KANDIDATURA PR NO DILEMA FRETILIN

Filipe Rodriguês Pereira^*)

Relasiona ho kandidatus Prezidente da Republika (PR) ba 2012, Sekretariu Geral Partidu Fretilin, Dr. Mari Alkatiri hateten, “Taur Matan Ruak no Ramos-Horta sai nudar kandidatu nebe’e forte ba PR 2012 maibe kandidatu nebe’e forte liu mak kandidatu nebe’e sei aprezenta husi partidu Fretilin (Diario, 30 Dezembru 2011).

Dr. Mari Alkatiri ninia deklarasan temi iha leten indika katak partidu Fretilin iha dilemma bo’ot nia laran, iha parte ida konsidera-a’an nudar partidu historiku no partidu bo’ot, Fretilin hakarak dudu ninia manu-aman rasik ba PR 2012 maibe iha parte seluk konsidera mos katak dudu manu-aman rasik sei kontraprodutivu tamba iha militantes partidu Fretilin nia let balu-balun suporta hela ona kandidatus PR sira seluk, pur ezemplu suportasaun militantes Fretilin nian ba Taur, Abilio Araujo no Rogerio Lobato.

Deklarasaun Dr. Mari Alkatiri temi iha leten hatudu mos katak kandidatu PR 2012 nebe’e forte mak kandidatu nebe’e sei aprezenta husi partidu Fretilin, signifika mos katak kandidatu nebe’e Direksaun Nasional partidu Fretilin atu aprezenta bele ema rua ne’e ida, Taur ka Ramos-Horta tamba Dr. Mari komunga mos katak sira nain rua ne’e mak nudar kandidatus forte, no wainhira Fretilin mak aprezenta sira rua ne’e ida mak sei sai forte liu tan. Kestaun mak ne’e, karik Taur ka Ramos-Horta hakarak utiliza bandeira Fretilin ba kandidatura PR hanesan buat nebe’e Dr. Mari hakarak oferese?! Ka minimal iha primeira ronde sira na’in rua (Taur-Horta) sente seguru liu wainhira konkore nudar kandidatus independente?!

Dilema nebe’e Direksaun Nasional partidu Fretilin hasoru relasiona ho kandidatura ninia manu-aman rasik ba PR iha 2012 bele hare liu husi prosesu politika internal partidu Fretilin durante ne’e. Antes de partidu Fretilin halo III Kongresu, publiku rona ona katak partidu Fretilin planeia atu deklara kandidatura Dr. Lu Olo nian ba PR iha 2012 liu husi III Kongresu nia laran, maibe planu ne’e la realiza. Planu refere falha dalaruma tamba antes III Kongresu hahu Taur deklara uluk ona ninia kandidatura ba PR no dada suportasaun husi militantes partidu Fretilin nian balun. Alem de Taur ninia kandidatura, iha mos impaktu seluk husi III Kongresu Fretilin nebe’e hamsou insatisfasaun ba kuadrus no militantes partidu Fretilin nian balun.

Hare ba deskripsaun iha leten, Hakerek’nain to’o prezente sei fiar (yakin) katak Direksaun Nasional partidu Fretilin sei la kandidata Dr. Lu Olo ba PR 2012. Karik partidu Fretilin la sente-a’an tama iha dilema bo’ot ida ninia laran maka antes ne’e ka iha III Kongresu liuba partidu Fretilin deklara tiha ona Dr. Lu Olo ninia kandidatura ba PR. Sa’a-tan agora daudaun mosu mos Rogerio Lobato nebe’e deklara ninia kandidatura ba PR. Oituan ka barak Rogerio Lobato ninia kandidatura bele tetak mos “baze de apoiu” Fretilin nian iha parte Loromonu, hanesan Taur ninia kandidatura nebe tetak mos “baze de apoiu” partidu Fretilin nian iha parte Lorosae.

Relasiona ho Rogerio Lobato ninia kandidatura semana kotuk, deputadu Arsenio Bano no deputadu Estanislau da Silva haklaken ba media nasional katak antes de deklara ninia kandidatura Rogerio konsulta ona ho Dr. Mari Alkatiri. Koko atu lama-lamas, Hakerek’nain hare katak iha konsultasaun refere Rogerio hetan tiha ona konfirmasaun positivu ida husi Dr. Mari katak partidu Fretilin sei la dudu Dr. Lu Olo ba PR 2012, tamba ne’e mak Rogerio Lobato barani kandidata ninia a’an ba PR. Hakerek’nain hakarak hateten deit katak, Rogerio sei la “tega” kandidata ninia a’an ba PR karik partidu Fretilin positivu kandidata Dr. Lu Olo ba PR iha 2012.

Dilema nebe’e Partidu Fretilin enfrenta daudaun hodi futu ka la futu ninia manu-aman rasik ba PR 2012 hatudu buat rua: gengsi politika no intereses partidu nian.

