VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20071005

Komentario Konferensia de Imprensa Fretilin

Komentariu Kona ba Konferensia de Imprensa FRETILIN – 04/10/2007

Husi : Victor Tavares

Kontradisoins Dalas 7 :

1. Rai Los halo parte golpe de estado iha 2006

Ema hotu hatene katak Vicente Conceição (Rai Los) ne’e Fretilin nian milisia. Katak lideransa Fretilin nian mak fo ordem, hodi estado nian naran, Ministro Interior, Rogerio Tiago Lobato fahe kilat ba ema sivil hamutuk na’in 34 iha Liquiça. Iha tempo Rogerio Lobato fahe kilat ba ema sivil sira ne’e, nia hanesan Ministro do Interior, ne’eduni Rogerio Lobato naton membro do I Governo Konstitusional, lidera husi Mari Alkatiri nudar Primeiro-Ministro, iha Estado RDTL. I Governo Konstitusional liu ba mos Fretilin mak forma no mos kaer ukun iha Rain Timor.

Oin sa mak Vicente Rai Los nebee mos militante Fretilin, membro delegado eleito iha Fretilin nian Kongreso iha fulan Maio 2006, hala’o misaun Fretilin nian Eskuadraun da Morte) kumpre ordem nebee governo hodi naran Estado RDTL (Ministerio Interior) halo fali golpe hasoru Estado nebee Fretilin rasik mak kaer ukun?

2. UNPOL ho PNTL kaer Rai Los depois de Serkretario Jeral Fretilin ameasa iha Sesta kotuk katak se UNPOL ho PNTL la kaer Rai Los, Fretilin mak sei kaer hodi entrega ba UNPOL

Fretilin ejize atu prosesu judisial ba Rai Los la bele iha interferensia politika.

Maibe Fretilin nian Sekretariu Jeral Mari Alkatiri halo interferensia iha autoridades nasionais no internasionais (PNTL ho UNPOL) nian servisu. Sekretario Jeral Fretilin nian ho poder politiku-partidario halo presaun ba autoridades nebe kompete iha seguransa, hodi lansa xantajem ba autoridades kompetentes sira katak se sira la kaer Rai Los mak Fretilin rasik sei kaer Rai Los hodi entrega ba UNPOL.

Afinal Fretilin ne’e partido politiku ka forsa polisial ruma?

Tanba sa mak Mari Alkatiri halo presaun ba UNPOL ho PNTL nebee simu tiha ona ordem judisial mandatu de kaptura no prosesu kapturasaun em kursu desde loron 13 fulan Setembro 2007 liu ba?

Mari Alkatiri nian kompetensia mak ida nebee, iha kazu mandatu de kaptura ba Rai Los ne'e?

Sekretario Jeral Fretilin nian atitude ne’e mos interferensia politika ka lae?

3. Xanana uza Rai Los halo kampanha CNRT.

Desde ke Vicente Conceição-Rai Los simu karta guia husi PR Xanana Gusmão no Xefe Polisia Nasional Paulo Fátima Martins iha tinan 2006, Rai Los ho ninian grupo iha imunidade penal i seguransa. Imunidade nebee Vicente Rai Los ho nian grupo hetan husi Xefe de Estado RDTL iha no mos hetan rekonhesimentu husi autoridades polisiais ne’e sai imunidade ho karakter inviolabilidade iha situasaun nebee xefe de estado konsidera esepsional, enkuantu la iha akuzasaun penal ruma nebe tribunal hakotu hodi hatun ba Rai Los ho nian grupo tanba krimes ruma.

Ne’eduni desde que guia ba livre sirkulasaun iha Timor laran ne’e sai husi Palacio das Cinzas, tanba razão ruma nebee xefe de estado entende hodi hasai guia ne’e, to’o dia 12 de Setembro 2007, Vicente Rai Los ho nian grupo iha imunidade penal i seguransa nian mahon. Hahu husi 13/09/2007, Vicente Rai Los ho nian grupo la iha tan ona imunidade penal i seguransa nebe hetan husi Presidente da República iha mandatu liu ba, alem mandatu hotu nune’e mos prosesu penal nebee formalmente Rai Los hasoru ne’e hanesan kazu nebee kompete ba justisa.

Nune’e, durante Rai Los hanesan portador guia livre sirkulasaun ne’e, nudar sidadaun timor iha plenu direito atu hala’o direito siviku inklui mos partisipa iha aksoins politikas-partidarias tuir ninian eskolha.

Xanana Gusmão nian partido CNRT hahu hala’o aktividade partidaria iha fulan Maio 2007 ba presidensia no mos iha fulan Junho ba lejislativas. Nudar sidadaun Vicente Conceição - Rai Los iha direito i leberdade atu tuir kampanha kualker partido ida nian, desde ke Rai Los la iha indisius akuzasaun formal ruma tan krimes nebe dala ruma nia komete.

