Filipe Rodriguês Pereira
Fulan kotuk liu ba’a www.timor-online.blogspot.com hatun Dr. Mari Alkatiri ninia hanoin politika liu husi artigu naruk teb-tebes kona ba Xanana nia pasadu no saida mak Xanana halo depois lidera governu APM. Dr. Mari ninia artigu nebe’e refere hetan respostas husi analistas Timor o’an lubuk ida ona iha tempu badak liu ba’a. Hakerek’nain mos iha oportunidade ne’e hakarak hato’o mos komentarius provolta Dr. Mari ninia artigu nebe’e refere.
Hanesan Dr. Mari hateten katak koalia kona ba Timor nia herois da resistensia sem temi Xanana maka nega istoria resistensia Timor nian. Klaru katak Xanana moris no existe liu husi Fretilin, Fretilin mak Xanana nia i’is-moris hodi hanaruk no alkansa funu ba ukun rasin a’an, maibe ita presiza kuda iha ita nia ulun katak i’is nebe’e mak hu’u iha Xanana nia baboton tempu neba’a i’is husi Fretilin nebe’e nudar movimentu, la’os Fretilin nudar partidu ho atributu modernu nebe’e mak Dr. Lu-Olo no Dr. Mari lidera dadaun. Nudar movimentu maka la’iha ema ida bele nega katak politikamente 85% to’o 90% Timor o’an tempu neba’a mesak ema Fretilin.
Antes Indonesia halo invazaun iha 7 de Desembru1975 maioria Timor-Leste mesak ema Fretilin. La’os Xanana mesak mak Fretilin, no la’os Dr. Mari mesak mak ema Fretilin. Evidensias simples kona ba’a maioria sosiadade ema Fretilin maka iha Desembro 1975 populasaun barak halai sa’e ba Ailaran, no fila fali mai ‘rende’ komesa iha tinan 1978, 1979, 1980 depois de militar Indonesia halo operasaun bo’ot hodi oho no lulun populasaun tu’un mai cidade. Agora dadaun iha Timor-Leste prezente se los mak berani bele justifika katak komponentes hanesan ASDT, CPRDTL, Undertim, PD, PST, CNRT la’os gerasaun Fretilin nudar movimentu iha tempu neba’a?! Naunmedigas distintu deputadu Aniceto Guterres Fretilin liu fali Xavier do Amaral no Ma Hunu?! Ka distintu deputadu Arcenio Bano Fretilin liu fali Xanana?! Maibe wainhira ita hakarak justu maka istoria sei hakerek katak Fretilin nudar partidu ho atributu modernu aceita katak Dr. Mari, Dr. Arsenio no Dr. Aniceto kala Fretilin isin duni liu ema sel-seluk nebe’e mak uluk moris terus tamba hetan krunhadas husi militar Indonesia, mate, dadur tamba Fretilin movimentu.
Istoria mos hakerek katak hodi Fretilin nebe’e nudar movimentu iha Xanana nia lideransa mak konsegue desenvolve no transforma a’an hodi bele adapta ho konjuntura politika nasional no internasional nebe’e mosu iha tempu da resistensia. Transformasaun Fretilin sai nudar Fretilin Marxista-Leninista nebe’e Xanana halo iha tempu neba’a, politikamente dalaruma hakarak buka atu konkista ka dada suportasaun politika internasional husi nasoins komunistas sira nebe’e tempu neba’a ita hotu hatene moris iha guerra fria nia laran, guerra fria entre komunista no kapitalista, Amerika no Uni Soviet. Ita mos hatene klaru katak tempu neba’a nasoins ho ideologia komunistas mak hakilar makas liu kona ba’a self determination ba’a povu no rai nebe’e mak moris oprimidu iha rezime kolonialista nia okos. Depois deklara tiha Fretilin Marxista-Leninista maibe la konsege hetan suportasaun siknikantes husi nasoins ho ideologia komunistas, Xanana buka atu hakbesik a’an ba hirarkia igreja katolika Timor nian nebe’e mak iha loron ikus hamosu movimentu resistensia foun. Ho estrategia politika try and error nebe’e Xanana halo ikus mai hamosu CRRN, CNRM, CNRT nebe’e sai nudar transformasaun politika foun hodi reunika komponentes Timor o’an tomak, iha rai laran no rai leur, inklui hirarkia igreja katolika hodi luta hamutuk hasoru okupasaun illegal Indonesia. Wainhira mosu transformasaun foun hatudu katak saida mak antes ne’e iha Ai-laran ita nia lideransa sira haklaken katak “conta com a nossa propria forsa e o nosso proprio povo, conversação não e nunca” la kondis ona ho situasaun politika depois Presidente Nicolau Lobato mate. Kondisaun politika da resistensia depois de Nicolau Lobato iha tinan 1980 e tal obriga no presiza halo duni transformasaun no estragia politika foun.
