Diskursu hosi Reverendísimu Bispu Don Carlos Filipe Ximenes Belo, iha serimónia kondekorasaun ho Colar “Ordem de Timor-Leste”

Sr. Prezidente Repúblika Demokrátika Timor-Leste nian, Exelénsia,

Exelénsia Sr. Prezidente Parlamentu Nasionál,

Exelénsia Sr. Primeiru Ministru,

Exelénsia Sr. Prezidente Dr. Ramos-Horta, Laureadu ho Prémiu Nobel ba Pás,

Exelénsia Sr. Xefe Casa Civil no Xefe Casa Militar hosi Prezidénsia Repúblika ho sira-nia membru sira,

Jornalista sira, traballadór sira hosi Meius Komunikasaun Sosiál,

Ha’u agradese ba S.E. Sr. Prezidente Repúblika ne’ebé ho laran-luak haraik ona Orden ida-ne’e mai atan-ha’u atu simu, maski ha’u la merese. Foin loron tolu liubá ha’u simu notísia liuhosi Dr. Rui Gomes. Ha’u halo esforsu atu mai iha fatin ida-ne’e maski lakohi tanba ha’u mai vizita família de’it. Maibé tanba Sr. Prezidente nia amabilidade ne’e ba ha’u mak ha’u mai hodi simu [medalla ne’e] hodi povu nia naran.

Iha 1996, kuandu ha’u simu Prémiu Nobel ba Pás, hamutuk ho Dr. Ramos-Horta, ha’u sempre dehan katak prémiu ne’e ba povu. Ba povu ne’ebé luta, ba povu ne’ebé terus, ba povu ne’ebé tanis, ba povu ne’ebé mate. Ita sira-nia servidór de’it.

Iha kazu ne’ebé de’it, Sr. Prezidente Repúblika, obrigadu barak ba Ita-Boot nia atensaun, ba Ita-Boot nia laran-di’ak, ba Ita-Boot nia amizade, ba kondekorasaun ida-ne’e.

Ha’u haree ba Sr. Prezidente hanesan ezemplu di’ak ida ne’ebé atu tuir kona-ba relasaun besik malu ho povu, liuliu ho povu iha knua sira. Ita-nia Amu-Papa daudaun nian, Amu-Papa Francisco, no haree mós ba ezemplu ne’ebé Prezidente Repúblika Portugál nian, Dr. Marcelo Rebelo Sousa, no Prezidente Taur Matan Ruak fó mai ita, ema sira-ne’e hanesan ema ne’ebé hatudu dalan ba ita kona-ba oinsá atu hakbesik ba ema seluk. Serbí populasaun, serbí ema barak nia di’ak mak ida-ne’e duni.

Uluknanain, fó atensaun ba ema, liuliu ema kiak sira iha aldeia, ema laeskola sira, kiak, marjinalizadu no moras. Sira mak presiza liu.

Husi dook ha’u admira Sr. Prezidente Repúblika nia serbisu tanba konsege ona vizita suku besik hotu-hotu. Nia toba kalan iha suku sira, halo diálogu ho komunidade sira, rona sira-nia halerik no hamutuk ho Governu buka rezolve sira-nia problema.

Sr. Prezidente, ha’u hakarak hato’o ha’u-nia parabens no respeitu ba Ita-Boot ne’ebé ho haraik-an serbisu maka’as lapara hodi besik ema.

Ha’u agradese ba Prezidente Parlamentu Nasionál ne’ebé mai reprezenta Parlamentu iha fatin ida-ne’e. Ha’u hato’o ha’u-nia kumprimentus ho laran tomak ba Parlamentu nia membru hotu-hotu. Husu Boot ba Maromak atu tulun Ita-Boot sira serbí Povu.

Ha’u agradese ba prezensa Sr. Primeiru Ministru, Dr. Rui Araújo, ne’ebé hatudu ona kualidade ne’ebé di’ak, empeñu, servisu no kompeténsia, hosi kedas nia sei Ministru Saúde. Nia hanesan eskolla di’ak ida atu lidera Governu no serbí ita-nia populasaun momentu ida-ne’e.

Ha’u agradese ba prezensa Sr. Ramos-Horta ne’ebé mai iha ne’e hodi hatudu nia solidariedade maski serbisu barak.

Aleinde ne’e la haluha atu ko’alia kona-ba Primeira Dama. Primeira Dama hatete nia Primeira Dama Timór, maibé nia dama ida ke mós besik populasaun. Nia la haluha aspetu sosiál inan-feton sira-nian, joven-feto sira-nian, joven sira-nian, populasaun sira-nian. Ha’u hakarak fó parabens ba nia tan nia serbisu ne’e, ne’ebé ha’u rasik apoia.

Ha’u-nia orasaun no apoiu ba sira hotu ne’ebé kolabora ho Prezidénsia Repúblika no tulun Sr. Prezidente kumpre didi’ak nia devér atu serbí nasaun Timor-Leste no serbí povu.

Imi jornalista sira, dala ruma ha’u odi imi tanba imi ko’alia barak demais, hakerek barak demais. Ha’u dehan ona ba imi katak ha’u sei la fó entrevista tanba ha’u mai halo vizita partikulár.

Maibé liuhosi imi ha’u hakarak hato’o ha’u-nia saudasaun ba povu Timor-Leste. Imi serbisu hodi transforma ema nia konxiénsia. Ha’u hein katak imi-nia serbisu bele kontribui ba forma jerasaun foun sira-nia neon ho fuan.

Iha tinan 1994, ha’u bá vizita suku Obulo iha Atsabe. Ha’u la’o hosi knua ba knua, komunidade sira foti liman hakilar “Viva Povo Maubere!, Viva Timor-Leste!”. Ferik-oan ida ne’ebé hatais tais, mama malus, mai hasoru ha’u dehan nune’e: “Amu-Bispu, biar ami kiak karik ba, han fatuk, han rai-rahun ba, ami la husik ami-nia rain”.

Atu dehan katak ferik ida-ne’e mak merese simu prémiu ne’e. La’ós ha’u.

Prezidente entrega tiha ona. Ha’u simu hodi povu Timor-Leste nia naran.

Obrigadu barak ba Ita-Boot sira-nia atensaun no prezensa iha fatin ida-ne’e.