VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20150920

Tinan Atus Lima: KAPITULU 18 - Situasaun Uma-Kreda nian, tinan 1730-1769

500 ANOS – TINAN ATUS LIMA  Emar Timor Ho Malae Mutin Hasoru Malu  
Dom Carlos Filipe Ximenes Belo

Kapítulo 18.º - Situasaun Uma-Kreda nian, tinan 1730-1769

Ita hetene ona katak amu bispu ida hela iha Lifau hahú1705,; nia mak Dom frei Manuel António de Santo António, O.P. ne’ebé governador António Coelho d’Albuquerque duni sai iha tinan 1722. Ita la iha notisia kona ba sé mak ukun Missões sira hanesan Governador do Bispado. Maibé, amo lulik balu serbisu iha reinu balu, hanesan padre frei Manuel de Pilar iha reinu Manatuto (1732).

Iha tinan 1738, amu Papa foti bispu Dioseze Malaca, frei António de Castro ne’ebé moris iha Vila de Rei (Portugal), iha 1704. Nia pertense ba Ordem de Tomar ou Ordem de Cristo no hasai kursu Teologia iha Universidade Coimbra. Nia to’o iha Lifau iha loron 27 fulan julhu tinan 1741. Dom António d. Bispo ne’e hela iha Lifau no harii Seminário ida iha Oe-Cusse. Tempu ne’ebá bisou nia uma no uma-reda halo hot ali (akar) tahan…seiduak iha kalen no tijolu. Nia mate iha loron 9 fulan agostu tinan 1743,no hakoi iha Lifau. Tuir mai , Santa Sé foti bispu dominikanu Dom Dom frei Manuel de Builhões e Sousa, maibé nia la to’o ba Timor tanba transfere ba Brasil.

Iha 1747, liurai Portugal Dom João V foti bispu Dioseze Malaca nian, frei Gerardo de São José, O.P. (ema balu temi Geraldo) Iha nia tempu ne’e, dominikanu sira, harii Seminário ida iha Manatuto, iha tinan 1747.

Bispu foun to’o Lifau iha tinan 1749. Bispu ne’e hakerek surat ba malae olandés sira protesta maka’as tanba sira fahan ema hosi Timor loro sae hanesan atan (escravos) iha portu Kupang. Bispu mos hakerek karta ida ba liurai timor oan sira bandu sira, atu bainhira liurai ka dato ida mate karik, la bele hakoi atan ida ho matebian nia isin iha rai kuak laran; nia mos husu amo lulik sira atu moris lolós hanesan ema ne’b’e Maromak nian.

Bispo Dom Gerardo mate tekir-tekir deit. Ema balu dehan padre frei Jacinto da Conceição mak haruka tau veneno ba ha-han, atu oho bispu, tanba nia hakarak sa’e hanesan governador interino. Istoriador seluk dehan katak Dom Gerardo sai hosi Timor iha tnan 1759, no mate iha Macau ou Goa.

Iha tempu ne’e amo lulik dominikau lubuk ida mak serbisu iha Timor. Tuir istoriador Tenente-Coronel Alberto Faria de Morais, hakerek nanis, iha tinan 1750 ilha Timor iha igreja sanulu resi lima:

Iha Lifau: igreja Nossa Senhora do Rosário; Maymuti (Noimuti), igreja Nossa senhora do Populo; Manatuto, igreja Cristo Santo; Adde (Vemasse), igreja Nossa Senhora do Rosário; Dylle (Díli), Iigreja Nossa Senhora dos Remédios; Samoro, igreja Santa Catarina; Viqueque igreja São Sebastião; Manubão (Amanuban), igreja Nossa Senhora do Rosário; Mena, igreja Santo António; Luca, igreja São Domingos; Hera, igreja, São Thiago; Ainmata (Ainmata-Ambeno), igreja Nossa Senhora da Piedade; Batugadé, São Tomás; Balibóa, S. D. Suriano; Mucabao. Amo lulik dominikanu, nain sanulu resin neen (16): Padre frei José de S. Joaquim, padre Frei Alberto de S. Tomás, padre frei Francisco de Santa Ana, padre frei Filipe de Santa Rosa, frei Vicente de são José, frei Jacinto da Conceição, frei Nuno Vicente, frei António de Jesus, frei Francisco de São Domingos, frei Vicente de São Guilherme, frei Feliciano de Jesus, frei António de São Boaventura, frei António dos Mártires, frei Fransico da Ressurreição, frei Roque de santa Rosa, frei João de Nossa senhora.

Iha tinan 1768, padre frei António de São Boaventura mak Governador do Bispado Dioseze Malaca nian.

Dom Carlos Filipe Ximenes Belo
Premiu Nobel Paz 1996

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.