VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20130505

Ministeriu Obras Publika Hato ba Kontraktores atu labele halao projetus wainhira la iha kontratu

Dili, 6 de Maio de 2013

1. Logika Dezenvolvimentu Setor Infraestruturas

Aprosimasaun no konseito dezenvolvimentu V-Governu tenki kumpri no submete ba logika hanesan tuir mai ne’e:

        i.            Planu Estrategiku Dezenvolvimentu 2012 -2030 (PED)
      ii.            Programa V-Governu (P V-G)
    iii.            Planu 5 Anus/Planus Kinkenal dos Ministerius (PK)
    iv.            Planu Annual dos Ministerius (PA)
      v.            Programas/Projetus

Iha PED ne’ebe aprovadu tiha ona iha Parlamentu Nasional subliña tiha ona saida mak atu halo, relativamente ba infrestruturas komesa husi 2013 to’o 2030.

V-Governu nudar primeiro Governu ne’ebe hetan fiar husi povu atu hahu ho prosesu dezenvolvimentu ida ne’ebe planeadu, iha metas realistikas no atividades konkretas ne’ebe sei bele implementa durante nia mandatu iha tinan 5 lima laran (2012-2017). Tamba ne’e mak iha Programa V-Governu nian ita hare katak iha buat balun deit mak ita hahu halo, tuir ita nia kapasidade finanseira no kapasidade de ezekusaun ne’ebe iha limitasoens hanesan rekursus umanus no tempo. Tamba ne’e mak importante teb-tebes atu sukat saida mak ita hakarak halo ho saida mak ita bele halo iha limtes de tempo tinan 5 laran ho kapasidades intitusionais nune’e mos individuais ne’ebe ita iha, inklui intitusones no individuais husi seitor privadu nian.

Tuir mai, kada ministeriu, inklui MOP tekni halo planu kinkenal ka 5 anus nian ne’ebe aliña ho PED, liliu iha faze inisial implementasaun PED nian. Nune’e suseivamente iha nia planu anuais komesa husi 2013 to’o 2017.

Ezemplu konkretu iha setor Estradas, Pontes no Kontrolu de Seias mak hanesan tuir mai ne’e:

PED: “Timor-Leste sei halo investimentu substansial no longu prazu ba estradas, atu bele manten rede rodoviaria atual , inklui programa ho eskala bot ba reabilitasaun, reparasaun no meiloramentu ba estradas hirak ne’ebe iha ona. Estrada foun so sei bele halo atu servi objetivu ekonomico no social importante ruma”.

Programa V Governu Konstitusional 2012 -2017: “Iha tinan lima mai né, Governo sei halo programa investimento ida boot tebes, atu aktualiza no melhora ita nia sistema, nebé luan, kona-ba estradas nasionais, rejionais no rurais, nuné mós atu garante katak sei halo manutensaun ne’ebe diak ba rede estradas né. Né hotu inklui, hahú halo manutensaun ba pontes, nebé liu 450 iha país tomak”.

MOP sei reabilita no repara estradas rurais besik 1.270 kilometrus, sei meilora “up-grade” estradas nasionais ba padraun internasonal hamutuk 866 kilomentrus, sei reabilita tuir padraun internasional estradas distritais hamutuk 397 kms, primeira faze.

Auto-Estrada Suai Beaco sei hahú iha 2014, Sei konstroe 23 pontes ho naruk hamutuk 2.640 metrus, sei halo konstrusaun ba muru kontensaun hamutuk 6,4 kms iha 32 pontus iha 2013. Deseño ho supervisaun ba mota 25 ho nia kumprimentu 50 kms sei halo iha 2014, konstrusaun sei hahu iha 2015 no sei ramata iha 2017, Sei halo manutensasun rutinas ba estradas nasionais hamutuk 1.426 kms no manutensaun estradas urbanas hamutuk 716 kms tinan-tinan, inklui mos manutensaun periodikas ba estrads ho pontes atu garante sustentabilidade de uzu ba investimentu publiku ne’ebe goveru halo.

2. Realidade iha Dezenvolvimentu setor das infraestruturas

Timor-Leste nia kondisaun infraestruturas baziakas sofre detrusaun fizika makas durante retirada forsa opkunate iha 1999, ne’e inegavel. Embora estradas no pontes ladun hetan prezuizu ka estragus hanesan sub-setores sel-seluk, maibe sofre mos konsekuensia logika ida husi faze inisial dezenvolvimentu nasional ne’ebe ita iha. Timor-leste hahu nia dezenvovlimentu husi faze emergensia, iha tempu ne’eba prioridade la’os ba infraestruturas maibe ba setor sel-seluk. Fazeadamente ita hahu ho dezenvolvimentu das infraestruturas maibe sei konsentra ba iha infraestruturas vital hirak no sei depende barak liu ba apoios parseirus dezenvolvimentu sira, entau atensaun fob a irrigasaun, be-mos no eskolas, postu saudes n uit-oan deit mak fob a iha estradas no pontes liliu ba rehabilitasaun ba kondisaun emergensias katak atu fasilita deit kontinuidade de movimentasaun ema no sasan nian.

