAK IHA RAI TIMOR LORO SAE TOMAK NIA LARAN BELE HETAN PAZ NO AMOR, MORIS HAKMATEK HODI JUSTISA SOCIAL BA ITA HOTU KIK BA BO’OT LAIHA DIFERENSA BA MALU KONFORME NAIN MAROMAK NIA HAKARKAK DO KE TUIR EMA RIKU NAIN, BUTAR TEN NO LOHI TEN SIRA NIA HAHALOK A’AT SIRA NE’E, MAKA OIN LORON HALO ITA TERUS BA BEIBEIK.
Husi imi nia maun Maubre Deskalsu iha RAMKABIA nia tutun hodi se’e matan no se tilun ba imi nia movimentu to’o ita hetan ita nia libertasaun total no kompleta, so nune ita kik no kiak maka tenke ukun duni ita a’an rasik iha ita nia rai doben TL nia laran.
Iha Foho no Ailaran Timor Loro Sae, loron 12 Marso 2008.-
Xisto ga, keta kolonialista nia atan ida karik, se'e nune entau ita bo'ot simu ami kik ni kiak nia lian hodi tolan ba hanesan kalderada nebe ke o nia apa sira halo ba o iha esplanada portugal nia.
ResponderEliminarLos duni, tamba saida maka ami kik no kiak Povo Maubere ambrik kaer kroat funu hasoru riku nain no butar ten sira iha tinan 1975, ne la'os buat novidade ida ba o Xisto kolonialista nia atan beik ten oan ne'e. Ami Maubere ambrik hodi funu hasoru ema nauk ten no butar ten sira husi klase riku nain iha Maubere nia rai doben TL nia laran, tanba Maubere la tahan ona hahalok a'at nebe ke kolonialistas sira halo ba ami Povo kik no kiak Maubere iha ami nia railaran rasik duni, husi tempo kolonisasaun nia laran to'o tinan 1975. Tinan nebe ke Povos kolonisados tenke ambrik hodi identifika nia a'an rasik i asume responsibilidade iha Nain Maromak nia oin hatudu ba Mundo tomak, liliu ba PBB, katat Timor Loro Sae Nasaun ida hodi nia Povo tenke ukun rasi a'an duni i lakoi tan atu sudur sai atan babeibeik to mate. Tanba buat hirak ne maka halo kolonialistas nia atan sira la tu'ur no ambrik metin i nune sira halai tun sai preokupadu liu tanba sira hatene katak sira atu lakun ona Maubere nia riku soi nebe sira uluk iha sira nia aman kolonialistas nia tempo sira hodi goza los ba sira nia moris loron ba loron. Maibe ami Maubere kik no kiak maka sai sofre no terus nafatin.
Xisto beik ten oan ne'e, o nia hanoin katak iha ona tinan 2008 nia laran ne'e, la'os hanesan tinan 1975 liu ba. Iha ene'e ami Povo kik no kiak Maubere halo komparasaun katak, los duni ba kolonialistas sira nia atan sira hodi sira nia filosofia hodi moris hanesan parasistas nune sira lakoi tan revolusaun no progessos ba ita nia sociedade nebe sei iha "modus vivendum" hodi hanean malu nafatin, nune ema a'at kolonialistas nia atan sira hakarak moris diak deit i atu susu nafatin ami Povo kik no kiak nia bokor no rai bokor iha ami nia rai doben Tl nia laran.
Eh mane maluk beik ten oan ne’e, o nia hanoin a'at ne'e la iha hakar tan iha ami Povo kik no kiak nia sociedade nia laran. Se ida ne maka mosu nafatin iha rai doben TL nia laran hodi imi nia aman ulun chanfradus sira hahalok nebe ke horas ne halo ita Timor oan liliu ba ami kik no kiak nia moris sai a’at liu tan, ba buat a’at hirak ne’e ami la husik nia atu tenta formas oin oin atu ke’e rai koak ba ami nune fo’o liu fasilidade ba nia patraun kolonialistas sira hodi fila fali mai kokotek nafatin iha ami kik no kiak nia moris fatin i ikus mai atu buka tan hodi hanean ami atu sai atan ba bebeik. Se buat hirak ne maka imi nia aman nain ulun bosok ten sira agora prepara planu ba tempu ikus mai, ami fiar katak imi hotu sei basa rentos loron ida ba imi nia aman sira nia hahalok a’at sira ne’e. Tanba revulusaun so para kundo Povo kik no kiak kaer lolos duni nia kuda tali rasik. Maibe se Maubere la ukun nia a'an rasik i la kaer rasik nia kuda talin Maubere sei halo tan revolusaun i koncerteza ke ami kik no kiak hakarak duni ran nakfakar tan para ami mos bele moris hanesan ema hodi ami nia dignidade no identidade kultural hanesan Povo no Nasun ida iha Sudoeste Asiatico.
Rankabian, se ita bot dun Filipe ninia analise hanesan ema nebe adora Xanana.Ita bot adora se?
ResponderEliminarHau atan hare ita bot mos adora Maromak bot Mari Bin Amunudin Alkatiri.
Bereliku Aileten
Hafuhu Nain
Senhor Bereliku kah Berekuda, Hau la'os adora ema kriatura ida,los duni hau adora so Nain Maromak maka hakiak ita kriatura iha Mundo ne'e, maibe la'os Xanana kah Alkatiri hau seidauk adora sira nain rua, o hatene ka lae? Seu beik ten oan ne'e! Hau kuando moris halo politika hassoru kolonialista portugues sira iha rai doben TL, o nia apa nain rua ker Xanana kah tantu Alkatiri sei dada hela bornal gentio ba eskola iha Liceu Dr. Francisco Machado.
