VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20171105

Rezumu Programas Governu-Dahituk, Refleta Nesesidades Povu

REZUMU PROGRAMAS GOVERNU-DAHITUK, REFLETA NESESIDADES POVU 

Husi: Ambrósio D. Fernandes (Rósio)

Depoizde le'e no intende planu programas governu-dahituk no konfirma fali ho Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál (PEDN 2011-2030), atan-hau hakarak reafirma katak programas ne'ebé governu lori tiha ona ba Parlamentu Nasionál (PN) no hetan Mosaun Rejeisaun ka Mosi Penolakan, ne’e refleta momós ba piláres importante 4 husi PEDN, maka hanesan:

1. Setór Sosiál
2. Dezenvolvimentu Infrastrutura
3. Dezenvolvimentu Ba Setór Ekonómiku
4. Konsolidasaun/Modernizasaun Institusionál

Husi piláres 4 ne'e, Governu-Dahituk dezenvolve fali ba sub-setorál sira no programas temátikas hodi kumpre durante mandatu tinan 5 maka hanesan:


  1. Governu Foun Nee Atu Prepara No Aprova Matadalan (RoadMap) Ba Implementasaun PEDN. 
  2. Governu nee iha Intensaun Atu Implementa Medida Hirak Ne'ebé Bele Garante Kualidade Ensinu Ba Nivel Edukasaun Hotu-Hotu.
  3. Governu Konxiente katak, Persija Haluan Eskola Tékniku- Vokasionál Hodi Permite Estudante Dezenvolve Kompeténsia Prátika Hodi Fasil Asesu Ba Merkadu Servisu (Laboral).
  4. Persija Halao Avaliasaun Dezempeñu Ba Papel Edukadór Sira.
  5. Governu Sei Avalia Mapeamentu Eskolár, Hodi Bele Hari'i Dormitóriu (Asrama) Ba Estudantes Ne'ebé Hela-Fatin Dook Husi Eskola.
  6. Governu Sei Integra Setór Kultura iha Prosesu Aprendijazem, kona-ba Valor Pozitivus, Identidade Nasionál, Sidadania no Respeita Mútua.
  7. Ba Setór Saude, Gov Sei Aposta Maka'as iha Kuidadu Saúde Primáriu, Sidadaun Sira Nu'udar Foku Prinsipál.
  8. Hasa'e Kualidade Atendimentu Médiku Espesialísta Hodi Solusiona Dezafiu Sira Ne'ebé Liga Ho Transferénsia Pasiente Ba Rai-Liur.
  9. Governu sei Implementa Programa Nasionál Apoiu Ba Ekonómia Sosial no Solidária Ba Promosaun Koezaun Sosiál no Kriasaun Empregu (Servisu)
  10. Governu sei Enfatíza Importánsia Boot Kona-Ba Partisipasaun Feto iha Merkadu Servisu, Edukasaun no Formasaun Profesionál.
  11. Governu Sei Fasilita Hodi Hasa'e Numeru Traballdór Ba Korea Do Sul no Australia Hodi Manan Esperiénsia Profesionál No Hetan Rendimentu Hodi Ajuda Familia sira, ne'ebé Kontribui Ba Dezenvolvimentu Sosioekonómiku.
  12. Governu Sei Kontinua Apoia Projetu Sira Kona-Ba Empreendedorizmu Ba Ema Sira Ho Difisiénsia, Dezempregadu no Graduadu sira.
  13. Governu sei Kontinua Programa Asistensia Sosiál Ba Família Vulnerável Liu, Programa Bolsa da Mae, Programa Sosiál Sei Ajuda Kombate Kiak.
  14. Governu sei Esforsu Atu Aprova no Implementa Lei Ba Protesaun Labarik.
  15. Governu sei Kontinua Apoia Sosiedade Sivil Liu-husi Projetu Komunitária Sira.
  16. Foin-sa'e Sira Sai Prioridade Ba Governu iha Dezenvolvimentu Sósiu-Ekonómiku ho Parseria Hamutuk Konsellu Nasionál ba Dezenvolvimentu Juventude iha Area Ortikultura, Pekuária, mekánika, elektromekánika, Karpintaria sst.
  17. Governu sei Implementa Politika Nasionál Ba Habitasaun (Hela-Fatin) ho Dignidade ba Timor-oan Kbi'it Laek Sira.
  18. Governu sei Kontinua Uza Reseita Fundu Petrolíferu ho Sustentabilidade hodi Finansía Infrastrutura ne'ebé Iha Ligasaun Metin ho Setór Ekonómiku.
  19. Governu Sei Hasa'e Kualidade Infrastrutura, inklui Hirak Ne'ebé Hari'i Ona, liu-husi Konkorénsia no Akizasaun Públiku Ne'ebé Kompetitivu Liu.
