VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20080227

Hosi problema psikolojiku, Eleisaun Antesipada to’o Konsulta Popular

Celso Oliveira*

Relasiona ho atake hosi grupu Major Alfredo Reinado kontra Presidente da Republika José Ramos Horta, ho, Primeiru Ministro Xanana Gusmão, iha loron “segunda negra” (11/2/08), Dili, hau uza entrevistas rua hosi elite politiku nain rua hanesan hau nia padraun (dasar) hodi hakerek artigu ida ne.

Primeira entrevista, hosi Primeiru Ministro Xanana Gusmão koalia ba ajensia notisiosa portuguesa, Lusa, nune: “Reinado laos ameasa ida ba estabilidadi”. “Ba parti Estado nian, Alfredo Reinado laos ameasa ida lo-los ba estabilidadi. Maibe, ba parti populasaun, Reinado hanesan ameasa ida”.

«Reinado não é ameaça à estabilidade», diz Xanana Gusmão.

"Da parte do Estado, Alfredo Reinado não é uma ameaça real à estabilidade”. "Da parte da população, (Reinado) é uma ameaça….”.

Segunda entrevista, hau uza Mari Alkatiri, sekretariu jeral Fretilin nian i eis-primeiru ministru Timor Leste, iha Seminariu Savana, 08.02.08, Mari hateten nune: “Governu ida ne’e Inkonstituisional”. “Agora liu ona fulan nen, mai ita hare. (Agora já passaram os seis meses, vamos ver)”.

“Actual Governo é inconstitucional”

(…. O Secretário-Geral da FRETILIN acusa Ramos Horta e Xanana Gusmão de troca de favores mútuos, responsabiliza o Governo por diversos atropelos constitucionais e sobretudo pela não resolução de problemas básicos como os deslocados, o caso Alfredo Reinado bem como o dos peticionários.

O senhor disses que ia combater o Governo por vias legais. Quais têm sido essas vias?
Acreditamos que este Governo não vai conseguir governar. Nos primeiros seis meses não há mecanismos legais para ultrapassar crises constitucionais. Durante este período a Constituição não permite a dissolução do Parlamento nem a convocação de novas eleições. Agora já passaram os seis meses, vamos ver. Semanário Savana, 8.02.2008.

Kestaun psikolojika

Kuandu mosu Krisis Politika Militar iha tinan 2006, Reinado hanesan figura ida importanti tebe-tebes ba PR Ramos Horta i PM Xanana Gusmão. Ohin loron, PR Horta i PM Gusmão hanesan inimigo ba Alfredo.

Será que Major Alfredo raiva, desespero ou lakon tiha ona pasiensia ho solusaun nebe governu AMP halao? Atu hatan ba buat sira ne’e, só Major Reinado maka bele fo’o resposta.
Maibe, importanti atu ita hare filafali ba kotuk…..

Semana ida molok akontesimentu segunda negra (11/02/08), Major Tara ho Major Tilman lori tiha sira nia grupu hodi akontona iha Dili. Tuir notisia STL (sabadu, 09/02/08), iha Maliana, PR José Ramos Horta, husu atu Tenenete Gastão Salsinha halo parti iha fatin akantonamentu nebe governu prepara iha Dili. Tuir jornal Expresso (sexta-feira, 23/2) hatete nune: "Soubemos por informadores que Xanana reuniu nas nossas costas com o major Tara e com outros peticionários (desertores do exército) em Díli, depois de Ramos-Horta ter um encontro, a 13 de Janeiro, em Maubisse, com o major Reinado e comigo para chegarmos a um acordo", conta o tenente Gastão Salsinha. "Como é que fazem uma coisa pela frente e outra coisa por trás?"….A reunião a que se refere Salsinha entre Xanana e os peticionários aconteceu quatro dias antes dos atentados, a 7 de Fevereiro, estando presentes os majores Tara e Tilman, oficiais que a partir da crise de 2006 tinham passado a obedecer a Reinado, juntamente com 600 militares (os peticionários) que haviam abandonado os quartéis para protestar contra a discriminação de que diziam ser alvo por serem de distritos ocidentais (loromonos).” Jornal Expresso, 23/2/08.

Komesa hosi fahe malun iha grupu sira nebe halo parti iha petisionariu sira, ita hare katak kada vez mais solusaun ou hanoin dialogo nebe governu AMP halao, halo fraku pozisaun Major Alfredo nian.

Ne’e duni, kestaun psikolojika tenki konta mós….

Planu atu hadau poder/Eleisaun Antesipada

Kestaun psikolojika deit labele sai hanesan razaun ba attitude nebe Major Alfredo hatudu iha segunda negra (11.02.08). Ita tenki koalia mós kona ba planu politiku atu hadau poder/kekuasaun hosi IV Governu Konstituisional.

Artigu hosi Basílio de Araújo, publikadu iha fórum Timorense i STL ho titulu “The Perfect Crime”, i, entrevista hosi eis-deputadu Leandro Issac, iha Jornal Nasional, RTP, i, entrevista hosi Mari Alkatiri, sekretariu jeral Fretilin, iha Jornal Nasional, RTP, bele sai padraun atu ita hare kona ba planu atu hadau poder.