ResponderEliminarKona ba o nia maluk Filipe hau so akonselha imi jerasaun foun n halo politika lolos i labele halo fali politika hasoru interesses ami Povo kik no kiak Maubere se imi hakarak aban bain rua hakarak ukun ami Povo Maubere imi tenke hatene halo politika, la'os hanesan imi halo dadauk ne'e maka imi iha ganansia kah ambisaun hodi kaer Maubere nia kudatali. Tanba imi halo politika befoer nia hanesan imi nia aman sira ne'e hatudu dadauk ba ita hotu horas ne'e, aban bainrua Povo kik no kiak Maubere sei tau tali ba imi nia kakoruk hotu, ne'e imi bele fiar, se imi hakarak halo tuir hau nia konselho.
kamarada ramkabia,
ResponderEliminarita boot halo OPOSISI diak ona maibe falta RIGOR no OBJETIVIDADE, persija LIMAR iha lia-fuan no KONSTRUTIVU iha hanoin no conteudo, atu nune ita boot nia "konselho" ami JERASAUN FOUN sira bele banati tuir. selae ita boot mos hetan kondenado hanesan sira seluk dehan KATUAS SIRA HANESAN DEIT.
no atu diak liu tan Maun-Boot RAMKABIA tun mai DILI, tamba ami ansi los hakarak rona maun-boot RAMKABIA nia DISKURSU POLITIKU no PROJECTO ba nasaun TIMLES.
ami iha DILI mos sei halo kontaktu ho Maun-Boot sira iha ai-laran no foho Ramelau tutun hodi tun mai Dili.
Saudascoes,
Coordenador RAMKABIA DILI
Ba Dili R@MK@BI@, ami hanoin ita hetan malu dalabarak ona maibe kamarada sei duvida ami nia postura politika. Ita bo’ot nia hanoin ba ami, ami aprecia, maibe ami lakohi la’o tuir tanba liafuan naran “INSINUACOES” hodi imi foin sa’e sira nia hanoin hanesan JUVENTUDE iha Republika Popular de China nebe hakarak transporta mekanikamente kulturas no valores ocidentais nia, hanesan fo’o libertinagem ba imi hodi halo promoskuidade, sexo livre kah amor livre, pedofilia, homosexual e lesbian reconhecidos pela lei e hakarak buka moris o vida kontreversial deit e lakoi serbisu makas ba nia a’an hodi moris o dignidade no reputasaun hanesan lolos ema kriatura maibe halo liu batas2nya keprimanusiawi, iha en’e, ami Maubere jerasaun tuan sei ambrik nafatin hodi ami nia forsa popular sei hatun imi hotu, seja quem for e de que calibres politicos forem conferidos iha imi nia let, ami la hakfodak ida.
ResponderEliminarTanba ami ne mesak mate restu tantanan deit... Ami nia inan no aman, maun no alin, bin no alin feton, fen no oan, kamaradas no kompanheiros, ran maluk no mane maluk didiak deit, oan murak rai doben Timor Loro Sae nia, sira mate hotu ona ba Rai Lulik Timor maka oin loron ema laran a’at sira sei iha ita nia let buka halo tun halo sa’e hodi manobras politicas oin2, atu nune sira bele hadau husi ita nia liman laran ita nia riku soi sira ne nune bele fo’o fasilidade ba sira hodi nune sira bele fan tan ba sira nia aman kolonialistas foun hodi goza nafatin o ita nia riku soi, hanesan binarai no gas nune mos produktus seluseluk hanesan kafe, borracha, ai kameli, maganesio, kopra, kamin, masi fatuk, ikan, aibubur eukalipto, tais o tan produktu seluseluk tan, hodi folin diak no has ba hodi ikus ita bele tane ita nia rai doben TL hodi buras ba halo desenvolvimento social – ekonomiko e cultural ba ita Povo kik no kiak Maubere nia moris diak ba loron ikus mai. Maibe se riku soi hirak ne’e so bele ita Timor oan rasik maka kontrola, maibe hanesan agora daduk ne’e ita sei buka forsa ba hodi hametin ita nia riku soi sira nia folin i halo lutu ba ema nauk ten sira labele mai lela’an no nauk iha ita nia rai doben TL nia laran. Para menjaga ita nia riku soi nia folin no nia stok metin nafatin iha ita nia rai laran, ami jerasun katuas akonselha imi jerasaun foun sira hodi kaer metin ita nia kultura no usus kostumes tradicionais ancestrais maka bele fo valor nafatin ba ita Povo no Nasaun TL nia moris diak i hatudu ba Nasun sira seluk iha mundo ne’e katak ita mos iha ita nia valor humano hodi ita nia dignidade no identidade rasik ita hari ita nia nasaun no ita nia RDTL, se lae ema seluk bolu ita dean katak ita ne mesak halo parte de republika de bananas...
Maubere atu tun ba vila laran maubere tenke kalsa sapatus hanesan senhores burgueses oan sira, kah hanesan imi jerasaun foun sira se la’e Maubere hodi ain tanan la’o hodi respira ar livre i ha RAMKABIA nia tutun no nia sorin sorin nafatin to’o Maubere ukun rasik duni nia a’an, nune mos kaer rasik nia kuda tali maka Maubere deskalsu no materestu bele tun ba vila laran. Por enquanto ami sei hein LIALOS, JUSTISA NO RAJAUN sei moris hodi rihin besiasu duni iha rai TL nia laran maka ami afoin bok a’an dadauk ba hamutuk o imi jerasaun fo’o nebe ke hakarak o neo no laran bukan dalan diak hamutuk o katuas sira hodi foti ita nia rai ba ita nia moris ikus mai diak no buras iha aspectos ita nia moris nia iha fatin hotu hotu, Rai doben TL nia laran tomak.
