Hanoin kiik balun husi autor iha ambitu selebrasaun loron Eleisaun Antesipada 12 Maiu 2018

Hanoin kiik balun husi autor iha ambitu selebrasaun loron Eleisaun Antesipada 12 Maiu 2018

Hakerek husi. Carinton Salazar G Freitas

Loos Ita Bele

Carinton Salazar G Freitas

Kritikas no opiniaun bele hato’o ba 

Carinton15@gmail.com

+67077903355

Ema seluk iha liur ne’ebá dalaruma husu konaba ejistensia demokrasia iha Timor-Leste ne’e oinsa loos maibe hakarak realsa de’it katak, la kleur tan ita hotu sei sai sasin ba festa demokrasia ida ne’ebé primeira ves akontese iha rai doben ida ne’e. Ejerse ita nia direitu ba daruak iha Eleisaun Antesipada ne’ebé sei bolu kolaborasaun tomak husi entidades no partes hotu-hotu nia responsabilidade atu ba vota tuir konsiensia direta no sekretu no espera katak ho ejerse ita nia direitu ne’e bele solusiona buat ruma ba rai avo lafaek nian.

Istoria hatudu katak maske ita mai husi diferentes origen, sukus, reliziaun no kor maibe ita hamutuk konsege transforma Timor-Timur sai Timor-Leste ida ne’ebé hamrik iha mundu rai klaran hanesan nasaun ida ne’ebé independente, livre no demokratiku. Ema barak laran moras no inveisa ho ita nia susesu hodi hakleuk ita nia istoria, hakleuk ita nia konstituisaun, hakleuk ita nia hanoin hakarak hateten ba Inan, Aman, Maun, Alin, Feton, no hotu-hotu katak dezafiu ida ka rua de’it sei la konsege estraga ita nia maturidade no mentalidade ida ne’ebé que forte tebes antes akontese eleisaun antesipada ida ne’e.

Mai ita hotu hateten lae ba diskriminasaun, lae ba hahalok immoral sira, lae ba liafuan aat no insultas sira, hamutuk ita tane ita nia nasaun hanesan nasaun ne’ebé forte iha sudeste asiatiku no hakbiit liutan demokratiku hanesan uma mahon, matak malirin ba ita hotu.

Ita nia lideransa sira servisu makas tebes antes ne’e komesa husi hahu, hatutan no too hakotu no nudar povu ita tomak konsege reklama ita nia vitoria liu husi eleisaun referendum 1999, ikus mai rejultadu hatudu katak ita mos sai nasaun ne’ebé firme tamba sira, no ita hotu nia partisipasaun ne’ebé boot tebes iha prosesu tomak hahu husi konstrusaun funu too konstrusaun estadu.

Ohin loron ita bele toba iha dalan ninin wainhira la’o dalan sinte kolen no dukur, ita bele la’o kalan husi Suai ba Lospalos sinte kolen bele toba iha same iha ailaran wainhira hakarak la tauk ba buat ida, la tauk ba ameasas no intimidasaun sira. Tamba ita hetan ona direitu ida ne’e.

Vitoria lolos no boot mak vitoria ne’ebé ita sinte, la’os la’os vitoria boot ne’ebé ita simu. Maske nune’e ita simu ona vitoria maibe ita seidauk sinte vitoria ne’e rasik hakbesik aan ba sentru votasaun sira hodi hato’o hikas ita nia liman rohan balun, ita nia partisipasaun balun, maske tenki hein kleur oras ida, oras rua ka oras tolu hatudu netik ita nia espiritu sabedoria, espiritu nasionalismu no dedikasaun ba ita nia rain lulik ida ne’e.

Loos Ita Bele

Haksumik husi krizes oin-oin no hatudu ba mundu tomak katak ita bele, ita hatudu ona maske ho forsa ne’ebé bele sukat maibe ita halo ona buat barak ba ita nia rain doben ida ne’e.

Ita hotu hasan hikas sentidu nasionalismu no patriotismu iha ita nia kabas ba dala ida tan, maske la hakerek istoria maibe realidade agora tenki hakerek hikas iha jornada eleisaun ne’ebé akontose iha tinan rua tuir malu 2017 ho 2018.

Forsa nafatin inan, aman, maun alin sira iha kualker fileira demokrasia.

