VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20100225

SE LOS MAK HETAN BENEFISIU HUSI KAZU NINJA 2010?

"Ex.mos. Senhores Editores FH sira

Hau nia respeitu,

Hakarak husu ba editores sira se bele karik publika lai hau nia artikel ne iha FH nian pajina.
Ba imi nia laran luak hau hatoo obrigado. Artikel ne mos hatun iha STL iha loron 24 Fevereiro 2010".

Husi Romeo Ribeiro*

Dada tutan kazu Operasaun Ninjas nebee hamosu polemika iha Uma Fukun Parlamento Nasional, tanba partido maior opozisaun kontesta ba Presidente ba Orgaun representante ida nee, ho razaun tanba sa vizita nee la inklui mos deputadus sira husi partido Fretilin.

Molok atu buka hipótese hodi hatan ba kestaun nee, tuir mai, atan ha’u hato’o fundamento balun nebee karik mos sai hanesan obstakulu nebee difikulta Presidente Parlamento Nasional, tuir nian poder no kompetensia, atu hili ema sira husi partido Fretilin hodi akompanha iha nian komitiva ba baze.

Ba dala uluk, tuir atan ha’u nian analiza mosu obstakulu ba Presidente PN La Sama hodi la konvida Deputadus sira husi partido Fretilin tanba:
.
1) Fretilin nunka valoriza servisu di’ak nebee bloku AMP halo no konsegue hetan rezultadu nebee di’ak.

2) Fretilin sempre vota kontra buat hotu nebee AMP aprezenta iha PN.

3) Fretilin sempre kritika deit no la fo konsiderasaun no la rekonhese servisu di’ak nebee AMP konsegue.

4) Atu hili se se mak akompanha Presidente Parlamento Nasional halo vizita ba Sukus hirak nebee nian populasoins susar no terus tanba ninjas nian hahalok nee kompetensia eskluziva Presidente PN nian.

Ho pozisoins partido Fretilin nian nee, la iha duvida katak se deit kaer orgaun soberanu ida nee nunka hakarak konvida ema sira nebee la iha vontade servisu hamutuk, ho razaun katak konvida tiha ema ruma husi opozisaun to’o fila hikas husi vizita Fretilin sei kritika nafatin.

Ne’eduni iha situasaun ida nunee saida mak sai hanesan ponderasaun ka hatetu ba Presidente Parlamento Nacional nian mak kestaun konfiansa no koperasaun. Tanba durante nee opozisaun Fretilin, nunka buka atu koopera ho AMP, kontra buat hotu nebee mai husi AMP.

Se nunee, se mak atu fo konfiansa ba se? Difisil tebes ba ema se deit atu bolu ema ruma no la’o hamutuk ho nian enkuantu ema nee rasik iha prinsipiu nebee antagoniku ho ita. Kestaun konfiansa no la iha kooperasaun sai hanesan obstakulu ka faktor ponderasaun tanba sa Presidente La Sama la konvida deputado ruma husi opozisaun.

Tanba, ba povo nian intereses no ba interesses komuns presiza iha kooperasaun entre partidus politikus hotu, opozisaun tenke serivu hamutuk ho governo. Se opozisaun nunka hakarak kooperasaun, liu-liu la fo konsiderasaun ba governo ka ema nebee kaer ukun, entaun la bele kesar bainhira governo ka ema nebee kaer ukun la sura ho opozisaun atu hola desizaun ruma, tanba la iha duni razaun atu kesar!

Kazu operasaun ninjas nebee mosu tanba partido opozisaun Fretilin kritika Presidente Parlamento Nacional Sr. Fernando La Sama de Araújo la envolve deputadus husi Fretilin iha nian deslokasaun ba baze, halo kazu ninja nee sai polemika boot entre partido Fretilin ho Partido Democrático-PD.

Polemika nian hun husi sidadaun João Pereira nebee envolve iha aktividades ninjas. Tuir informasaun nebee Sr. Vital dos Santos, deputado husi Bankada PD iha Uma Fukun rekolha katak João Pereira nee desde uluk kedan militante Fretilin to’o ohin loron.