Kona ba alin no kamarada Salsinha imi hotu hotu koalia hasoru nia ne’e fo’o to’ok imi nia bukti katak nia salah dunui kah nia pernah fan rai Timor ba kolonialistas Portugues kah Indonesia sira i se sira iha kadasrtro borradu o tinta mean katak nia o saudoso Alfredo sira ne mesak traidores tantanan deit entaun ami katuas Maubere deskalsu sira maka ba buka duni sira hodi kaer sira atu fo’o justisa ba sira i lalika imi nia apa imoral sira mobiliza forsas oin oin atu taka falta deit sira nia hahalok mesak a’at no muturabu tantanan deit ne’e ba hodi akusa falsamente maluk sira nebe ke salah laiha tanba ema balu iha ita nia let telah melangar HAK HAK ASASI MANUSIA. Se imi la hatudo Salsinha Cs sira nia salah mai ba ami, entau imi sira ne mesak halo jogos politiku foer tantanan deit hodi hamutuk imi nia aman nauk ten, bosok ten, lohi ten no imorais tantanan deit sira ne’e hodi lohi nafatin ami kik no kiak Maubereba hodi nune ikus mai imi bele fan tan ami ba Rai seluk tuir ami nia akompanhamento ba imi nia aman anin ulun sira nia hahalok maka ita hotu hodi matan hare momos hela ne’e.
Ema foer sira nebe ke subar sira nia lima foer maiba ami i hodi nia matenek mafia nia ba atu hamonu maun no alin kik no kiak sira, ami katuas maubere aintanan maka sei hamulak ba Nain Maromak no Matebian sira hodi se tilun no se matan ba tuir imi nia lala’o no hahalok a’at sira ne’e, i imi sei nega nafatin hodi manobras oin oin imi nia salah rasik entau iha ene’e ima buka ke’e raikoak ona ba imi nia a’an rasik, tanba bahinra imi bosok nafatin hodi imi nia argumento oin oin hodi taka imi nia falta nune mos imi sei barani halo fali akusasoes falsus kah adodomba ba ami kik no kiak sira imi sei sei mate hotu tuir ba imi nia aman sira nia salah tanba sira hodi matan momos nega dadauk saudosos martires e herois da Revolusaun no Libertasaun da Patria Maubere iha tinan 25 liu ba kotok to’o oin loron nebe ita hotu horas ne’e dadauk sei ambrik metin iha sira nia mate restu no sira nia rate leten. Neduni imi keta hodi matan momos nega nafatin ami kik ni kiak ni lia los, justisa no rajaun iha ami nia susar no terus laran hodi matan ben buka tuir nafatin ami nia matebian sira to’o ami liberta ami nia a’an rasik duni. Ita hein historia sei hatudo momos mai ba ita varacidade dos factos!...
Ba Dili R@MK@BI@, ami hanoin ita hetan malu dalabarak ona maibe kamarada sei duvida ami nia postura politika. Ita bo�ot nia hanoin ba ami, ami aprecia, maibe ami lakohi la�o tuir tanba liafuan naran �INSINUACOES� hodi imi foin sa�e sira nia hanoin hanesan JUVENTUDE iha Republika Popular de China nebe hakarak transporta mekanikamente kulturas no valores ocidentais nia, hanesan fo�o libertinagem ba imi hodi halo promoskuidade, sexo livre kah amor livre, pedofilia, homosexual e lesbian reconhecidos pela lei e hakarak buka moris o vida kontreversial deit e lakoi serbisu makas ba nia a�an hodi moris o dignidade no reputasaun hanesan lolos ema kriatura maibe halo liu batas2nya keprimanusiawi, iha en�e, ami Maubere jerasaun tuan sei ambrik nafatin hodi ami nia forsa popular sei hatun imi hotu, seja quem for e de que calibres politicos forem conferidos iha imi nia let, ami la hakfodak ida.
ResponderEliminarTanba ami ne mesak mate restu tantanan deit... Ami nia inan no aman, maun no alin, bin no alin feton, fen no oan, kamaradas no kompanheiros, ran maluk no mane maluk didiak deit, oan murak rai doben Timor Loro Sae nia, sira mate hotu ona ba Rai Lulik Timor maka oin loron ema laran a�at sira sei iha ita nia let buka halo tun halo sa�e hodi manobras politicas oin2, atu nune sira bele hadau husi ita nia liman laran ita nia riku soi sira ne nune bele fo�o fasilidade ba sira hodi nune sira bele fan tan ba sira nia aman kolonialistas foun hodi goza nafatin o ita nia riku soi, hanesan binarai no gas nune mos produktus seluseluk hanesan kafe, borracha, ai kameli, maganesio, kopra, kamin, masi fatuk, ikan, aibubur eukalipto, tais o tan produktu seluseluk tan, hodi folin diak no has ba hodi ikus ita bele tane ita nia rai doben TL hodi buras ba halo desenvolvimento social � ekonomiko e cultural ba ita Povo kik no kiak Maubere nia moris diak ba loron ikus mai. Maibe se riku soi hirak ne�e so bele ita Timor oan rasik maka kontrola, maibe hanesan agora daduk ne�e ita sei buka forsa ba hodi hametin ita nia riku soi sira nia folin i halo lutu ba ema nauk ten sira labele mai lela�an no nauk iha ita nia rai doben TL nia laran. Para menjaga ita nia riku soi nia folin no nia stok metin nafatin iha ita nia rai laran, ami jerasun katuas akonselha imi jerasaun foun sira hodi kaer metin ita nia kultura no usus kostumes tradicionais ancestrais maka bele fo valor nafatin ba ita Povo no Nasaun TL nia moris diak i hatudu ba Nasun sira seluk iha mundo ne�e katak ita mos iha ita nia valor humano hodi ita nia dignidade no identidade rasik ita hari ita nia nasaun no ita nia RDTL, se lae ema seluk bolu ita dean katak ita ne mesak halo parte de republika de bananas...
Maubere atu tun ba vila laran maubere tenke kalsa sapatus hanesan senhores burgueses oan sira, kah hanesan imi jerasaun foun sira se la�e Maubere hodi ain tanan la�o hodi respira ar livre i ha RAMKABIA nia tutun no nia sorin sorin nafatin to�o Maubere ukun rasik duni nia a�an, nune mos kaer rasik nia kuda tali maka Maubere deskalsu no materestu bele tun ba vila laran. Por enquanto ami sei hein LIALOS, JUSTISA NO RAJAUN sei moris hodi rihin besiasu duni iha rai TL nia laran maka ami afoin bok a�an dadauk ba hamutuk o imi jerasaun fo�o nebe ke hakarak o neo no laran bukan dalan diak hamutuk o katuas sira hodi foti ita nia rai ba ita nia moris ikus mai diak no buras iha aspectos ita nia moris nia iha fatin hotu hotu, Rai doben TL nia laran tomak.