Mandatu de kaptura so sai iha loron 13 fulan Setembro 2007, so bele akuza Xanana Gusmão la respeita lei, hodi utiliza Rai Los ba CNRT nian interese, se karik Xanana Gusmão tenta impede autoridades polisiais ka justisa nian servisu depois de mandatu de kaptura ne’e vigora iha dia 13/9/2007. La iha ligasaun entre Vicente Rai Los livre sirkulasaun ho kampanha CNRT nian nebee Rai Los tuir.

Ne’eduni la iha fundamentu Fretilin aprezenta akuzasaun katak Vicente Conceição-Rai Los nebee hala’o ordem no misaun husi Fretilin atu oho moos lideres husi opozisaun sira no mos Lideres balun ka hotu husi Igreja iha tinan kotuk, ne’e Xanana Gusmão mak iha kotuk hodi haruka Rai Los ho nian grupo halo golpe de estado hasoru Fretilin nian governo. La’os deit la iha fundamento maibe akuzasaun nune’e falsu no irrasional.

Basaa, se Vicente Rai Los nebee ohin loron hasoru justisa nebee mos ohin loron kontra fali lideres husi Fretilin no mos kontra partido Fretilin nian governo liu ba, ida ne’e hatudu katak “feitiço contra o feiticeiro”, katak Rai Los nebe Fretilin uza iha krize nian leet hanesan Fretilin nian lulik han fila-fali lulik na’in Fretilin.

Ida ne’e hatudu katak lideres Fretilin sira la hatene dirije nian militantes sira, jera nian militantes la hatene, maneija nian ema apoiantes sira la hatene, la iha vizaun halo politika, la konhese ninian ema rasik no mos la iha espiritu patriotismo no nasionalismo, hodi nune’e haruka ema militantes sira hensan Vicente Rai Los nebee iha nian konsiensia metin kona ba povo nian terus no mate. Haruka ka manda ba ex-guerrilheiro ida atu oho fila-fali ninian povo, haruka oho fali nian maun-alin sira husi partidos seluk?

Ne’e so dirijentes bulak sira mak fo ordem ida nune’e ba nian militantes sira.

Se ohin loron Fretilin konsidera Rai Los hanesan inimigo nebee halo golpe hasoru Fretilin nian governo iha tinan kotuk, ne’e tanba Rai Los nian espiritu patriotismo forte liu du ke nia (Rai Los) halo servisu deit ba partido Fretilin hodi hala’o misaun nebe Fretilin fo nia depois de krize nebe mosu iha militares F-FDTL nian leet sai boot liu bainhira Fretilin nian governo rasik la hatene rezolve problema ne’e.

4. Ho Rai-Los nian julgamento bele identifika seluk nebe halo golpe armadu

Golpe armadu?

Iha rain barak akontese golpe de estado. Golpe de estado normalmente protagoniza husi forsas armadas ka militares iha estado ida nian laran rasik ho apoio povo ka sem apoio husi povo. Golpe de estado hasoru Fretilin nian Governo signifika militares ka forsas armadas ruma boikota aktividades Mari Alkatiri nian governo no mos okupa no blokeia palasio governamental iha Dili.

Maibe iha realidade F-FDTL mak hein palasio governamental, liu-liu Mari Alkatiri nebe hanesan PM nian gabinete no mos PM rasik la’o livre iha Dili laran iha tempo krize antes de tun husi PM. Realidade mos hatudu katak Povo Timor husi distrito hotu tun ba kapital Dili halo manifestasaun kontra Fretilin nian governo.

Iha realidade Povo Timor husi distrito hotu nadodon ba Dili iha kamioins atus ba atus atu hatun Primeiro Ministro Mari Alkatiri husi nian kargu. Ida nune’e faktu duni no mos Mari Alkatiri tun husi PM tanba Povo Timor maioria mak hakarak hatun nia. Se Fretilin kaer metin lia fuan Golpe de Estado atu kulpabiliza ema ruma mak ema ruma ne’e la’os ema seluk maibe Povo Timor rasik.

Ne’eduni krize mosu sai boot tanba Fretilin nian Governo nian inkapasidade no inkompetensia ne’ebe halo monu governo ne’e Fretilin konsidera Golpe de Estado entaun Povo Timor rasik mak halo golpe de estado ne’e.