Transformasaun politika principal ida mos mak Xanana halo iha tempu neba’a haketak Falintil husi Fretilin no transforma Falintil sai nudar forsa armadas libertasaun nasional nebe’e mak defende politika ukun rasik a’an. Todan ba Fretilin no nune’e mos dalaruma todan ba Xanana atu simu separasaun Falintil husi Fretilin iha tempu neba’a, maibe logika no nesesidade politika obriga Xanana atu halo separasaun ne’e. Transformasaun tempu neba’a iha parte ida hetan ninia rezultadu diak nebe’e bele reunifika ema no komponentes hotu iha tempu da resistensia, iha parte seluk depois de ukun a’an F-FDTL buka hatene tau sira nia a’an nafatin hodi defende interese nasional, la’os intereses partidarias. Ita la imajina, se karik iha tempu da resistensia Xanana la hola antes estrategia hodi separa Falintil husi Fretilin saida mak akontese iha tinan 2000 wainhira hamosu FDTL. La mosu rejeitasaun nebe’e signifikantes husi maluk sira membros Falintil nian iha tinan 2000 dalaruma tamba mos iha tempu ikus Falintil toman ona -terbiasa- sai nudar Forsa Armadas nebe’e defende interese nasional nasaun nian, la’os defende intereses partidarias. Falintil iha tempu ikus existe iha CNRM-CNRT nia mahon, la’os existe iha Fretilin nia mahon maski Fretilin mak hahoris Falintil. Dr. Mari presiza buka atu hatene katak wainhira Falintil separa a’an husi Fretilin maka Falintil nakfilak a’an sai mos nudar simbolu unidade nasional ba forsa sosial no politika iha tempu da resistensia.
Husi estrategia no transformasaun nebe’e Xanana halo iha 1987 kona ba Falintil nebe’e separa husi Fretilin maka direitamente Xanana prepara mos ona Falintil atu sai nudar forsa armadas modernu ba nasaun. Se nasaun ne’e hakarak tuir Dr. Mari ninia hanoin nebe’e mak dehan Fretilin mak Falintil nia nain iha tempu ukun a’an ne’e, maka nasaun ne’e atu lori ba los nebe’e?! Ita aseita katak Falintil ninia nain mak Fretilin maibe ita rai ba istoria pasadu, la’os prezenti. Rai ba istoria pasadu ba Fretilin ida nudar movimentu, la’os Fretilin nudar partidu ho atributu modernu nebe’e mak Dr. Mari tu’ur hanesan SG, tamba Fretilin movimentu nia o’an sira agora dadaun halekar a’an ona iha Undertim, PD, CNRT, PST, PNT no sel-seluk tan. Se partidu hotu oras ne’e iha hanoin henesan Dr. Mari nia ijijensia nebe’e hakarak aplika katak Falintil nia nain mak Fretilin maka partidu seluk mos bele buka hakas a’an hamosu forsas militar tuir id-idak nia k’bit ba id-idak nia intereses partidarius. Sosiadade Timor-Leste la’os Angola ka Mozambique no nasaun sel-seluk tan iha Afrika nebe’e mak wainhira depois de revolusaun fila kilat ba malu no oho malu la hotu rai. Krizi politika-militar nebe’e akontese iha tinan 2006 liu ba’a husik sai nudar lisaun ba futuru. Krizi politika-militar mosu iha 2006 tamba mos ukun nain sira buka atu politiza kilat nain.