  20. Governu Sei Fó Prioridade ba Dezenvolvimentu Estratéjiku Ne'ebé Apar ho Prioridade Diversifikasaun Ekonómiku. Haforsa mós Kapasidade Avaliasaun Ba Projetu Potensiál iha Sekretariadu Ba Projetu Boot.
  21. Governu Sei Haforsa Koordenasaun entre Projetu Sira Atu Hari'i Estrada Rurál. 
  22. Governu Sei Promove "Asesu Ba Bee Mos" Sufisiente, Seguru, Aseitável, Asesu Fiziku ho Folin Razoável.
  23. Governu sei Promove Konstrusaun Barragem, Irrigasaun no Indentifika fonte bee foun.
  24. Governu sei Halao Rehabilitasaun Ba Aeroporto Internasionál "Prezidente Nicolau Lobato" Ba Pista no Terminal Sira.
  25. Governu sei Fasilita no Apoia Implementasaun Parseria Públika Privada (PPP) Ba Konstrusaun Portu Tibar.
  26. Governu sei Dudu Fali Ekonómia, Esforsu no Atrai Investimentu Privadu Hodi Loke Dalan Ba Dezenvolvimentu Inkluzivu no Sustentável.
  27. Governu nia Servisu Sei Foka Ba Implementasaun "Politika Reforma Fiskal Sira"
  28. Dezenvolvimentu Setór Ekonómiku Nia Baze Maka Agrikultura (Populasaun liu 70%), Peskas, Pekuária, Turizmu no Industria sira, Gov Sei Prioritiza Setór Hirak-Ne'e.
  29. 29. Pontus Hirak Ne'ebé Temi iha Nu.28 sei Garante Seguransa Hahán no Nutrisionál no Promove Kreximentu Ekonómiku no Servisu iha Area Rural Sira.
  30. Governu sei Insentiva Ajente Ekonómiku husi Setór Agrikultura Sira no Mobiliza Grupu, Asosiasaun Agrikultór inklui Feto&Mane (Kooperativa).
  31. Governu sei Kontinua Implementa Planu Hasa'e Kualidade Karau-Malae, Karau-Timor ( Produs Na'an no Susuben), inklui Fahi.
  32. Governu Sei Mobiliza Familia, Emprezáriu no Kooperativa Atu Promove Hari'i Empreza Agríkola.
  33. Governu Reafirma, hodi Mantein no Apoiu Infrastrutura iha Kosta Sul, Projetu Tasi Mane, Supply Base, Refinaria no Industria Petrokímika. Sei kria Autoridade ida ho kompetensia própriu ba Administrasaun no Jestaun Komersiál.
  34. Governu konxiénte, Timor-Leste iha Poténsia Turízmu Boot, sei Apoiu Infrastrutura Ne'ebé Adekuada Kona-Ba Transporte Aéru, Marítimu no Terrestre, Saude no Otel sira.
  35. Governu Sei Promove Setór Turizmu nu'udar Indústria Ne'ebé Sai Katalizadór ba Diversifikasaun Ekonómiku TL nian.
  36. Governu Sei Haklean Estudu ida Atu Hari'i Autoridade Nasionál Turizmu.
  37. Governu Sei Halo Promosaun Ba Adaptasaun Ba Prátika-diak Kona-Ba Investimentu Diretu Estranjeiru (Foreign Direct Investment) iha TL
  38. Governu sei Halo Lei Imigrasaun No Azilu Foun hodi Prosesa Vistu Ba Investidór Estranjeiru ho Lalais, Efisiente no Efikáz.
  39. Governu hari Konsellu Seguransa Nasional sai Orgaun Konsultivu Governu nian no Elaborasaun ba Politika Seguransa Nasional, Politika Defeza no Politika Esterna.
  40. Governu sei Apoia Modernizasaun ba Forsa Armadas, PNTL no Valoriza Ezersisiu Funsaun Lor-Loron Nian. Fo Dignidade Ba Veteranu Kombatentes sira.
  41. Governu sei Ativu iha Politika Internasionál hodi Debate no Buka Solusaun ba Problemas Global sira iha Ámbitu Enkontru Nivel Multilateral. 
  42. Governu Sei Promove Reforma Estrutural Husi Administrasaun Justisa, Mellora Sistema Justisa Ne'ebé Besik liu ba povu.
  43. Governu Kontinua Reforma Instituisionál Ba Setor Públiku Ne'ebé Transparante no Efisiente Hodi Sai Obstaklu ba Risku Korrupsaun, Hametin Monitorizasaun no Fiskalizasaun no Hadia Transparénsia Orsamentál. 

