RENETIL

Resistência Nasional dos Estudantes de Timor-Leste     

Travesa 4 Setembro No. 02 Palapasso, Dili, Timor-Leste | Telemovel:+670 77991255, 77261509,73071293,77465858

KOMUNIKADU DE  IMPRENSA

RELASIONA HO AKONTESEMENTU KULU-HUN DE BAIXO, 18 NOVEMBRU 2018

Hafoin akompaina trajedia nebe involve membro PNTL sira nebe hamate ona joven nain 3 no hakanek nain 5 seluk, iha Kuluhun, Dili, iha 18 Novembru 2018, RENETIL kondena ho maka’as aktu pessoal PNTL sira nebe hamate ona joven sira. 

Ba familia sira nebe lakon nia oan sira iha trajedia Kuluhun, RENETIL hato’o profunda kondolensia no solidariedade. Lakon oan sira ne’e la’os lakon ba familia sira de’it, maibe lakon ba Timor-Leste tomak tanba joven sira nudar koluna vertebral povo no nasaun nian.

RENETIL preokupa tebetebes ho trajedia Kuluhun. Ho preokupasaun ne’e, RENETIL hakarak bolu atensaun ba orgaun estadu hotu-hotu hodi tau iha konsiderasaun seriu kona ba akontesimentu ida ne’e iha prosesu harii nasaun no harii estadu.

Povo Timor-Leste, inklui sidadaun nain lima ne’ebe sai vitima hosi tiruteius brutal ne’e moris ona iha ambiente inseguru durante tempu okupasaun. Ho restaurasaun ukun a’an iha tinan 2002, Povu Timor-Leste hakarak hahu’u faze foun ida, iha nebe sira bele moris hakmatek no hetan proteksaun hosi orgaun seguransa estadu nian, hanesan PNTL. Akontesimentu iha Kuluhun halo moris fali memoria traumatiku iha populasaun nia neon, no halo mihis konfiansa publiku nian ba orgaun seguransa publiku hanesan PNTL nudar sira nia protetor.

RENETIL observa katak iha tempu insidente ne’e, membru PNTL ne’ebe involve iha tiruteius ne’e la hatais uniforme PNTL nian, no la halao hela servisu ne’ebe justifika sira atu kaer kilat. Ida ne’e hanesan violasaun momos ba Artigo 5º hosi Dekretu Lei no. 9/2009 kona-ba Organica PNTL nian. Uzu kilat iha tiruteiu ne’e mos la preenxe kondisoens ba uza kilat tuir ‘Regime Juridico do Uso da Forca’ nebe regula iha Dekretu Lei No. 43/2011.

RENETIL rekuinese katak Timor oan barak, bele mos inklui balun ne’ebe dadauk ne’e halo parte ba orgaun seguransa publiku, liu ona experiansia traumatiku iha tempu okupasaun. RENETIL konsiente katak impaktu psikolojiku hosi experiensia traumatiku sira nebe bele manifesta iha hahalok violentu. Tanba ne’e, importante atu tau mekanizmu no medida hodi neutraliza trauma prikolojiku sira ne’e, liu-liu ba Timor oan sira ne’ebe haknar a’an iha organun proteksaun publiku, atu la interfere iha sira nia servisu hodi fo proteksaun ba povu.

Tau iha konsiderasaun faktor oin-oin ne’ebe kontribui ba trajedia violentu no violasaun dereitus umanus nebe halo ona hosi suspeitu pessoal PNTL sira, RENETIL, nudar organizasaun Rezistensia Estudantil, hakarak bolu atensaun ba instituisaun relevante sira atu:

1. Ba PNTL, violensia ne’ebe komete hosi pessoal membru PNTL sira ne’e presija hetan investigasaun kle’an hodi nune’e bele lori justisa ba vitima ho ninia familia sira no mos ba autor seguransa sira ne’ebe involvidu iha akontesimentu oho jovem sira ne’e;

2. Ba Ministeriu Interior no PNTL, atu halo investigasaun rigorozu ida ba irarkia komando PNTL nian, hodi bele deteta fallansu institusional ne’ebe loke tiha ona opurtunidade ba pessoal PNTL sira hodi uza sala armas iha sira nia servisu, no hatudu hahalok violentu extremu iha atuasaun sira nian ba insidente sira mak akontese iha publiku;

3. Ba organizasaun sira hotu nebe servisu hamutuk ho juventude ka servisu ba juventude, Organizasaun Governu nian no Naun-Governamental nian, atu tau iha konsiderasaun interligasaun entre fatores hotu-hotu mak kontribui ba riskus moris joven sira nian, no mos tau iha konsiderasaun interligasaun fatores sira nebe kontribui ba dezenvolvimentu juventude;

4. Ba lideres nasional sira hotu, atu hatudu ezemplu diak iha vida publika, kumpri lei no halo ema hotu kumpri lei hodi kontribui ba dezenvolvimentu justisa no kultura demokrasia iha sosiedade nia let;

5. Ba Presidente da Republika, Primeiru Ministru no Parlementu Nasional, atu tau hikas iha konsiderasaun Relatoriu CHEGA! ho ninia rekomendasaun sira, ho fiar katak implementasaun ba rekomendasaun sira iha Relatoriu CHEGA! sei kontribui ba transformasaun sosiedade ba moris ida justu, demokratiku, dame no respeitu dereitus umanus.

6. Ba Timor oan tomak, tau konfiansa nafatin ba PNTL nudar instituisaun hodi kontinua mantein lei ho ordem, no assegura nafatin paz no estabilidade iha ita nia rain.

Ejizensia sira nebe hato’o iha deklarasaun ne’e hatudu seriedade RENETIL nian ne’ebe haree katak oho no hakanek joven sira iha Kulu-Hun nudar defisiensia estadu nian hodi hakonu ninia objetivu sira nebe temi ona iha Konstituisaun RDTL. Tanba ne’e, intervensaun politika sira presiza koordenadu no integradu entre orgaun estadu hotu-hotu, hosi nivel leten no iha nivel kraik.

Ikus liu, husu ba Timor oan tomak, hamutuk liu tan hodi hakribi violensia ho forma saida de’it, no hametin liu tan dame iha ita nia rain.

Dili, 21 de Novembro de 2018

 Francisco JMF Belo “Lires’

1º  Vice-Sekretariu Jeral

-->