Iha Dr. Mari nia artigu hateten mos katak uluk iha tinan 1974/1975 Xanana nudar deit pueta ho hakerek poesia “Mauberiadas” nebe’e naïf no conhecidu limitadu iha deit cidade Dili. Ho deklarasaun ne’e Dr. Mari hakarak hatudu katak Dr. Mari mais alguem iha tempu neba’a duke Xanana. Maibe Dr. Mari haluha katak moris ne’e nudar prosesu nebe’e mak sempre la’o ba’a oin. Xanana nebe’e mak nudar pueta no fotografer iha 1975 ikus bele lidera no dirigi funu to’o alkansa ukun-rasik a’an. Dr. Mari presiza buka atu hatene katak sosiadade Timor nudar sosiadade ida que rekonhese liu ba’a buat nebe’e mak ema ida halo duke buat nebe’e koalia deit iha ibun. Ita nia matan bele delek maibe ita nia fuan-matan (mata hati) keta delek. Dalaruma ita nia matan buka halo finji delek hodi lakoi hare realidade da istoria no rezultadu da resistensia, maibe aktu ne’e bele kontradis ho ita nia fuan-matan. Hamosu kontradisaun entre matan ho fuan-matan bele kria sofrimentu naruk ba’a a’an rasik.
Ita mos bele hare katak dalaruma Dr. Mari sinti sei falta iha nia moris politika wainhira istoria da resistensia la fo’o equilibrasaun entre Dr. Mari ho Xanana. Dr. Mari dalaruma hakarak husu ba’a publiku atu konsidera mos Dr. Mari hanesan publiku konsidera Xanana iha istoria da libertasaun nasional. Dr. Mari politikamente iha fitiu ida atu obriga ema seluk sai tuir ninia a’an. Publiku sei lembra, Dr. Mari uluk dehan katak Timor-o’an la iha uma lulik tamba ema hot-hotu mesak la’o rai. Deklarasaun hanesan ne’e hakarak hatudu katak tamba Dr. Mari pessoal ida la’o-rai no la iha uma lulik, nebe’e komunidade Timor ne’e mos tenki sai ema la’o-rai o’an hotu henesan Dr. Mari. Dr. Mari mos nunka hakarak fo’o valor ba’a antigus kombatentes da resistensia, la fo’o valor ba aktivista resistensia klandistina. Aktu no fitiu ne’e Dr. Mari hamosu tamba aktualmente iha tempu pasadu Dr. Mari la hola parte aktivu iha prosesu funu da resistensia. Karik Dr. Mari mak uluk inklui a’an mos iha Falintil nia laran maka nia sei la koalia fuk-naruk lafase no fahi krekas, se karik mak Dr. Mari mos uluk inklui ninia a’an iha resistensia klandistina maka nia sei la temi katak nia la konhece kaixa-kaixote no sel-seluk tan. Agora dadaun Dr. Mari bele hateten katak nia la konhese no sei la’iha pensaun vitalista ba’a eis titularis sira? Hanoin la’e karik, tamba Dr. Mari hatene klaru, katak iha ninia moris nebe’e mak agora no iha futuru nia inlkui a’an mos iha ‘komunidade luxu’ ba eis PM no ministru sira nian.
Wainhira ita hare fila-fali aktu politika Dr. Mari ninia durante nia fila-fali mai Timor-Leste depois de invasaun, iha buat ida mak dalaruma haksumik a’an iha aktu nebe’e mak durante ne’e Dr. Mari halo, buka konfronta bebeik ho Xanana. Dr. Mari dalaruma sadar katak se wainhira ninia pessoal hakarak existe iha prosesu politika iha nasaun ne’e nia laran, maka é necesidade tenki hamosu bebeik konfrontasaun no kontradisaun politika ho Xanana. Mari sadar teb-tebes katak Xanana hanesan ai’hun bo’ot, no Dr. Mari mos sadar katak ninia a’an hanesan benalu. Se hanesan benalu maka Dr. Mari ninia vida politika depende teb-tebes ba ai’hun bo’ot ne’e. Benalu tenki belit metin ba’a ai’hun bo’ot nia lolon atu hodi bele hetan ai-han no oksigenia ba’a ninia moris tomak. Konfrontasaun politika ho Xanana Dr. Mari uza nudar metodu ida atu la hakotu no hadok a’an husi Xanana, se kotu no dok husi Xanana maka dalaruma Dr. Mari ninia naran mos bele mihis no lakon iha vida politika Timor-Leste. **End** (Artigu ne'e hatun mos ona iha Timor Post, Edisaun 6/Fev./2009)
Fulan kotuk liu ba’a www.timor-online.blogspot.com hatun Dr. Mari Alkatiri ninia hanoin politika liu husi artigu naruk teb-tebes kona ba Xanana nia pasadu no saida mak Xanana halo depois lidera governu APM. Dr. Mari ninia artigu nebe’e refere hetan respostas husi analistas Timor o’an lubuk ida ona iha tempu badak liu ba’a. Hakerek’nain mos iha oportunidade ne’e hakarak hato’o mos komentarius provolta Dr. Mari ninia artigu nebe’e refere.