Primeiru, tamba gengsi politika. Gengsi politika relasiona ho hanoin ida katak, nudar partidu bo’ot maioria dirigentes iha hanoin tenki kandidata prezidente do partidu ba PR 2012. Iha ne’e mosu komparasaun entre partidu bo’ot no partidu ki’ik. Iha partidu ki’ik balun barani kandidata ninia kuadru rasik ba PR 2012, nusa mak partidu bo’ot hanesan Fretilin labele?! Partidu ki’ik balun kandidata ninia kuadrus alem de fiar-a’an atu manan, iha mos hanoin ka nudar estratégia hodi koko forsa antes tama ba Eleisaun Parlamentar. Koko forsa nudar estratégia diak maibe koko tiha mak la hetan forsa bele halo kuadrus ka militantes sai moron no ikus bele dudu mos kuadrus ka militantes sira halai-so’e hela partidu hodi buka moris iha fatin seluk.

Segundu, razaun intereses partidu relasiona ho hanoin ida katak hamosu kandidatu rasik bele tau ameasas ba partidu Fretilin nia intereses. Direksaun Nasional partidu Fretilin hare katak depois de Taur kandidata ninia-a’an ba PR iha 2012 hamosu komplikasaun politika bo’ot iha partidu Fretilin nia laran. Militantes barak tamba razaun ka esperitu veteranu haluha tiha partidu hodi fo’o apoiu ba Taur ninia kandidatura, maski Dr. Lu Olo mos nudar veteranu ida hanesan Taur nebe’e foin tun husi Ailaran iha tinan 1999. Alem de Taur, Rogerio Lobato ninia kandidatura sei hatudu buat nebe’e hanesan, oituan ka ka barak militantes partidu Fretilin nian sei fo’o sira ninia suportasaun ba Rogerio Lobato. Iha ne’e mak partidu Fretilin tenki matenek buka atu hatu’ur no hasai-a’an husi dilema kandidatura PR ne’e nia laran. Tamba kondisaun politika provolta de kandidatura PR 2012 todan tebes ba partidu Fretilin. Karik koko atu halo komparasaun, kondisaun politika nebe’e partidu Fretilin hasoru iha tinan 2007 depois de krizi politika 2006 sei diak liu duke iha tinan 2011 ne’e. Tinan 2006 maski iha kondisaun “minimu” nia laran, partidu Fretilin sei konsege no iha korajem bo’ot dudu ninia manu-aman rasik, Dr. Lu Olo ba kandidatura PR. Tinan 2011/2012 tinan ida difisil teb-tebes ba partidu Fretilin atu hato’o ninia manu-aman rasik ba kandidatura PR, tamba ne’e Direksaun Nasional partidu Fretilin iha estratégia seluk, tenta atu taru tuir ema seluk nia manu-aman. Taru tuir nudar opsaun los (tepat)?!

Bazeia ba dilema bo’ot hanesan temi iha leten, partidu Fretilin presiza liu mak tau intereses partidu bo’ot liu gengsi politika dirigentes sira nian. Karik hakarak ka’er governu, partidu Fretilin tenki fokus makas iha Eleisaun Parlamentar. Karik la konsege ka’er ukun iha governu maka tenki koko atu hetan kadeira Prezidente Parlamentu Nasional duke budu-a’an naruk iha Dilema Kandidatura PR 2012 mai nia laran. Partidu Fretilin presiza buka hapara kondisaun nebe’e halo konfuzus ba ninia militantes relasiona ho kandidatura Dr. Lu Olo nian ba PR 2012. Ho kondisaun politika prezente, foti opsaun hodi fo’o livremente ba kada militantes atu hili kualker figura ba PR iha 2012 nudar opsaun mais razoael duke partidu Fretilin koko atu suporta Taur ka Ramos-Horta iha eleisaun prezidensial 2012. Tamba, mosu ona ‘slogan’ iha militantes partidu Fretilin balun nia let, “ami nia PR mak Taur, ami nia partidu mak Fretilin”. ‘Slogan’ seluk, “ami nia PR mak Rogerio Lobato, ami nia partidu mak Fretilin”. Hare ba kondisaun politika hirak ne’e, Direksaun Nasional partidu Fretilin tenki buka atu halo akomodasaun politika ida nebe’e adekuada atu nune’e bele kondis ho kondisaun politika-real iha militantes nia let. Dala ida-ida nai-ulun ka dirigentes partidu mak buka atu halo tuir militantes nian hakarak, la’os tinan-bailoron militantes mak tenki kumpri no komunga hela deit orientasoins nebe’e tu’un husi leten. Sekarik la nune’e maka la’os impossível iha tempu badak mai publiku sei rona mos ‘slogan’ seluk husi militantes partidu Fretilin nian nebe’e bele haklaken: “ami nia PR mak Taur no ami nia partidu mak CNRT”. ***End***

^)*Observador Politika no Sosial, Sobrevivente husi Comite 12 de Novembro, no Dosente iha Programa Postgraduasaun, Universidade da Paz, Dili.