Maibee, iha tinan kotuk, konforme informasaun nebee mos atan ha’u hetan husi diresaun Partido Democrático Distrito Bobonaro nian fo konfirmasaun katak João Pereira halo aproximasaun ba PD Distrito Bobonaro atu sai militante. Maibe akontese katak depois de João Pereira halo aproximasaun ba PD, liu tiha loron 3 (tolu) João Pereira ba halo fali sorumutu ho Fretilin iha Maliana.

Konforme ema sira iha diresaun PD Distrito Bobonaro konfirma mos katak desde ke sira hatene katak João Pereira tuir fali reuniaun ho diresaun Fretilin nian iha Maliana, PD taka kedan odamatan ba João Pereira tanba deskonfia ema Fretilin buka halo infiltrasaun hodi estraga Partido Democrático iha Distrito Bobonaro.

Relasiona ho kazu João Pereira nee, ema balun manipula populasaun sivil iha Suku Lour ho Sibuni, liu-liu inan-aman ho família sira husi vitimas na’in 2 (rua) nebee ninjas sira oho, hodi hakerek no hato’o surat ba estadu no mos orgaun soberanus hotu ho akuzasaun katak Partido Democrático mak hamosu ninja no PD Distrito Bobonaro rasik mak iha ninja nian kotuk hodi oho sira nian oan sira.

Iha surat nebee família vitimas husi Suku Sibuni ho Suku Lour hato’o, refere hotu dirijentis ho estrutura PD Distrito Bobonaro nian tomak, ho akuzasaun katak PD Distrito Bobonaro ho nian estrutura mak forma ninjas hodi halo aktividades kriminais iha Distrito Bobonaro ho Covalima.

Espetakulu, nee kala CPD-RDTL nian servisu halo kontra atake ba Partido Democrático tanba PD nian Presidente nebee mos hanesan Presidente Parlamento Nacional kondena makaas CPD-RDTL tanba iha evidensias makaas hatudu katak movimentu nee iha ligasaun direktu ho grupu Bua Malus hanesan autor prinsipal ba aktividades kriminais ninjas nian.

Iha loron 16 fulan Fevereiro 2010, deputado Vital dos Santos husi Bankada PD desmente karta nebee família vitimas sira fo sai katak PD Distrito Bobonaro ho nian diresaun mak forma ninjas. Deputado husi Tapo-Memo nee hato’o iha Plenária Parlamento Nacional katak João Pereira nee desde uluk kedan militante partido Fretilin to’o ohin loron.

Hatan ba deputado Vital nian esklaresimentu nee, deputados sira husi partido Fretilin hatan ho violensias no ofensas verbais nebee liu limite ba deputado Vital dos Santos no mos mosu tentativas de agresaun fizika husi Sr. Osório Florindo – Deputado husi Bankada Fretilin iha Plenária laran ba deputado Bankada PD Vital dos Santos.

Polemika la para iha Plenária laran, tanba iha koredor PN mosu mal entendimentu nebee deputados Fretilin sira konsidera katak PD mobiliza nian masa hodi ameasa ba deputados husi partido Fretilin Osório Florindo ho David Ximenes alias Mandati, tanba deit militantes sira balun husi Juventude Democrática Partido PD nian mosu iha PN atu asiste Sesaun Plenária iha loron nee.

Deputados sira moe la iha, sira hatudu sira nian atitude hanesan loloos mak preman sira. Sai iha televizaun hatudu hahalok hanesan ema sira preman, hato’o ameasa ba jovem ida, ha’u atan la hatene jovem nee mak polisia kaer nee ka la’os maibe haree husi movimento deputado na’in rua Osório Florindo ho David Ximenes nebee STLTV fo sai iha dia 16 Fevereiro kalan nee, hanesan loloos mak ema bandidu sira halo bronkas iha estradas ka dalan-dalan.

Tanba, haree ba sira nian atitude iha PN nian koredor nee, hanesan fali preman sira mak halo aksaun. Ha’u atan haree iha televizaun fou-foun la fiar katak sira na’in rua nee deputados tanba, sira na’in rua ema kaer lisuk mos labele, halai duni tuir, karik duni tuir jovem ida nebee polisia kaer tiha ona.

