
Tuir hau nia haré ba questão nebe Dr. António Ramos foti iha Fórum Haksesuk (FH) atu loke "Representaçao Diplomática" (RD) iha Cuba ka UK bele deit maibe depende ba interesse saída mak ita hakarak estabelece ho rai rua ne´e. Ne´e duni, ida ne´e precisa dada lia klean hodi haré, laos prioridade ba agora.
Tuir situasaun nebe Timor hasouru ne´e dificil, ne´e duni prioridade loke RD iha Cuba no UK hela lai hanesan 3ª ka 4ª prioridade basa Estado Timor precisa concentra aksaun tomak emergência de estabilidade Nacional:
Ida, ita precisa reforma urgente iha Defesa (F-FDTL) no Segurança Interna (PNTL); lori refugiado fila hikas ba sira uman; combate desemprego atu labele cria tan violência iha foin sae sira nia le´et, sst.;
Rua, haré husi custo ita laiha kbi´it naton hodi orsamenta serviços administrativos interna no externa dala ida deit;
Tolu, argumentu la dun forte se ita baseia deit ba número Timor-oan mak moris iha rai hirak ne´e no osan nebe sira produz hodi ajuda desenvolvimentu iha rai laran. Diplomasia implica buat seluk tan (interesse oi-oin);
Haat, ho situasaun dificil ne´e, ita nia representasaun iha Uniaun Europeia (UE) no Lisboa ne´e naton ona hodi cobre zona euro inclusive UK. Iha futuro mak ita haré oin sá;
Lima, karik Ita precisa agora mak "SERVISU KONSULAR" (SC) ida iha Lisboa hodi tau matan ba Timor oan sira nebe hela iha Portugal, Irlanda do Norte, País de Gales ka Inglaterra, basa sira ne´e iha mos direitu ba "Dupla Nacionalidade" tuir Konstituisaun RDTL haruka (K-RDTL). Ohin loron sira moris do´ok ho BI/passaporte português maibe oin sá sira nia situasaun legal hanesan timor oan? (isin ho ran timor oan maibe tuir lei laos timor oan tan laiha documentasaun regularizado husi Timor) Hau hanoin loke SC mak precisa liu hodi klarifica situasaun no regulariza situsaun legal Timor oan sira nian (se sira mai renova BI/Passaporte iha Portugal, renova mos BI/ka passaporte Timor nian). Baseia ba ne´e, agora dau-daun ita precisa liu SK do que RD.
Mak ne´e deit
Félix Jesus
Coimbra, 02.10.2007
Loke representasaun nasaun ida iha nasaun seluk implika buat barak tuir hanesan saida mak Felix dehan. Ita tenki hare proveito saida mak nasaun ida hetan hodi loke ninia representasaun ida iha rai seluk. Ne'e atu dehan deit katak nasaun ida atu loke nia representasaun iha rai seluk tenki estuda buat barak hodi halo forti nia razaun atu bele loke nasaun ida ne'e ninia representasaun iha nasaun seluk.
ResponderEliminarIta hare, por exemplo, Singapura, nasaun ki'ik ida ke riku ho income liu husi fan serbisu deit. Nasaun Singapura ne'e loke deit ninia embaixada ida iha Europa (parece que iha Franca) hodi dada liman to'o ba europa tomak. Filipina nebe iha trabalhadores quaze rihun ba rihun iha europa tomak, sira mos parese ke loke embaixada ida deit iha Franca hodi dada liman ba europa tomak. Se ita hare tuir Singapura nebe nia mos iha ninia aviaun rasik hodi semo mai europa, ninia ligasaun komersiu ho europa mos maka'as, tuir los Singapura iha razaun atu loke tan ninia representasaun iha nasaun europa seluk. Maibe nia la loke. Filipina nebe iha trabalhadores barak iha europa, tuir los nia mos tenki loke tan representasaun iha rai seluk iha europa, maibe nia la loke. E agora Timor, tan sa mak tenki loke?
Timor loke representasaun iha rai seluk iha europa kuaze ke laiha proveito buat ida ou sei gasta osan saugati deit. Tuir los Timor nia representasaun iha Bruxelas ho Portugal to'o ona atu loke liman to'o ba europa tomak.
Timor atu loke representasaun iha rai sira iha CPLP mos kuaze ke laiha proveito ida. Loke representasaun iha CPLP ba atu halo saida. Kuaze ke laiha proveito ida hare liu husi ekonomia.
Nasaun bot sira hanesan Indonesia, loke sira nia representasaun kuaze atus ida resin iha mundo tomak tanba Indonesia precisa investidores e iha destino turistiku barak mak bele dada ema husi liur sira hodi ba Indonesia. Nia mos hanesan exportador bot ida iha nasaun Asia hamutuk ho India ho China. Portanto Indonesia loke tanba ninia embaixada serve hanesan promotor ba sira nia produtu rai laran nebe bele fan ba liur ho mos bele aproveita oportunidade hodi fan turismo.