Kona ba alin no kamarada Salsinha imi hotu hotu koalia hasoru nia ne�e fo�o to�ok imi nia bukti katak nia salah dunui kah nia pernah fan rai Timor ba kolonialistas Portugues kah Indonesia sira i se sira iha kadasrtro borradu o tinta mean katak nia o saudoso Alfredo sira ne mesak traidores tantanan deit entaun ami katuas Maubere deskalsu sira maka ba buka duni sira hodi kaer sira atu fo�o justisa ba sira i lalika imi nia apa imoral sira mobiliza forsas oin oin atu taka falta deit sira nia hahalok mesak a�at no muturabu tantanan deit ne�e ba hodi akusa falsamente maluk sira nebe ke salah laiha tanba ema balu iha ita nia let telah melangar HAK HAK ASASI MANUSIA. Se imi la hatudo Salsinha Cs sira nia salah mai ba ami, entau imi sira ne mesak halo jogos politiku foer tantanan deit hodi hamutuk imi nia aman nauk ten, bosok ten, lohi ten no imorais tantanan deit sira ne�e hodi lohi nafatin ami kik no kiak Maubereba hodi nune ikus mai imi bele fan tan ami ba Rai seluk tuir ami nia akompanhamento ba imi nia aman anin ulun sira nia hahalok maka ita hotu hodi matan hare momos hela ne�e.
Ema foer sira nebe ke subar sira nia lima foer maiba ami i hodi nia matenek mafia nia ba atu hamonu maun no alin kik no kiak sira, ami katuas maubere aintanan maka sei hamulak ba Nain Maromak no Matebian sira hodi se tilun no se matan ba tuir imi nia lala�o no hahalok a�at sira ne�e, i imi sei nega nafatin hodi manobras oin oin imi nia salah rasik entau iha ene�e ima buka ke�e raikoak ona ba imi nia a�an rasik, tanba bahinra imi bosok nafatin hodi imi nia argumento oin oin hodi taka imi nia falta nune mos imi sei barani halo fali akusasoes falsus kah adodomba ba ami kik no kiak sira imi sei sei mate hotu tuir ba imi nia aman sira nia salah tanba sira hodi matan momos nega dadauk saudosos martires e herois da Revolusaun no Libertasaun da Patria Maubere iha tinan 25 liu ba kotok to�o oin loron nebe ita hotu horas ne�e dadauk sei ambrik metin iha sira nia mate restu no sira nia rate leten. Neduni imi keta hodi matan momos nega nafatin ami kik ni kiak ni lia los, justisa no rajaun iha ami nia susar no terus laran hodi matan ben buka tuir nafatin ami nia matebian sira to�o ami liberta ami nia a�an rasik duni. Ita hein historia sei hatudo momos mai ba ita varacidade dos factos!...
Report HFN parte 5…
ResponderEliminarAutor: Bereliku Aileten
Mari Alkatiri maka haruka Gastao Salsinha sira la bele rende
Hanesa iha report HFN parte 3, tatoli konaba Mari ho ninia grupo hakrak «Gastao Salsinha ho Susar mate» diak liu ba sira.Tamba saída,hare fila fali report HFN (parte 3):”« Oinsa maka bele halakon autores sira principal iha konspirasaun ne,tenke hamos tiha «ain fatin», atu nune investigasaun la hetan ona ninia autores sira nebe maka implika iha kotuk.»“ Iha report HFN parte 4, koalia konaba Mari semo husi Darwin ba Bali,ba halo saída?Hanesan hakerek iha report HFN (parte 4) :” MA iha Darwin iha loron sábado (01/03),iha Domingo (02/03) nia semo ba Bali, Indonésia. Saída maka MA halo iha Bali. Iha neba,misi MA nian mos hanesan iha Austrália. Tamba Austrália ho Indonésia maka sai hanesan retaguarda ba «operasi sabotagem». Husi Indonésia maka «OP» hetan suporta kilat hatama husi Indonésia. Husi Indonésia maka MA ho ninia grupo harii base logistika suporta ba «OP»”. Iha report HFN parte 5… tatoli konaba saída maka Mari halo iha loron hirak nia hela iha Bali, waihira simu stafeta Gastao Salsinha sira ba hasoru malu iha Bali. Mos lia menon saída maka Mari hatou ba GS ho ninia grupo. Tuir HFN ninia sumber besik ba Mari Alkatiri iha Dili, iha Bali no iha Austrália dehan lian hanesan deit«Mari maka hatou rekadu ba GS ho ninia grupo atu labele mai rende». Se GS ho ninia grupo mai rende,bele fakar buat hotu, Mari Alkatiri ho ninia grupo bele envolve direkta no indirektamente iha«atentado 11/2». Tamba ne maka Mari Alkatiri buka oinsa maka GS sira la bele mai rende, sira hatene «operasi Halibur» mos la para ho sira ninia operasi ba buka kaer GS ho ninia grupo. PNTL/F-FDTL kaer deit GS ho ninia grupo ou sira rende deit ne ladiak ba Mari ho ninia grupo, bele halo mate sira nia langka tamba sira maka kumplis iha «operasi Sabotagem». Se GS ho ninia grupo simu hasoru PNTL/F-FDTL ho tiru malu,kleur ka besik sira sei mate. GS ho ninia grupo maka tiru malu,GS mate, ne ba Mari Alkatiri ho ninia grupo «festa bot». Tamba Mari Alkatiri sira hatene katak « Kekuatan »nebe GS sira iha secara militer labele imbang ho kekuatan PNTL/F-FDTL nian,kleur ou lalais sira