Haree didiak nian jeitu, David Ximenes hanesan lulun kalsa ain ka hasai sapatu tanba ema kaer lisuk maibe nia hakru’uk dala rua ka tolu mas parese hasai sapatu atu duni tuir ema ruma ka lori sapatu atu tuda tuir ema ruma, tuir ha’u nian haree iha STLTV.

Iha Plenária PN laran mos nunee haree jeitu iha imajem TVTL deputado Elisário husi Bankada Fretilin mos hakat hakbesik-an ba deputado Vital dos Santos nebee tur la bok-an iha nian tur fatin, hodi hatudu liman ba Vital depois nia dada nian liman baku nian hirus matan dala rua. La hatene nia hateten saida, maibe parese los duni maluk balun hateten tutan mai ha’u katak deputados sira iha Bankada Fretilin hato’o ofensas verbais ba deputado Vital dos Santos ho lia-fuan otonomi ho integrasionista. Karik jestu nebee deputado Elisario hatudu baku hirus matan kala hateten sira mak luta ba ukun-an ida nee etc.

Atitude hirak nebee deputados Fretilin sira hatudu iha Plenária Parlamento Nacional nian laran hatudu momos katak sira la iha duni maturidade politika, la iha kapasidades atu debate de ideias, la iha kapasidades atu defende ho rasional pozisaun politika, la hatene debate iha Uma Fukun. Sira hatudu sira nian atitude premanismu ba publiku iha Plenária laran.

Devia sira moe, tanba Plenária Parlamento Nacional la’os palku boxe ka ring tinju atu deputados sira hatudu forsa ba malu. Se hakarak treinu tinju atu sai preman ka tukang pukul diak liu tau naran iha sasana ruma no resigna-an husi deputados, tanba povo eleitores aileba sira la fo votus ba imi atu sai fali preman iha Parlamento Nacional maibe atu imi koalia ho ibun, halerik nebee povo aileba sira hato’o kalan loron.

Deputado Elisario baku hirus matan nee la seluk la leet, pasti nia hatete nian – an ba deputados sira iha Bankada PD katak Elisario mak funu no Elisario mak manan funu. Koitadu tebes, baku hirus matan iha oras ida nee se mak atu fiar lerek ka ta’uk ba nia.

Nebee Fretilin mak manan funu?

La’os ferik ho katuas idosos sira nebee kaer ai-tonka hodi hakat ho nakdedar ba iha urnas, lori fregu tu iha kor ida hanesan tabaku tahan mak manan funu iha 30 de Agosto 1999 ??? La’os ema Timor oan sira barak la iha partidos, feto ho mane iha mundu tomak mak fo nian votus ba Independensia iha loron 30 fulan Agosto 1999???

Ohin loron ema Fretilin parasitas sira orgulhu los ho sira nian–an tanba partido historiku ida nee hahu funu. To’o ohin loron mos ema sira nebee hamahan-an iha partido historiku nee nian mahan seidauk siente ka orgulho sei halo sira tuku hirus matan ba ema seluk. Sira seidauk sente katak Fretilin partido ida hanesan manu-futu nebee ain klor kotu, maibe ba sira Fretilin mak forsa politika boot iha Timor laran.

Sira la hatene, no deputado Elisario, Florindo Osório ho David Ximenes seidauk hatene katak tanba atitude Fretilin baku demais hirus matan demais ba ema seluk mak, iha 2001 manan maioria absoluta iha eleisoins ba Asembleia Konstituinte (AC) no hegemonia Fretilin iha PN iha entre 2002 to’o 2007 deputados iha bankada Fretilin 55.

Maibe, haree deit husi deputados 55 iha 2001 tun ba na’in 21 iha 2007, maske ema Fretilin parasitas sira la rekonhese kekalahan telak ida nee. Sira sei kanta nafatin vitoria no baku hirus matan ba ema sira husi partidos hirak seluk katak sira nian orgulhu ema ida la hatun.

Tuir loloos sira ajuda partido historiku nee sai forte liu tan, hatene interpreta sinais hirak nebee povo aileba sira hatudu ba sira, hatene halo ezame de konsiensia, hatene rekonhese nian sala hodi korije buat ruma nebe la loos, atu nunee fertiliza hikas kbiit partido Fretilin nudar partido historiku no partido nebee iha nian karakter renovador, demokratiku no modernizadu.

