VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20151205

TINAN ATUS LIMA: Kapítulu 34 – Restaurasaun Misaun Katólika iha Timor (1874-1910)' (Parte daruak)

500 ANOS – TINAN ATUS LIMA  Emar Timor Ho Malae Mutin Hasoru Malu  
Dom Carlos Filipe Ximenes Belo

Kapítulu 34Restaurasaun Misaun Katólika iha Timor (1874-1910)' (Parte daruak)

Antes ke fila ba Macuia, padre António Joaquim de Medeiros foti hanesan superior foun Padre Carlos Joaquim Gonçalves; nia simu knaar atu buka rai atu harii Uma Misaun Sentral; uma ne’e harii iha knua Lahane. Nune’e mak mosu Missaun Sentral Lahane.

Fila hikas ba Macau, padre vizitadór António Joaquim de Medeiros aprezenta niania relatóriu ba Governador do Bispado, iha loron 19 Maio 1876. Iha relatóriu, vizitadór fo sai lia hirak ne’e:

Iha Kolonia Timor, relijiaun katólika kuazi lakon mohu, tanba motivu hirak ne’e: la iha misionáriu (malae portugés); to’o tinan hirak ne’eba misionariu mak padre indianu (goeses) no rai na’in; situasaun krónika funu beibeik ne’ebé la favorese atu relijiaun la’o ba oin; kristianizmu kahur ho lisan Timor nian: timoroan sira adora lulik, tuir matandook, fiar matebian; iha influensia ema protestante sira nian hosi Timor olandés (“barat”); iha knua sira uma lulik barak ho lulik nakonu; ema halo estilu (festa jentiu nian). Konkluzaun: Relijiaun katólika hanesan parese ba animizmu. Tanba razaun hirak ne’e, Padre António Medeiros fó hanoin atu hahú fali knar evanjelizasaun; no tem ke hato’o ba sarani timoran sira katak misionáriu lolós mak laós sira ne’ebe iha Timor, maibé, misionáriu foun ne’ebé atu haruka ba. Estratéjia evanjelizasaun: Knar misionasaun hahú uluk iha Dili, hafoin habelar ba reinu sira iha interior. Padre Medeiros mos husu atu haruka sai hosi Timor padre indianu sira, tanba sira halo kristianizmu hakiduk ka mate, no la la’o ba oin; kulpadu boot liu mak padre Sueprior (Luís de Xavier Mesquita).

Tuir mai, padre vizitadór aprezenta situasaun reinu ida-idak nian:

- Reinu Motael: uma kreda halo ho tali-tahan no didin ho bebak; iha meza-altar la iha “ara/fatuk ho relíquia mártir sira nian; iha paramentu balu.

- Reinu Hera: ema sira sarani hotu ona, maibé la iha kazamentu; kapela, halo ho tali-tahan (uma barraca); la iha odamatan, la iha altar no imajen (estátua) no paramentu.

- Reinu Lacló: padre Superior hela iha Misaun ne’e,; iha tinan tomak nia laran, la iha matrimóniu; odamtan igreja nian latan hela iha rai; bibi, fahi no manu sira tama hela deit igreja laran. Maibé iha altar ida ne’ebe diak liu Hera nian; bele halo missa iha ne’eba.

- Reinu Manatuto: Igreja halo ho tali-tahan; iha paramentus no kustódia diak ida; iha tinan ida nia laran halo kazamentu lima ka neen deit; ema sarani barak, maibé la iha relasaun diak ho amo lulik.

- Reinu Laleia: Igreja hanesan Manatuto nian; paramentus sira aat hotu; iha ema sarani ona , maibé, sira moris barlakedau hotu.

- Reinu Cairui: La iha kapela; paramentus sira rai iha Uma lulik iha knua laran; sarani sira oitoan deit; la iha matrimóniu.

- Reinu Viqueque: igreja aat; iha sarani balu; matrimóniu ida deit.

- Reinu Bibilutu, Barique, Bibico, la iha kapela.

Iha fatin sira ne’e, padre vizitadór la haree livru assentu batizmu, livru rejistu ho númeru sarani sira nian; la iha uma Misaun nian; la iha biblioteka. Tanba situasaun ne’ebé la diak, padre Vizitador hasai tiha superior tuan (Padre Luis Xavier de Mesquita) no “suspende” tiha padre indianu seluk.

Dom Carlos Filipe Ximenes Belo
Premio Nobel Paz 1996

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.