tenke mate. Se GS mate diak liu ba Mari ho ninia grupo (liliu sira nebe envolve iha atentado 11/02), tamba hare husi numero telefone sira nebe maka regista iha GS ninia koalia ho se se,liliu sira nebe envolve iha atentado (11/02),hanesan JT no ninia belun sira husi Austrália neba (sira nebe maka besik ba Ângela Pires).Sumber nebe HFN hetan husi Bali dehan Mari Alkatiri ninia hasoru malu ho stafeta GS nian,«Mari Alkatiri husu atu sira labele entrega ou rende». HFN ninia sumber iha Austrália,hatou mos info nebe maka halibur iha neba,iha Perth,Darwin,Melbourn,kota seluk konaba gerak-gerik Mari Alkatiri nian.Mari Alkatiri ba Darwin ba trata transaksi Osan sira nebe maka hatama iha ANZ Bank,cabang Casuarina, Darwin, Mari Alkatiri sira iha osan tau iha Bank, osan sira nebe maka hetan husi «suborno»husi Oconophilips (perusahaan minyak USA), hanesan komisi nebe maka Mari Alkatiri tamba fo sira maka manan tender hodi ke mina rai iha tasi Timor (Timor-Gap). Hatutan sumber HFN iha Austrália, osan mina rai nian balun mos JT maka tau iha ninia konta Bank iha Melbourn no sydney.Husi osan sira ne, maka JT hasai hodi ba financia «operasi Sabotagem» mos hodi sosa kilat Indonésia hatama ba Alfredo sira liu husi Fronteira. Sira nebe maka lori kilat ba entrega ba Alfredo Reinado sira,termasuk Indonésia oan ida husi Batak neba naran RN. Hanesan iha report sira uluk, RN servisu ho Mari Alkatiri liu husi família sira nian. JT fo osan ba Ângela Pires hodi fo ba suport logistik ba Alfredo reinado sira iha fulan hirak ne nia laran. Iha Perth HFN hetan info direkta husi representante Alfredo reinado nian nebe simu osan deposita ba Rekening Alfredo reinado nian, osan ne hanesan selu kontratu nebe sira halo ho grupo Mari Alkatiri nian, se sucesso iha «operasi Sabotagem» sei selu kompletu no hetan premio ás tebes. Maibe tuir HFN ninia koalia ho representante Alfredo nian iha Perth katak «se Mari sira la kumpri saída maka iha agreement ho Alfredo reinado, sira sei fakar hotu ba autoridade sira. Tamba Polisi Federal Austrália nian mos tama ona kontaktu ho sira». Dehan representante Alfredo reinado nian ba HFN, ami mos hatan ona ba team investigasi nebe servisu ba peristiwa 11/02, sei kolabora ho sira. Alfredo mate ona, maibe nia labele mate mesak, sira nebe haruka nia mos tenke ba tanggung hotu. Tamba ne maka oras ne dadaun Mari Alkatiri ho ninia grupo redobra sira ninia estrategi,oinsa maka hatou ba public konaba sira la «implika » iha kasu «11/02». Mari alkatiri sira ba Austrália ho tujuan ba sira ninia aktivitas maibe sira mos ba fingi ba hare Presidente Ramos Horta nebe moras iha Darwin. Mari Alkatiri ho ninia grupo ba hare Presidente Ramos Horta ho objektivo:hatudo ba public opinion mos katak sira ne la envolve iha 11/02.Hatutud parte faceta humanista Mari Alkatiri sira nian. Hakarak hatudu ba Presidente Ramos Hort, haver se nia bele senti katak Mari Alkatiri ho ninia grupo la tama iha jogo ida ne. Maibe agenda Mari Alkatir ba Austrália, mos iha tujuan tertentu,hanesan :buka halo campanha ba hamos sira ninia image iha public opinion Austrália nian. Mari waihira ba Austrália nia buka besik ba Universidade sira, ba halo palestra buka convence ba komunidade akademika konaba krise ikus ne.
HFN sei hafuhu nafatin Mari Alkatiri ho ninia grupo sira nia servisu….
Husi:
Bereliku AIleten
Hafuhu Nain
Bereliku Ailleten kah Hafuhu Na’in, kah Matan Matan Na’in, kah Intel Na’in, kah Mahu Na’in, kah Espiaun Na’in, hodi lori lian tun sae Na’in kah, halo gosip Na’in kah, halo songkar lian Na’in kah, halo manipulasaun no propaganda ba faktus politikus no historiku Na’in kah, nune imi bele serbi diak imi nia patraun sira hodi nune maka imi bele hetan netik dolar ida para bele moris hodi susu nafatin ami kik no kiak sira nia bokor no rai bokor iha RDTL nia laran. Imi nia jogadas foer sira ne'e, ami hatene kedas hori uluk to'o oin loron. Imi nia hahalok foer sira ne'e so lori konsekuensias mai ba ami kik no kiak sira nia moris atu sai a'at ba bebeik por um lado, por outro lado imi buka hodi aproveita situasaun hirak ne'e imi supa no nauk ami nafatin hodi matan momos hela.
ResponderEliminarPratikas a'at hirak ne'e moris sai mai husi imi nia patraun kolonialistas sira, tanto ker iha portugues nia tempo, sira aplika PIDE. Iha indonesia nia tempo sira aplika INTEL dan lain2 sebagainya.
Ami maubere oan kiak no kik iha kolonialistas mutin nia tempo, PIDE la'o tuir ami nia ain fatin loron ba kalan la para to'o revolusaun 25 de Abril mosu iha Portugal.