Maibe, buat ida mak povo eleitores aileba sira presiza tebes atu haketak katak uluk movimentu Fretilin mosu no hahu funu hasoru invasores sira. Uluk movimentu Fretilin iha nian prinsipiu atu luta ba Independensia Total no Kompleta. Felizmente Independensia to’o ona mai ita memsu tarde maibe Ukun Rasik-an to’o mai ita Timor oan tomak iha loron 30 fulan Agosto tinan 1999, nebee mundu rekonhese formalmente iha loron 20 fulan Maio tinan 2002. Ita hotu Louva, (...sim senhor!!!), movimentu Fretilin nian objektivu prinsipal atinji tiha ona.

Saida mak mosu depois de 20 de Maio de 2002 to’o mai ohin loron, mak partidus politikus. Movimentu Fretilin mosu iha tinan 1974/1975 to’o 2001 oin seluk ho partido Fretilin nebee ema parasitas sira tabele desde 2001 to’o mai 2010 nee buat seluk ida.

Uluk Fretilin hanesan movimentu, agora Fretilin hanesan partido, buat rua nebee kompletamente la hanesan. Uluk saudoso Nocolau Lobato kaer partido la hanoin kargu, la luta ba pozisaun. Desde 2001 to’o ba aban-bairua Sr. Mari Alkatiri ho Lu Olo kaer partido Fretilin hodi buka kargu, buka poder, luta ba sira nian ganansia, poder, uza no goza valores historikus ba sira nian ambisaun pessoal.

Ita hotu akompanha Sr. Mari Alkatiri ho Sr. Francisco Lu OLo nian laolao halo politika lori partido Fretilin nian naran. Ita mos asisti partido Fretilin nian Bankada iha Parlamento Nacional nian no ita hatene kuadrus partido Fretilin nian statement, atu iha Uma Fukun ka iha nebee deit, sira nunka koalia sira nian planu estratejiku ba dezenvolvimentu nasional.

Partido Fretilin sempre no sempre buka hamate governo AMP nian inisiativa diak ba povo no rain ida nee. Partido Fretilin nian ema sempre buka atu trava prosesu dezenvolvimentu iha rai ida nee. Iha Parlamento Nacional partido Fretilin sempre vota kontra hotu programas diak nebee Governo AMP aprezenta iha Uma Fukun.

Nee hatudu ba ita katak partido Fretilin nunka hanoin diak ba rain no povo ida nee. Uluk povo aileba sira fo onra ba partido Fretilin atu ukun tuir prinsipius no linhas jerais nebee saudoso Nicolau Lobato fo hela ba nasaun ida nee liu husi movimentu Fretilin. Infelizmente, funu remata, movimentu Fretilin monu ba ema parasitas grupu ki’ik oan ida nian liman, hodi parasitas sira moris tabele metin ba Hali-hun boot nebee Nocolau Lobato kuda hela atu Timor oan rihun ba rihun bele hamahan-an iha nian okos. Maibe ohin loron Hali – hun sai mukit, namlaik tanba parasitas mak tabele metin iha Hali nian lolon hodi esplora ka xupa sai hotu valores vitais nudar ai-han ba moris Ai-hun istoriku Timor-Leste nian nee.

Kona ba futuru Hali-hun, atu moris buras ka mate maran no sai dodok to’o lahuk, depende tomak ba parasitas nee aguenta tabele to’o bainhira. Maibe se parasitas mak tabele nafatin sem iha esforsu atu revitaliza Hali-hun boot nee entaun kala iha longo prazu maran neneik to’o monu.

Nudar partido politiku, partido Fretilin iha nian futuru, maibe depende mos ba ema sira nebee kaer kuda Talin nee. Se karik kaer kuda Talin na’in mak ulun moruk demais, la iha sensibilidade ba sinais nebee povo aileba sira hatudu ba sira, mak partido Fretilin nian destinu sei la ses dok husi dalan nebee Álvaro Cunhal lori Partido Comunista Português hakat tuir desde 25 de Abril 1974 to’o ohin loron sai, apenas fiel ba nian an rasik hodi moris permanentemente nudar okupantes fileiras oposição em perpetua.

Boa leitura!

*Sidadaun Timor-Leste

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.