Maibe iha estado de direito Povo la fiar ona governo ida, hato’o protestu no halo manifestasaun hodi husu PM nian demisaun ne’e direito no lejitimidade Povo nian. Ne’eduni Povo Timor mos nune’e, RDTL hanesan nasaun estado de direito demokratiku, nian povo iha direito no lejitimidade atu hatun se se deit mak iha governo bainhira governa la diak ka halo sala hasoru primadu lei no konstituisaun. La interesse partido ne’e histroriku ka fundador ukun na, maibe se nian ema ukun povo la diak, ohin sa’e ba poder maibe aban mos povo bele hatun nia.

5. “Iha 27/9/07, FRETILIN aprezenta kópia karta ida nian, iha Parlamentu Nasional, ne’ebé Prezidente Gusmão no Komandante Paulo Martins hakerek iha 29/5/07, ne’ebé hatete katak Railós ho ninia grupu halao hela “servisu ofisial” no autoridades labele impede sira lao ba mai iha Timor-Leste. Paulo Martins ohin loron sai deputadu partidu CNRT, Gusmão ninia partidu.”

Fretilin manipula no falsifika dadus kona ba PR Xanana Gusmão ho Komandante Geral Intendente Paulo Martins hakerek surat ba Rai Los ho nian grupo. Tanba, 29/5/2007 Xanana Gusmão la’os PR ona, nia mandato hotu iha 20/5/2007. Nune’e mos Paulo Fátima Martins la’os ona PNTL nian xefe.

Se sira hakerek duni iha data nebe Fretilin aprezenta 29/5/2007, bele interpreta katak sira fo hanoin hikas/relembra ba autoridades sira katak Rai Los nebee hetan ona guia livre sirkulasaun kontinua hala’o nian servisu nebee xefe de estado fo fiar ba nia desde tinan kotuk, hodi nune’e servisu ne’e bele remata.
Guia nebee Presidente Xanana ho Xefe PNTL fo ba Rai Los ho nian grupo akontese iha tinan 2006, depois de Rai Los ho nian elementos balun rende no hasoru PR Xanana Gusmão iha Palasiu das Sinzas.

6. “Ida ne’e hatudu katak Gusmão maka uza Railós ba hahalok ne’ebé la tuir lei tamba núdar Prezidente Repúblika, nia la iha autoridade ba fo autorizasaun ba Railós kaer kilat. Ne’e ezemplu ida ta’an ne’ebé hatudu katak Gusmão la respeita leis Timor-Leste nian“.

Ida ne’e akuzasaun grave tebe-tebes nebee Fretilin halo hasoru Sr. Primeiro Ministro Xanana Gusmão, tanba dun momos katak krize nebee mosu hanesan golpe de estado nebe Fretilin fiar metin desde krize hahu to’o ohin loron ne’e Xanana Gusmão mak halo hotu. Signifika kilat hirak nebee Grupo Eskuadraun da Morte nebee dirije husi Vicente Rai Los sira kaer ne’e PR Xanana Gusmão mak fahe.

Akuzasaun ida ne’e presiza halo investigasaun hodi apura lia los, se karik Xanana mak fahe kilat ba Grupo Eskuadraun da Morte mak aktual PM tenke hasoru justisa. Maibe Sr. Primeiro Ministro Xanana Gusmão mos bele prosesa Fretilin no mos autor sira nebe fo depoimentu iha konferensia de imprensa ida ne’e hodi PM defende nian honra no mos naran diak.

7. "Lobato fó duni kilat ba sivís sira, maibé, ho intensau atu sira ajuda polísia bainhira rebeldes armadus sira ataka instituisaun estadu nian".

Lia fuan xave (kay words) atu hatene lolos krimes nebee akontese la’os deit iha Tasi Tolu maibe mos iha fatin selu-seluk iha Dili laran tomak mak Fretilin nian deklarasaun ida iha leten ne’e. Ho lia fuan xave ne’e deskobre se se mak responsavel moral no material ba ema sivil sira nebe kaer kilat, la’os deit grupo Rai Los maibe mos sivis seluk nebe uza kilat hodi tiru malu iha Dili laran desde krize mosu.

Deklarasaun Fretilin nian ne’e mos hatudu momos ona pozisaun PM Mari Alkatiri nebee fo ordem ba F-FDTL halo intervensaun hasoru manifestantes sira. Ho evidensias hirak ne’e la iha tan duvida ba ema barak katak autor moral no material ba krimes hirak nebe mosu iha Dili laran depois de krize mosu mak Governo hahu husi Primeiro Ministro Mari Alkatiri nebee viola lei no konstituisaun, tanba fo ordem ba forsas armadas F-FDTL nebe la’os nian kompetensia, halo membros balu tiru mate elementos PNTL, no mos MI Rogerio Lobato nebee forma milisia no fahe kilat ba ema sivil iha krize nebe mosu desde Marsu a 2006. ***

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.