Hanesan Dr. Mari hateten katak koalia kona ba Timor nia herois da resistensia sem temi Xanana maka nega istoria resistensia Timor nian. Klaru katak Xanana moris no existe liu husi Fretilin, Fretilin mak Xanana nia i’is-moris hodi hanaruk no alkansa funu ba ukun rasin a’an, maibe ita presiza kuda iha ita nia ulun katak i’is nebe’e mak hu’u iha Xanana nia baboton tempu neba’a i’is husi Fretilin nebe’e nudar movimentu, la’os Fretilin nudar partidu ho atributu modernu nebe’e mak Dr. Lu-Olo no Dr. Mari lidera dadaun. Nudar movimentu maka la’iha ema ida bele nega katak politikamente 85% to’o 90% Timor o’an tempu neba’a mesak ema Fretilin.
Antes Indonesia halo invazaun iha 7 de Desembru1975 maioria Timor-Leste mesak ema Fretilin. La’os Xanana mesak mak Fretilin, no la’os Dr. Mari mesak mak ema Fretilin. Evidensias simples kona ba’a maioria sosiadade ema Fretilin maka iha Desembro 1975 populasaun barak halai sa’e ba Ailaran, no fila fali mai ‘rende’ komesa iha tinan 1978, 1979, 1980 depois de militar Indonesia halo operasaun bo’ot hodi oho no lulun populasaun tu’un mai cidade. Agora dadaun iha Timor-Leste prezente se los mak berani bele justifika katak komponentes hanesan ASDT, CPRDTL, Undertim, PD, PST, CNRT la’os gerasaun Fretilin nudar movimentu iha tempu neba’a?! Naunmedigas distintu deputadu Aniceto Guterres Fretilin liu fali Xavier do Amaral no Ma Hunu?! Ka distintu deputadu Arcenio Bano Fretilin liu fali Xanana?! Maibe wainhira ita hakarak justu maka istoria sei hakerek katak Fretilin nudar partidu ho atributu modernu aceita katak Dr. Mari, Dr. Arsenio no Dr. Aniceto kala Fretilin isin duni liu ema sel-seluk nebe’e mak uluk moris terus tamba hetan krunhadas husi militar Indonesia, mate, dadur tamba Fretilin movimentu.
Istoria mos hakerek katak hodi Fretilin nebe’e nudar movimentu iha Xanana nia lideransa mak konsegue desenvolve no transforma a’an hodi bele adapta ho konjuntura politika nasional no internasional nebe’e mosu iha tempu da resistensia. Transformasaun Fretilin sai nudar Fretilin Marxista-Leninista nebe’e Xanana halo iha tempu neba’a, politikamente dalaruma hakarak buka atu konkista ka dada suportasaun politika internasional husi nasoins komunistas sira nebe’e tempu neba’a ita hotu hatene moris iha guerra fria nia laran, guerra fria entre komunista no kapitalista, Amerika no Uni Soviet. Ita mos hatene klaru katak tempu neba’a nasoins ho ideologia komunistas mak hakilar makas liu kona ba’a self determination ba’a povu no rai nebe’e mak moris oprimidu iha rezime kolonialista nia okos. Depois deklara tiha Fretilin Marxista-Leninista maibe la konsege hetan suportasaun siknikantes husi nasoins ho ideologia komunistas, Xanana buka atu hakbesik a’an ba hirarkia igreja katolika Timor nian nebe’e mak iha loron ikus hamosu movimentu resistensia foun. Ho estrategia politika try and error nebe’e Xanana halo ikus mai hamosu CRRN, CNRM, CNRT nebe’e sai nudar transformasaun politika foun hodi reunika komponentes Timor o’an tomak, iha rai laran no rai leur, inklui hirarkia igreja katolika hodi luta hamutuk hasoru okupasaun illegal Indonesia. Wainhira mosu transformasaun foun hatudu katak saida mak antes ne’e iha Ai-laran ita nia lideransa sira haklaken katak “conta com a nossa propria forsa e o nosso proprio povo, conversação não e nunca” la kondis ona ho situasaun politika depois Presidente Nicolau Lobato mate. Kondisaun politika da resistensia depois de Nicolau Lobato iha tinan 1980 e tal obriga no presiza halo duni transformasaun no estragia politika foun.