Iha Maubere nia loron ita Povo kik nia kiak ambrik halo funu hasoru kolonialistas sira no nia atan sira, ita maluk beik ten sira hakiak no haburas nafatin modus de vida kolonialistas sira nia hodi afuhu malu nafatin, hodi halo gosip malu nafatin, nune maka maluk barak mate iha ailaran tanba hahalok a'at hirak ne'e.Iha ene'e, ita sei rekorda malae nia lian hateten katak..."AS MOSCAS MUDAM MAS A MERDA NAO VARIA"... Povo Maubere kik no kiak halo funu no revolusaun atu muda mentalidades kah banati a’at husi kolonialistas sira maibe tanba iha funu no revolusaun ne'e mos partisipa grupo sira husi klasse burgues kah assimilados kolonialistas sira, maka ema lubuk husi klasse tersebut sira hodi hamoris nafatin hahalok a'at hirak ne ba malu. E entaun se maka momento neba hanesan Assistent ba MATAN MATAN nia ULUN, se imi lahatene entaun husu deit ba imi nian maun Kayarala Xanana Gusmao, se los, la’os nia rasik maka momento neba merangkap wakil ketua SIS ba FRETILIN nia, tanba ninia hahalok a'at ne maka halo nia liman mos foer hodi ran ba ninia maluk no kamaradas barak maka nia terlibat hodi ho'o to'o oin loron nia la barani hodi husi deskulpas ba matebian sira nia faluk kah famili mak sei oin loron moris iha ita nia let hodi susar no terus no matan ben nafatin ba buka los justisa no lia los ba buat kah hahalok a'at hirak ne'e???. Tnaba sah maka sira nia aman no maun, oan no alin, mane maluk no ran maluk, kompanheiros no kamaradas sira mate??? Apakah memang mate tanba soldados indonesios sirs maka oho??? Kah tan deit mos ambisoes pessoais ba kadeira no poder politiko maka iha ganansia satanika hodi oho maluk sira o ran malirin i sira dean hodi lian bosok katak ne'e konsekuensias ba funu no revolusaun nia. Propagandas sira nia ne’e sao kantigas desgarradas i infundadas.
Xanana barani mai ambrik iha ami Povo kik no kiak Maubere nia oin hodi censura nia a'an rasik ba buat hirak nebe ke nia halo liu ba kotuk, hodi rekonhese nia salah i husu perdaun no deskulpas ba ami nia inan no feton kah bin sira, oan, alin no maun sira nebe ke hela faluk no kiak hodi mataben nafatin ba buka tuir matebian sira salah oin sah maka sira mate to’o oin loron sira nia mate la iha explisaun ida. Se mak oho los sira??? Apa kah hahalok a’at sira ne’e mos oin loron Xanana sei halo nafatin ba maluk sira, kah lae???!!!???
Ita hein i real historia sei testemunha ba buat a'at hirak nebe ke iha NAZI no PHOLPOT nia tempo mosu iha Alemanha no iha Indochina akontese i oin loron justisa sei habebar mai ba ema a'at sira nebe halo parte ba genocide hirak ne'e. Nune ita Povo kik no kiak sei iha esperansa katak Justisa, lialos no Rajaun sei habebar ba loron ikus mai, bera sei lori tempu, ita hein i verdaeira historia sei denuncia buat a’at hirak ne hotu ba loron besik mai ona. Maromak no Matebian iha ita nia sorin nafatin i ita lalika tauk ba sira nia intimidasoesn oin oin sira hirak ne’e.
Iha Indonesia nia tempo iha vila laran Indonesia o nia “kaki tangan” sira halo INTEL Na’in kah Mahu Na’in sira ba hafu maluk sira hodi fan maluk sira nebe ke la salah buat ida nia ran no vida ba ba Rupiah, Foz no Supermi o tan buat seluseluk i oin loron ema a'at hirak ne mos sei moris iha ita Povo kik no kiak nia let halo mangonhas no propaganda barata tebtebes haver se nia konsegue mentaliza no lohi tan ita kik no kiak Povo Maubere hodi nia asoens psikologikas i imorais no hakribit tebtebes ba Povo Tmor tomak ne’e. Apah kah sira ne'e mos barani sai mai leur hatudu sira nia a'an ba ita hotu katak sira ne mos hodi liman foer ba ran maluk sira bahinra sira nia patraun indonesios sira sei berkuasa iha Maubere nia rai laran i nune sira sei mos barani hodi rekonese sira nia salah rasik i husu deskulpa barak no perdaun ba ami Povo kik no kiak iha rai doben Timor tomak nia laran ka lae???!!!???
I agora ikus imi sira be liman mesak foer hodi ran maluk inocentes sira nia uluk liu ba imi hodi goza o ne, mak horas hodi ibun luan no be'ek hodi kokotek iha Timor nia laran i soe fali imi nia foer no imi nia salah mai ami Povo kik no kiak Maubere nia leten i nune hodi lohi lekirauk sira seluk katak imi mesak santinhos tantanan deit.
I ita bele fiar hodi akar no faktus reais katak, problemas sira nebe ke oin loron mosu nafatin nune mos agrava babeik iha ita nia sociedade kah lideransa nia laran, la’os ema seluk no let maka halo maibe imi sira ne'e maka sai autor tantanan ba buat a'at hirak ne'e hotu nebe akontese nafatin iha ita nia rai laran.Imi bele nega maibe historia sei la lakun ba imi nia hahalok a'at no imoral i pior liu mesak kriminosos tantanan deit ne’e. Maromak no Matebian sira sei fo'o kastiga makas ba imi hotu nebe ke lima foer ba maluk sira nia ran. Imi oin loron bele goza no bosok hodi taka nafatin imi nia salah ba ami kik no kiak maibe la kleur ida imi sei hare no basa rentos nanti. Tanba imi nia konsiensia la trankilo ida, iha imi nia neo no laran imagens maluk barak no didiak sira maka imi halakun sira nia vida tanba deit imi nia ambisoens nos jogos polikus foer tantanan deit maka imi hala'o iha tempo liu ba to'o oin loron.
Kona Mari Alkatiri no grupo, se Mahu dehan katak iha Prova kah saksi faktus konkretus imi tenke hatu mai kedas keta hodi kantigas hodi rekaiasan deit. Jornais sira bele inventa, nune mos Prokuardor Geral Longuinhos Monteiro bele inventa barak tan, maibe lia los sia hakekar mai ba leur i ita sei hare no jadi saksi mata ba buat a'at hirak ne hotu bahinra nia loron to'o.