Iha artigu “The Perfect Crime”, Basílio de Araújo hakerek nune: “Hare kona ba asaltu nebe Reinado ho nia grupo halo ba Presidente Timor Leste ho mos PM TL, ita hare katak hahalok ida nee bele sai hanesan hahalok krime simples ida, maibe nia mos bele sai hahalok krime perfeito ida. Hahalok ida nee bele sai krime simples ida bainhira Reinado planeia asaltu ida nee husi nia aan rasik atu oho ou aleja deit Presidente ho PM, maibe nia bele sai hahalok krime perfeito ida bainhira iha ema ka gupo seluk mak subar iha Reinado nia kotuk hodi fo komando ba Reinado hodi halo buat ida nee ho intensaun atu bele hadau poder governu Timor nian.”

Iha jornal nasional RTP, eis-deputadu Leandro Issac hatete katak: “planu lolos maka atu oho Xanana, hafoin kaer Ramos Horta hodi bele halo eleisaun antesipada”.

Sekretariu Jeral Fretilin, Mari Alkatiri, hateten: “Se karik la akontese buat ida ne’e, entaun, iha semana oin atu hetan ona konsensu komun ida atu fo amnestia ba Alfredo, inklui mós ho eleisaun antesipada”.

Maibe, tuir STL, loron 20/2, Mário Carrascalao, presidente PSD hatete katak: “tiga hari sebelum insiden berdarah di kediaman Presiden Republik (PR) Jose Ramos Horta, telah dilakukan rapat khusus di kediaman PR Horta untuk membahas skenario pemilu presiden dan parlemen dipercepat atau dikenal dengan sebutan Pemilu Antisipada”…. “Carrascalao menjelaskan bahwa dalam pertemuan di kediaman Ramos Horta, PM Xanana mengatakan bahwa ia menjamin pemerintahan AMP (Aliansi Mayoritas Parlamenter) yang dipimpinnya mampu memecahkan sendiri persoalan-persoalan di negara baru ini.”

Hare ba depoimentus hosi Leandro, Mari i M. Carrascalao, bele dehan katak tamba diskusaun entre Fretilin ho Governu AMP atu halo ka lahalo filafali Eleisaun Antesipada maka hanesan fukun hosi problema ida be komplexu tebes-tebes. Ne’e duni, ita (publiku ou kaum awam) presija husu: Será que tamba Fretilin la rekonhese IV Governu Konstituisional, entaun halo planu ida ne’e hodi hadau poder? Será que tamba Governu AMP lakohi atu halo filfali eleisaun antesipada maka orkestra planu ida ne’e? Será que Fretilin promete ba Alfredo atu fo’o amnestia se karik Alfredo lori PR Horta i PM Xanana hanesan sandera politika, hodi ikus obriga halo eleisaun antesipada? Tamba sa maka Fretilin kontinua insisti atu halo eleisaun antesipada? Tamba sa maka Governu AMP lakohi atu halo eleisaun antesipada? Perguntas nebe presija resposta hosi elite politiku sira.

Hau kondena hahalok iha segunda negra 11/2 tamba hahalok ne’e mostra imajen negativu ba comunidadi internasional: Frajilidadi iha instituisaun Estado nian. Hau mós kondena hahalok hosi elite politiku sira nebe kontinua uza povo kiik hanesan sira nia «objetu» hodi alkanse sira nia objektivu politiku. Hahalok nebe mosu iha segunda negra 11/02/08, presija ita hotu nia refleksaun i lisaun. Tempu to’o ona atu ita hapara manipulasaun, explorasaun, i, oho malun entre Timor oan.

“Agora já passaram os seis meses, vamos ver”…. dehan Mari Alkatiri.
"Da parte do Estado, Alfredo Reinado não é uma ameaça real à estabilidade”…..dehan Xanana Gusmão

Konsulta popular kona ba eleisaun antesipada

Filafali ba poder povo nian, entaun, em Vez de halo eleisaun antesipada, diak liu halo uluk referendum ou konsulta popular kona ba assuntu ida ne’e. Husu ba povo se hakarak duni atu halo eleisaun antesipada ka lae.

Duranti ne’e ita hare katak elite politiku sira maka tu’ur hamutuk hodi diskuti kona ba presija ka la presija atu halo eleisaun antesipada.

Atu ita sai hosi diskusaun ida ne’e, hau sugere konsulta popular kona ba presija ka la presija eleisaun antesipada.

* Poeta i hakerek nain (escritor) Timor oan, hela iha England

2 comentários:

  1. Ita boot hakerek artigo diak ida, maibe ita boot la´os escritor. Terminologia escritor ne´e refere ba ema sira nebe hakerek livros. Ka ita boot hakerek ona livro ruma? Diak liu usa palavra nebe correcta hodi halo referencia...

    ResponderEliminar

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.