Transformasaun politika principal ida mos mak Xanana halo iha tempu neba’a haketak Falintil husi Fretilin no transforma Falintil sai nudar forsa armadas libertasaun nasional nebe’e mak defende politika ukun rasik a’an. Todan ba Fretilin no nune’e mos dalaruma todan ba Xanana atu simu separasaun Falintil husi Fretilin iha tempu neba’a, maibe logika no nesesidade politika obriga Xanana atu halo separasaun ne’e. Transformasaun tempu neba’a iha parte ida hetan ninia rezultadu diak nebe’e bele reunifika ema no komponentes hotu iha tempu da resistensia, iha parte seluk depois de ukun a’an F-FDTL buka hatene tau sira nia a’an nafatin hodi defende interese nasional, la’os intereses partidarias. Ita la imajina, se karik iha tempu da resistensia Xanana la hola antes estrategia hodi separa Falintil husi Fretilin saida mak akontese iha tinan 2000 wainhira hamosu FDTL. La mosu rejeitasaun nebe’e signifikantes husi maluk sira membros Falintil nian iha tinan 2000 dalaruma tamba mos iha tempu ikus Falintil toman ona -terbiasa- sai nudar Forsa Armadas nebe’e defende interese nasional nasaun nian, la’os defende intereses partidarias. Falintil iha tempu ikus existe iha CNRM-CNRT nia mahon, la’os existe iha Fretilin nia mahon maski Fretilin mak hahoris Falintil. Dr. Mari presiza buka atu hatene katak wainhira Falintil separa a’an husi Fretilin maka Falintil nakfilak a’an sai mos nudar simbolu unidade nasional ba forsa sosial no politika iha tempu da resistensia.
Husi estrategia no transformasaun nebe’e Xanana halo iha 1987 kona ba Falintil nebe’e separa husi Fretilin maka direitamente Xanana prepara mos ona Falintil atu sai nudar forsa armadas modernu ba nasaun. Se nasaun ne’e hakarak tuir Dr. Mari ninia hanoin nebe’e mak dehan Fretilin mak Falintil nia nain iha tempu ukun a’an ne’e, maka nasaun ne’e atu lori ba los nebe’e?! Ita aseita katak Falintil ninia nain mak Fretilin maibe ita rai ba istoria pasadu, la’os prezenti. Rai ba istoria pasadu ba Fretilin ida nudar movimentu, la’os Fretilin nudar partidu ho atributu modernu nebe’e mak Dr. Mari tu’ur hanesan SG, tamba Fretilin movimentu nia o’an sira agora dadaun halekar a’an ona iha Undertim, PD, CNRT, PST, PNT no sel-seluk tan. Se partidu hotu oras ne’e iha hanoin henesan Dr. Mari nia ijijensia nebe’e hakarak aplika katak Falintil nia nain mak Fretilin maka partidu seluk mos bele buka hakas a’an hamosu forsas militar tuir id-idak nia k’bit ba id-idak nia intereses partidarius. Sosiadade Timor-Leste la’os Angola ka Mozambique no nasaun sel-seluk tan iha Afrika nebe’e mak wainhira depois de revolusaun fila kilat ba malu no oho malu la hotu rai. Krizi politika-militar nebe’e akontese iha tinan 2006 liu ba’a husik sai nudar lisaun ba futuru. Krizi politika-militar mosu iha 2006 tamba mos ukun nain sira buka atu politiza kilat nain.