Se Mari Alkatiri Salah entau nusan justisa la barani kaer Mari i hatama ba kadeia sebagai pelaku krimoso ida, maibe agora la’o oin sah maka imi sei husik nia la'o batarata hela, hanesan buat ida la kona nia. Apakah lian sira nebe ke imi aplika loron ba loron ne’e mesak propaganda politiku antara dua kubu Xanana verse Alkatiri hodi nune ami Povo kik no kiak maka atu sofre nafatin nia konsekuencias hirak ne’e ka???.
Buat a'at hirak ne'e maka ami kik no kiak la husik hodi moris tan iha ami nia sociedade nia laran. Biarba hodi imi nia forsas hira maka mai atu hanean tan ami, ami Povo maubere kik no kiak la fo'o tan ulun ona. Imi hein ita sei hare faktus komprovativos historikus hodi ikus mai, belun sira. Imi atu halai ba iha nebe los??? Ami hei hela imi nia dalan no oda matan atu husu justisa no lia los ba imi hotu hotu politik nain sira nebe ke hanoin halo jogos foer nafatin ba halo ami Povo kik no kiak sai sofre no terus nafatin to'o oin loron.
Biarpun ita ukun rasik a'an ona to'o tinan walu nia laran, maibe, resultadu diak husi ukun rasik a'an ne ba se los??? Ba ami Povo kik no kiak, laek liu... Ba imi nain ulun politikus nain sira be mesak bosok ten, lohi ten, nauk ten no foer tantanan deit ne’e maka menikmati ami kik no kiak nia susar no terus nia folin, nune imi goza nafatin o imi nia famili no maluk sira hodi la'o liku liku iha mundo ne'e hodi fan imi nia ikan dodok ba imi nia maluk sira nebe ke matan mesak delek tantanan deit ba hodi sosa atu menikmati oh, maibe ba ami kik no kiak Maubere mak laek liu ona.
Bereliku Ailleten kah Hafuhu Na’in, kah Matan Matan Na’in, kah Intel Na’in, kah Mahu Na’in, kah Espiaun Na’in, hodi lori lian tun sae Na’in kah, halo gosip Na’in kah, halo songkar lian Na’in kah, halo manipulasaun no propaganda ba faktus politikus no historiku Na’in kah, nune imi bele serbi diak imi nia patraun sira hodi nune maka imi bele hetan netik dolar ida para bele moris hodi susu nafatin ami kik no kiak sira nia bokor no rai bokor iha RDTL nia laran. Imi nia jogadas foer sira ne'e, ami hatene kedas hori uluk to'o oin loron. Imi nia hahalok foer sira ne'e so lori konsekuensias mai ba ami kik no kiak sira nia moris atu sai a'at ba bebeik por um lado, por outro lado imi buka hodi aproveita situasaun hirak ne'e imi supa no nauk ami nafatin hodi matan momos hela.
ResponderEliminarPratikas a'at hirak ne'e moris sai mai husi imi nia patraun kolonialistas sira, tanto ker iha portugues nia tempo, sira aplika PIDE. Iha indonesia nia tempo sira aplika INTEL dan lain2 sebagainya.
Ami maubere oan kiak no kik iha kolonialistas mutin nia tempo, PIDE la'o tuir ami nia ain fatin loron ba kalan la para to'o revolusaun 25 de Abril mosu iha Portugal.
Iha Maubere nia loron ita Povo kik nia kiak ambrik halo funu hasoru kolonialistas sira no nia atan sira, ita maluk beik ten sira hakiak no haburas nafatin modus de vida kolonialistas sira nia hodi afuhu malu nafatin, hodi halo gosip malu nafatin, nune maka maluk barak mate iha ailaran tanba hahalok a'at hirak ne'e.Iha ene'e, ita sei rekorda malae nia lian hateten katak..."AS MOSCAS MUDAM MAS A MERDA NAO VARIA"... Povo Maubere kik no kiak halo funu no revolusaun atu muda mentalidades kah banati a’at husi kolonialistas sira maibe tanba iha funu no revolusaun ne'e mos partisipa grupo sira husi klasse burgues kah assimilados kolonialistas sira, maka ema lubuk husi klasse tersebut sira hodi hamoris nafatin hahalok a'at hirak ne ba malu. E entaun se maka momento neba hanesan Assistent ba MATAN MATAN nia ULUN, se imi lahatene entaun husu deit ba imi nian maun Kayarala Xanana Gusmao, se los, la’os nia rasik maka momento neba merangkap wakil ketua SIS ba FRETILIN nia, tanba ninia hahalok a'at ne maka halo nia liman mos foer hodi ran ba ninia maluk no kamaradas barak maka nia terlibat hodi ho'o to'o oin loron nia la barani hodi husi deskulpas ba matebian sira nia faluk kah famili mak sei oin loron moris iha ita nia let hodi susar no terus no matan ben nafatin ba buka los justisa no lia los ba buat kah hahalok a'at hirak ne'e???. Tnaba sah maka sira nia aman no maun, oan no alin, mane maluk no ran maluk, kompanheiros no kamaradas sira mate??? Apakah memang mate tanba soldados indonesios sirs maka oho??? Kah tan deit mos ambisoes pessoais ba kadeira no poder politiko maka iha ganansia satanika hodi oho maluk sira o ran malirin i sira dean hodi lian bosok katak ne'e konsekuensias ba funu no revolusaun nia. Propagandas sira nia ne’e sao kantigas desgarradas i infundadas.
Xanana barani mai ambrik iha ami Povo kik no kiak Maubere nia oin hodi censura nia a'an rasik ba buat hirak nebe ke nia halo liu ba kotuk, hodi rekonhese nia salah i husu perdaun no deskulpas ba ami nia inan no feton kah bin sira, oan, alin no maun sira nebe ke hela faluk no kiak hodi mataben nafatin ba buka tuir matebian sira salah oin sah maka sira mate to’o oin loron sira nia mate la iha explisaun ida. Se mak oho los sira??? Apa kah hahalok a’at sira ne’e mos oin loron Xanana sei halo nafatin ba maluk sira, kah lae???!!!???