Depoizde partidu opozisaun (CNRT, PLP no KHUNTO) hato’o no aprova tiha mosaun rejeisaun (mosi penolakan) ba Programa Governu-Dahituk nian iha loron 19 Outobru iha Parlamentu Nasional, reasaun públiku nian hatudu katak, ema barak iha kapitál Dili no munisípius espresa sentimentu triste no la-mentável ba opozisaun nia desizaun ne’ebé la-refleta ba prinsípiu no komprimísiu atu sai opozisaun edukatívu no konstrutivu, hirak ne’e sai SLOGAN MAMUK NO LAIHA ISIN, ema barak reafirma katak ida ne’e hanesan vingánsa polítiku hasoru governasaun FRETILIN no PD, desde eleisaun 2002 FRETILIN manan maioria absóluta ho kadeira 57 maibe governasaun monu iha dalan klaran (2006) tamba tentatívas jogu polítiku, akontese mós iha eleisaun 2007 FRETILIN manan maioria simples mais iha tentativas oin-oin hodi halo FRETILIN la-ukun, agora iha 2017, iha ona tentativa inisiál husi bloku opozisaun nian atu repete fali lisaun ne’ebé akontese ona iha pasadu.

Bainhira partidu opozisaun vota kontra programa governu dala-rua tutuir malu, hanesan prevee iha KRDTL (artigu 112, alinea D), iha posibilidade boot avansa ba eleisaun antisipada, tamba iha artigu 106 mós la-defini klaru katak bainhira governu ida simu ona pose husi PR no halao ona servisu balun mak nia programa vota kontra dala-rua, intrega fali ba partidu segundu mais votadu, anaunser iha prosesu inisiu formasaun governu, hau lembra bainhira KHUNTO retira husi koligasaun, PR Dr. Lu-olo sei bolu CNRT hodi husu nia pozisaun, infelizmente CNRT hatan, mantein opozisaun no respeita nafatin kongresu nasionál, iha kontekstu ne’e CNRT la-aprezenta alternativa ida ba PR Dr. Lu-olo atu hili opsaun seluk. Tamba ne’e, kooperasaun partidu polítikus nesesária iha tempu krítiku ida ne’e, hodi viabiliza no salvaguarda intrese povu no estadu.

Kabe-ba Prezidente Repúblika (PR) nia kompeténsia atu deklara se bainhira Parlamentu Nasionál hasoru Krize Institusionál, depoizde PR konsulta ho membru Konsellu Estadu sira, hanesan hatu’ur iha konstituisaun RDTL artigu 86, alinea f, artigu 90 no artigu 100. Se PN hasoru duni krize institusionál, PN la-halao nia funsaun nu’udar orgaun soberánia, PR sei uza nia kompeténsia tomak atu hare ba situasaun krítiku ida ne’e.

Atu konklui, iha posibilidade boot avansa ba eleisaun antisipada (EA), bainhira lideransa nasionál sira laiha vontade polítiku atu servisu hamutuk, la-intende malu no la-konsege kria espasu ba komunikasaun ida ne’ebé hatu’ur intrese povu no intrese estadu mak sai sentru ba diálogu. Karik hirak ne’e la-akontese, dalan nakloke luan ba EA, tamba hatudu ona presedente ida katak, ida sae, ida hatun, seluk mós bele hatun ida seluk. Nune’e atu labele repete esperiénsia moruk ne’e, povu rasik tenki fihir fali partidu sira ho didiak, kuidadu ho polítika baratu ne’ebé nakonu ho RETÓRIKA. Fihir fali partidu polítiku ne’ebé sempre KONSISTÉNTE iha nia polítika ne’ebé fó prioridade ba Be-mos, estradu rural, edukasaun, saude, agrikultura, turízmu no kampu servisu ba joven sira.

Hakerek husi: Ambrósio D. Fernandes (Rósio). 
(Ida ne’e ideas individual, la-reprezenta instituisaun ne’ebé hakna’ar an-ba).

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.