Iha Dr. Mari nia artigu hateten mos katak uluk iha tinan 1974/1975 Xanana nudar deit pueta ho hakerek poesia “Mauberiadas” nebe’e naïf no conhecidu limitadu iha deit cidade Dili. Ho deklarasaun ne’e Dr. Mari hakarak hatudu katak Dr. Mari mais alguem iha tempu neba’a duke Xanana. Maibe Dr. Mari haluha katak moris ne’e nudar prosesu nebe’e mak sempre la’o ba’a oin. Xanana nebe’e mak nudar pueta no fotografer iha 1975 ikus bele lidera no dirigi funu to’o alkansa ukun-rasik a’an. Dr. Mari presiza buka atu hatene katak sosiadade Timor nudar sosiadade ida que rekonhese liu ba’a buat nebe’e mak ema ida halo duke buat nebe’e koalia deit iha ibun. Ita nia matan bele delek maibe ita nia fuan-matan (mata hati) keta delek. Dalaruma ita nia matan buka halo finji delek hodi lakoi hare realidade da istoria no rezultadu da resistensia, maibe aktu ne’e bele kontradis ho ita nia fuan-matan. Hamosu kontradisaun entre matan ho fuan-matan bele kria sofrimentu naruk ba’a a’an rasik.
Ita mos bele hare katak dalaruma Dr. Mari sinti sei falta iha nia moris politika wainhira istoria da resistensia la fo’o equilibrasaun entre Dr. Mari ho Xanana. Dr. Mari dalaruma hakarak husu ba’a publiku atu konsidera mos Dr. Mari hanesan publiku konsidera Xanana iha istoria da libertasaun nasional. Dr. Mari politikamente iha fitiu ida atu obriga ema seluk sai tuir ninia a’an. Publiku sei lembra, Dr. Mari uluk dehan katak Timor-o’an la iha uma lulik tamba ema hot-hotu mesak la’o rai. Deklarasaun hanesan ne’e hakarak hatudu katak tamba Dr. Mari pessoal ida la’o-rai no la iha uma lulik, nebe’e komunidade Timor ne’e mos tenki sai ema la’o-rai o’an hotu henesan Dr. Mari. Dr. Mari mos nunka hakarak fo’o valor ba’a antigus kombatentes da resistensia, la fo’o valor ba aktivista resistensia klandistina. Aktu no fitiu ne’e Dr. Mari hamosu tamba aktualmente iha tempu pasadu Dr. Mari la hola parte aktivu iha prosesu funu da resistensia. Karik Dr. Mari mak uluk inklui a’an mos iha Falintil nia laran maka nia sei la koalia fuk-naruk lafase no fahi krekas, se karik mak Dr. Mari mos uluk inklui ninia a’an iha resistensia klandistina maka nia sei la temi katak nia la konhece kaixa-kaixote no sel-seluk tan. Agora dadaun Dr. Mari bele hateten katak nia la konhese no sei la’iha pensaun vitalista ba’a eis titularis sira? Hanoin la’e karik, tamba Dr. Mari hatene klaru, katak iha ninia moris nebe’e mak agora no iha futuru nia inlkui a’an mos iha ‘komunidade luxu’ ba eis PM no ministru sira nian.
Wainhira ita hare fila-fali aktu politika Dr. Mari ninia durante nia fila-fali mai Timor-Leste depois de invasaun, iha buat ida mak dalaruma haksumik a’an iha aktu nebe’e mak durante ne’e Dr. Mari halo, buka konfronta bebeik ho Xanana. Dr. Mari dalaruma sadar katak se wainhira ninia pessoal hakarak existe iha prosesu politika iha nasaun ne’e nia laran, maka é necesidade tenki hamosu bebeik konfrontasaun no kontradisaun politika ho Xanana. Mari sadar teb-tebes katak Xanana hanesan ai’hun bo’ot, no Dr. Mari mos sadar katak ninia a’an hanesan benalu. Se hanesan benalu maka Dr. Mari ninia vida politika depende teb-tebes ba ai’hun bo’ot ne’e. Benalu tenki belit metin ba’a ai’hun bo’ot nia lolon atu hodi bele hetan ai-han no oksigenia ba’a ninia moris tomak. Konfrontasaun politika ho Xanana Dr. Mari uza nudar metodu ida atu la hakotu no hadok a’an husi Xanana, se kotu no dok husi Xanana maka dalaruma Dr. Mari ninia naran mos bele mihis no lakon iha vida politika Timor-Leste. **End** (Artigu ne'e hatun mos ona iha Timor Post, Edisaun 6/Fev./2009)
Caros Editores,
ResponderEliminarFavor ida, hatama hela comentario oan ne'e iha artigo "Alkatiri
Matandelek" nia okos.