Kbiit foun sei mosu, mentalidade foun sei mosu, wainhira ita hotu hamutuk atu muda mundu ne’e no liu-liu muda timor-leste sai hanesan ijemplu maturidade politiku ba nasaun postu komflitu sira, no liu-liu ba nasaun foun sira ne’ebé foin koko atu hari sira nia aliserse. Presija hakas aan atu fo hanoin nafatin ba ita nia avo, ita nia tiun/tian, ita nia maun/mana sira atu bele fo hikas naroman foun mai ita liu husi hahalok moris ne’ebé diak, ambiente ne’ebé saudavel, ambiente ne’ebé nakonu ho damen, ambiente ne’ebé ema tomak preukupa ho ninia aan no ba nia nasaun liu husi dalan ne’ebé adekuadu no demokratiku no forte.

Hare ba realidade ne’ebé akontese iha ita nia rain bele nota katak sei iha buat barak ne’ebé sei falta, buat barak ne’ebé presija hadia, buat barak presija hadiak liutan no hanesan Timoroan ita sei la husik ita nia rain kontinua ho situasaun ida ne’e, ita nia dezinvolvimentu presija abansa, ita nia eskola sira presija iha akreditasaun ne’ebé diak, ita nia emar sira presija iha kondisaun saude ne’ebé adekuadu, ita nia inan feto sira liu-liu ba kazada sira presija iha kbiit naton maske sira la’os xefe ba familia ida, maibe sira mos bele hetan rendimentu hodi apoiu hikas sira nia familia kiik sai hanesan familia ne’ebé forte tebes. Vitoria de’it sei labele halo buat ida se ita labele sinte saida mak iha vitoria ne’e nia laran.

Mai ita hamutuk hakbiit fali ita nia sentidu nasionalismu, ita nia sentidu patriotismu servisu makas liutan hahu husi ita nia aan rasik hodi bali ita nia maluk sira ne’ebé kbiit laek, hodi bali ita nia maluk sira ne’ebé iha partidu sira seluk, hodi bali inan feto sira ne’ebé hakilar maske lian la rona, hodi bali maluk kbiit laek sira ne’ebé halerik hela iha dolok ninin, dolok kuak, mota kuak no foho leten ne’ebá, hateten ba sira imi nia partisipasaun, imi nia esforsu no ita hotu nian mak ohin loron ita nia nasaun sai boot no forte iha mundu rai klaran.

Mai ita hamutuk kontra esplorasaun sira, hamutuk ita kontra esplorasaun husi moras ba ema, hamutuk ita kontra esplorasaun husi ema ba ema, hamutuk ita kontra esplorasaun husi riku ba kiak, hamutuk ita kontra esplorasaun husi ema matenek ba ema beik sira, liu husi dalan ne’ebé demokratiku. Hakbesik aan ba sentru votasaun sira hodi hamutuk ita sai sasin ba festa demokrasia no hatudu sinal la iha ema ida hela iha kotuk.

Ita nia istoria ida de’it hahu husi Don Boaventura to’o 1975 mai too iha 1999, hakerek nanis ona ita nia aman, ita nia inan, maun sira konsege halo buat lubuk ba rai ida ne’e konsege transforma rai ida ne’e ba moris mesak, moris livre no independente iha mundu rai klaran.

Eleisaun Antesipada besik ona loke fuan ho laran, loke matan ho neon katak ita mak hakerek ita nia istoria rasik, ita mak dirige rasik ita nia dalan hanesan sarani katolika, eleisaun ida ne’e atrabesa kedas ho fulan rosariu Nain Feto Maria Auxiliadora nian, nune’e husu boot nain feto kontinua tulun ita, hadok ita husi sala no hakuak ita hotu iha dalan ne’ebé trankilu no damen.

Fulan ida ne’e mos sai hikas momentu ida ne’ebé hafanu hikas ita nia aan, tempu ita nian atu hakbiit nafatin demokrasia no hanesan maklokek ba jornada VIII Governu ne’ebé forte no valente. Ema barak bele hateke ita ho matan sorin, ema barak bele koalia aat ita, ema barak bele la gosta ita demokrasia nia lalaok mak nune’e ona. Ita hein mehi ne’ebé ita hakarak liu husi ejerse ita nia diretu iha sentru votasaun sira.

Obrigadu wain

Autor hakerek la reprejenta partidu politiku ka isntituisaun ne’ebé servisu ba maibe hanesan expresaun simples nudar sidadaun bain-bain iha rai ida ne’e.

Kritikas no opiniaun bele hato’o ba 

Carinton15@gmail.com

+67077903355