Agora Timor, kuaze ke laiha buat ida atu fan. Atu fan kafe deit la precisa loke representasaun iha mundo tomak tanba Portugal deit bele hola mos tiha ona Timor nia kafe.
Hare liu husi turismo, Timor kuaze ke labele fan buat ida tanba saida mak Timor iha ema bele hetan mos iha rai sira hanesan Madeira, Acores, Algarve, Ibiza, Karibia, Cuba, Brazil. Ne'e ita seidauk konta tan Bali, Lombok, Flores, Danau Toba, Tanah Toraja, hsst.
Alen disso, atu fan turismo, ita tenki iha aviaun. Agora Timor nia aviaun Kakuak foin mak loke deit mate tiha fali ona tanba foin mak bele semo deit mai Kupang. Seidauk semo to'o iha Bali. Ne'e ita seidauk konta tan semo ba Australia ka semo ba Singapura ka semo mai europa.
Liu husi aviaun deit ita bele hare katak Australia deit hatama deit nia aviaun kik oan ida lori ema sanulu resin. Agora daudaun ita hare Indonesia nia aviaun Merpati mak sei semo hela ba Timor. Ministro Gil Alves dehan katak Indonesia nia aviaun Garuda atu tama tan iha Timor. Maibe hau hanoin sei la tama karik tanba aviaun Merpati deit kuaze semo mamuk lor-loron. Ne'e hatudu ema nia movimentasaun ba Timor seidauk barak. Ne'e duni sei dauk viavel atu aumenta tan aviaun ida.
Se mak aumenta tan aviaun ida mos ita bele dehan katak Indonesia mak sei manan nafatin tanba aviaun rua ne'e mesak Indonesia nian deit. Se nun'e tansa mak Timor la hola ninia aviaun rasik? Hau seidauk hetan hatan ba lia husu ida ne'e. Maibe se hau mak Primeiro Ministro karik, hau uza ona osan minarai Timor nian ne'e hodi hola aviaun ida ato bele semo ba Australia, Bali ho Singapura.
Se mak Timor iha aviaun ona, entaun iha ona razaun ida tan atu Timor loke ninia representasaun iha rai seluk hanesan europa atu bele fan ninia turismo. Maibe tanba Timor seidauk iha aviaun, diak liu lalika loke representasaun iha rai seluk tan tanba sei fo proveito deit ba aviaun merpati Indonesia nian.
Timor loke ninia representasaun rua iha europa, loke ida iha Amerika, ida iha Brazil ho ida tan iha Angola, hau hanoin to'o ona. Iha Asia Pasifiku mos Timor bele loke deit iha Australia, Indonesia, Singapura. Ne'e mos to'o ona.
Hau hanoin em vez de gasta osan ba loke represantasaun barak iha rai seluk, diak liu Timor gasta osan ba edukasaun deit atu nune'e Timor prepara atu exporta deit rekursus humanus.
Maka ne'e deit hau nia lia tutan ba ita bia belun Felix
Hakuak wain be le nain sira hotu.
Basilio Araujo
Singapura iha embaixada barak iha Europa kontinentál, porezemplu Berlin no Bruxelas, no nia mós iha Konsuladu Jerál (onoráriu) iha sidade seluk, hanesan Roma, Kopenhaga. Embaixada iha Paris responsivel ba Madrid no Lizboa.
ResponderEliminarTimor presiza pelumenus Konsul Jerál onoráriu ida iha Londres, maske ajénsia turizmu ka misaun komérsiu sei di'ak liu duké Embaixada, atu fó korajen ba kontaktu 'people to people'.
Ita bele haree ezemplu Taiwan nian - rai barakliu iha mundu la iha relasaun diplomátika ho Taipei, maibé sira hakarak relasaun komersiál ho Taiwan, e ne'e razaun sira iha misaun komérsiu iha Taipei.
Portugal taka ninia Embaixada iha Filipinas tinan ne'e tanba rai rua sira ne'ebá iha komérsiu uitoan ho malu. La iha justifikasaun.
Ha'u hatan ho Dr Basilio kona-ba semok internasionál. Timor presiza semok hosi Jakarta, Singapura, Kuala Lumpur no Bangkok. Merpati inkompetente tanba nia seidauk iha rezervasaun 'online'.
Garuda hakarak komesa semok ba Amsterdam fali, no se nia bele mós iha semok ba Dili hosi Jakarta, no 'code share' ho TAP ka lina aerea seluk iha Europa, ne'e sei di'ak tebetebes.