Obrigado wa'in
Raul Casanova
Mari Alkatiri ninia artigo sira ne'e agora serve hanesan Manual
Politik Fretilin nian. Hare'e Alex Tilman nia hakerek iha forum Loriku
nebe'e usa naran Ramos Mata, kopia los de'it Alkatiri ninia artigo
nebe'e halo referencia ba Xanana.
Artigos Alkatiri nian nebe'e kritika Xanana, se ita sani didiak,
artigo sira ne'e kritika rasik nia an, maibe tanba nia moe reconhece
nia sala, entaun nia troka tiha nia naran hodi tau fali Xanana nian.
Maibe povo Timor tomak hatene se mak autor principal krizi politika ho
militar 2006 nian mak nian rasik. Alkatiri buka safe liman, maibe
liman metan, neduni usa sabaun toneladas rihun ba rihun mos ninia
liman metan nafatin.
Hau hanoin Alkatiri la buka tabele ba Xanana, maibe buka oinsa mak atu
acaba Xanana politikamente hanesan mos uluk nia odi tebes Cristiano
Costa nebe basa nian iha Dili. Nia dehan ba ema hotu atu acaba
Cristiano politikamente, tanba ne'e mak uluk kedas nia buka hadok
CPD-RDTL husi Fretilin.
Alkatiri hakarak elimina Xanana politikamente hodi nia mak atu sai
fali heroi ho grande lider hanesan Mau Tze Tun ho Kim Il Sun ou Fidel
Castro iha Timor. Maibe la hetan tanba Alkatiri ninia abut la kaer
metin iha Timor. La kaer metin tanba ninia uma kain rasik la hetan iha
Timor, maibe iha rai seluk tan ne'e mak nia rasik dehan iha Timor la
iha uma kain, ita hotu mesak la'o rai nia oan hotu. Nia mak la'o tan
ne'e ninia knua ho uma lulik la exite iha Timor, maibe Timor rai na'in
sira iha ninia knua ho uma lulik namakari iha Timor laran tomak.
Atu elimina Cristiano la hetan, tanba Cristiano agora iha fali kareta
politika seluk, UNDERTIM. Atu elimina Xanana mos la hetan, tanba
Xanana mos agora iha nia kareta rasik, CNRT. Xanana la precisa
Fretilin Alkatiri nian hodi halo politika. Karik Alkatiri mak halo
ketak partido e la lori Fretilin nia naran, ninia partido ne'e parece
forma husi familia Alkatiri de'it, nem ema seluk hakarak tuir.
Alkatiri hatene ida ne'e, tan ne'e nia tabele metin ba Fretilin, la
hanesan ho Fretilin sira seluk nebe'e brani ba harii PD, UNDERTIM,
PST, PNT ho CNRT. Tanba ema sira ne'e fiar an, enquanto Alkatiri la
fiar nia an, tanba ne'e tabele los de'it ba partido nebe'e ema seluk
halo boot tiha ona.
Alkatiri klaim katak nia mak harii ASDT/Fretilin. Atu harii de'it ne'e
facil, ema hotu bele harii. Haree de'it iha Timor partido mosu barak
tebes atu facil tebes harii partido, maibe atu halo boot ne'e mak
susar.
Los duni, Alkatiri tuir harii ASDT/Fretilin, maibe nia halai lakon
tiha. Ema seluk mak hakiak e haboot Fretilin iha susar ho funu laran.
Nia halai lakon tiha e agora foin fila mai insulta ema sira hakiak ho
haboot Fretilin ho label oioin hanesan "fuk naruk la fase", "fahi
krekas, manduku, manu rade, sarjana supermi, "caixote" ka "caixão".
Ida ne'e mak oportunista boot. Hein ema seluk hakiak ai to'o boot
hetan fuan depois nia fila mai sama iha ema sira ne'e nia leten hodi
ku'u nia fuan.
Obrigado wa'in
Raul Casanova