Tamba ne’e mak ladun iha manutensaun, rehabilitasaun no konstrusaun ba fasilidades hanesan pontes, estradas, portus no aeroportus, infrestruturas importantes mos maibe ho prioridade lan hanesan ba be-mos, eletrisidade no buat seluk tan ne’ebe iha.

Embora buat balun komesan halo daudaun ona desde 2002-2012 (10 anus nia laran), infrestruturas ne’ebe ita tenta halo sei limte deit ba iha rehabilitasoens no konstrusoens enfrestruturas ho eskala ki’ik ba mediu, ne’ebe barak liu ia nia emprezas nasionais mak kaer.

Faktu hatudu katak, buat uitoan ne’ebe ita halo ho rekursu finaseiru limitadu ne’ebe iha barak mak lakonsege hodi rezultadu ne’ebe ita hotu espera, tamba kualidade de obras la tuir padraun ne’ebe iha no barak kualidade ladiak no brak mos inta tenki re-investe ka halo foun fali.

3. Konsekuensias veridikus 
  • Ita sei iha lakuna ka falta de infrestruturas adekuadas ho kualidade diak ne’ebe sei be sustentavel ba longu prazu. 
  • Dezenvolvimentu ekonomiku sei sofre konsekuensias de kustu-alta tamba factor kontribuitora ida mak setor transportes sei karun tamba laiha infraestruturas ne’ebe diak. 
  • Lamentasoens no complain sei mai husi ema hotu no fatin hotu katak estradas, pontes, no infraestruturas sel-seluk sei falta. 
  • Kustu operasaun fasilidades transportes hanesan kareta hoirak sei karun teb-tebes, ezemplu mak viazen balu ke tenke lori oras 1 deit sai fali oras 2 ka 3 entaun gasta tempo, kombustivel no kustu manutensaun sei a’as. 
  • No sei iha buat barak tan mak imi hatene rasik ona.

 4. Solusaun

  • Projetu hot-hotu tenki mai no sai husi Planu Governu nian, ba Obras Públicas tenki mai husi MOP nia Planu 5 Anus ne’ebe detaila ona iha Planus Anuais. Tama ba projetus ka programas hirak ne’e mak iha koherensia no aliña ho PED, no liliu programas ka prohetus hira barak iha naturalidade de projetus multi-annual ka fazeda. Ho realidade ida ne’e mak sei laiha tan oportunidade ba projetus solisitadas, insedentais ho não planeadas husi MOP.
  • Projetus hirak ne’ebe mai husi planu hirak iha leten sei iha orsamentu no governu sei responabiliza ba povu atravez do Parlamentu Nasional. Ho ne’e atu subli`a deit katak projetu hotu hotu sei tuir siklu projetu ne’ebe iha katak sei iha fazes hanesan estudus viabilidade, dezenhu, konkursu publiku/tenderizasaun ka tuir aprovisionamentu no bazeia ba kontratu ofisial. Bainihra laiha kontratu, projetu nuka se bele hala’o.
  • Governu iha ona politika no lei ba Parseira Publiku ho Privadu (PPP) atu enkamiña solisitasaun de investimentus husi setor privadus. Emprezas privadas hirak bele solisita projetus mas tenki kumpri regras no prosedur hirak ne’ebe determina tiha ona tuir politika no prosedimentus offisiais-legais husi PPP nian.
  • Sei iha prakualifikasaun ba emprezas hirak liliu iha aera konstrusaun sivil nian atu asegura kualidade projetus nian no asegura katak emprezas sira halo servisu tuir sira nia kapasidade teknika, finaseira ho rekursu umanu ne’ebe iha.
  • Atu asegura implementasaun grandes projetus ho kualidade no tuir padraun internasional MOP sei halo buat hirak tuir mai ne’e:
o   Equipamentus ka fasilidades laboratoriu atu ezamina kualidade materiais sei inklui hotu iha  kontratu ba obras.

o   Obrigatoriu atu iha engineiru ho kualifikasaun internasional iha fasilidade laboratorium nin atu gaerante kualidade de ezaminiasaun no kulaidade de materiais.

o   Tenki iha parseira ho entre empreza internasional ho nasional liliu iha area verifikasaun, ezaminasaun ka material testing atu nune’e bele iha tranferensia de abilidade ba engineirus nasionais sira gradualmente durante prosesu dezenvolvimentu das infraestruturas.

o   Tenki iha mos supervisaun ho kualidade a’as.

MOP/Conferensia de Imprensa


Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.