Ita hein i real historia sei testemunha ba buat a'at hirak nebe ke iha NAZI no PHOLPOT nia tempo mosu iha Alemanha no iha Indochina akontese i oin loron justisa sei habebar mai ba ema a'at sira nebe halo parte ba genocide hirak ne'e. Nune ita Povo kik no kiak sei iha esperansa katak Justisa, lialos no Rajaun sei habebar ba loron ikus mai, bera sei lori tempu, ita hein i verdaeira historia sei denuncia buat a’at hirak ne hotu ba loron besik mai ona. Maromak no Matebian iha ita nia sorin nafatin i ita lalika tauk ba sira nia intimidasoesn oin oin sira hirak ne’e.
Iha Indonesia nia tempo iha vila laran Indonesia o nia “kaki tangan” sira halo INTEL Na’in kah Mahu Na’in sira ba hafu maluk sira hodi fan maluk sira nebe ke la salah buat ida nia ran no vida ba ba Rupiah, Foz no Supermi o tan buat seluseluk i oin loron ema a'at hirak ne mos sei moris iha ita Povo kik no kiak nia let halo mangonhas no propaganda barata tebtebes haver se nia konsegue mentaliza no lohi tan ita kik no kiak Povo Maubere hodi nia asoens psikologikas i imorais no hakribit tebtebes ba Povo Tmor tomak ne’e. Apah kah sira ne'e mos barani sai mai leur hatudu sira nia a'an ba ita hotu katak sira ne mos hodi liman foer ba ran maluk sira bahinra sira nia patraun indonesios sira sei berkuasa iha Maubere nia rai laran i nune sira sei mos barani hodi rekonese sira nia salah rasik i husu deskulpa barak no perdaun ba ami Povo kik no kiak iha rai doben Timor tomak nia laran ka lae???!!!???
I agora ikus imi sira be liman mesak foer hodi ran maluk inocentes sira nia uluk liu ba imi hodi goza o ne, mak horas hodi ibun luan no be'ek hodi kokotek iha Timor nia laran i soe fali imi nia foer no imi nia salah mai ami Povo kik no kiak Maubere nia leten i nune hodi lohi lekirauk sira seluk katak imi mesak santinhos tantanan deit.
I ita bele fiar hodi akar no faktus reais katak, problemas sira nebe ke oin loron mosu nafatin nune mos agrava babeik iha ita nia sociedade kah lideransa nia laran, la’os ema seluk no let maka halo maibe imi sira ne'e maka sai autor tantanan ba buat a'at hirak ne'e hotu nebe akontese nafatin iha ita nia rai laran.Imi bele nega maibe historia sei la lakun ba imi nia hahalok a'at no imoral i pior liu mesak kriminosos tantanan deit ne’e. Maromak no Matebian sira sei fo'o kastiga makas ba imi hotu nebe ke lima foer ba maluk sira nia ran. Imi oin loron bele goza no bosok hodi taka nafatin imi nia salah ba ami kik no kiak maibe la kleur ida imi sei hare no basa rentos nanti. Tanba imi nia konsiensia la trankilo ida, iha imi nia neo no laran imagens maluk barak no didiak sira maka imi halakun sira nia vida tanba deit imi nia ambisoens nos jogos polikus foer tantanan deit maka imi hala'o iha tempo liu ba to'o oin loron.
Kona Mari Alkatiri no grupo, se Mahu dehan katak iha Prova kah saksi faktus konkretus imi tenke hatu mai kedas keta hodi kantigas hodi rekaiasan deit. Jornais sira bele inventa, nune mos Prokuardor Geral Longuinhos Monteiro bele inventa barak tan, maibe lia los sia hakekar mai ba leur i ita sei hare no jadi saksi mata ba buat a'at hirak ne hotu bahinra nia loron to'o.
Se Mari Alkatiri Salah entau nusan justisa la barani kaer Mari i hatama ba kadeia sebagai pelaku krimoso ida, maibe agora la’o oin sah maka imi sei husik nia la'o batarata hela, hanesan buat ida la kona nia. Apakah lian sira nebe ke imi aplika loron ba loron ne’e mesak propaganda politiku antara dua kubu Xanana verse Alkatiri hodi nune ami Povo kik no kiak maka atu sofre nafatin nia konsekuencias hirak ne’e ka???.
Buat a'at hirak ne'e maka ami kik no kiak la husik hodi moris tan iha ami nia sociedade nia laran. Biarba hodi imi nia forsas hira maka mai atu hanean tan ami, ami Povo maubere kik no kiak la fo'o tan ulun ona. Imi hein ita sei hare faktus komprovativos historikus hodi ikus mai, belun sira. Imi atu halai ba iha nebe los??? Ami hei hela imi nia dalan no oda matan atu husu justisa no lia los ba imi hotu hotu politik nain sira nebe ke hanoin halo jogos foer nafatin ba halo ami Povo kik no kiak sai sofre no terus nafatin to'o oin loron.
Biarpun ita ukun rasik a'an ona to'o tinan walu nia laran, maibe, resultadu diak husi ukun rasik a'an ne ba se los??? Ba ami Povo kik no kiak, laek liu... Ba imi nain ulun politikus nain sira be mesak bosok ten, lohi ten, nauk ten no foer tantanan deit ne’e maka menikmati ami kik no kiak nia susar no terus nia folin, nune imi goza nafatin o imi nia famili no maluk sira hodi la'o liku liku iha mundo ne'e hodi fan imi nia ikan dodok ba imi nia maluk sira nebe ke matan mesak delek tantanan deit ba hodi sosa atu menikmati oh, maibe ba ami kik no kiak Maubere mak laek liu ona.
Assim mesmo Felipe. Ita boot ema ida que open-minded liu fali sira fo commentario iha leten ne'e. Ate agora ema ida seidauk hanoin tok, keta Ramos Horta mak halo sandiwara karik?
ResponderEliminar