Entuziasmadu Hakerek Tanba Sa?

Bikeli Manukoko Entuziasmadu Hakerek ne’e Tanba sa???

Husi : Victor Tavares

Agora Bikeli Manukoko entuziasmadu tebe-tebes hakerek hodi publika Bikeli nian artikel, maibe konteudu reprezenta INTERESES grupo ida, nee tanba sa ?

Ha’u mos sempre entuziasmadu hakerek no hato’o ha’u nian hanoin kona ba situasaun barak nebe Rain no Povo Timor hasoru. Maibe haree husi hahu hakerek no hato’o hanoin liu media ida ne’e ho hirak seluk karik ita la hanesan.

Ha’u hahu hato’o opiniaun PESSOAL, lori naran PESSOAL kona ba LIA Povo nian, LIA ita hotu nian desde I Governo Konstitusional hahu kaer ukun.

Maibe, Bikeli Manukoko ka Senhor/a ou Dr./a Bikeli, deskulpa ha’u temi ho dezignasaun hirak ne’e tanba ha’u la hatene Bikeli Manukoko ne’e feto ka mane, ita boot foin mosu depois de governasaun Fretilin hotu. Maibe la iha lia, Bikeli Manukoko iha liberdade atu hanoin, hakerek no hato’o ba ita nian leitores sira, maibe buka esforsa an atu koalia lia lolos. Buat nebee la los dehan la los no buat nebee los dehan buat ne’e los.

La bele sai demagogu no hipokrita !!!

Karik iha biban seluk ita maun-alin ka kompanheiro maibe se hakarak halo politika defende deit poder nebee bele fo konsekuensia ba Povo Timor terus na’in sira, se nune’e ha’u pronto atu sai Bikeli Manukoko nian prinsipal adversario, liu partio ruma ka sem partido. Maibe nee la signifika katak karik ha’u konhese Bikeli Manukoko ne’e se no ita hasoru malu ha’u la kumprimenta ka la hasee tan deit ita adversariu. Lae, maun ka alin ou kompanheiro iha biban seluk tanba razaun ruma, mak ambiente kompanheirismo ne’e nafatin ou keta ha’u nian maun ruma ka alin ruma mos buat familia ha’u la bele nega bele to’o nebe mos maibe diferensa de prinsipio ita sempre adversariu. Iha kestoins politikas ita adversario maibe fila fali ba uma ita familia.

Ne’eduni diferensa entre ita karik iha aspektu hotu-hotu. Motivu hakerek la hanesan, intereses la hanesan, alvu husi hakerek no mos objektivu hakerek ho buat selu-seluk mos karik la hanesan.

Ha’u mos bele deskonfia nune’e, karik Bikeli Manukoko lakon buat ruma ? Tanba haree husi Bikeli nian hakerek haree hanesan Bikeli defende INTERESES grupo ida, karik Bikeli ex-governante ida karik ?

Maibe maluk Bikeli Manukoko, ha’u bele hateten lo-los ba Bikeli tanba karik Bikeli ladun akompanha ha’u nian hakerek bara-barak iha biban hirak (tinan tolu ka hat) liu ba, katak ha’u la iha motivu seluk nebe halo ha’u badinas hakerek hodi hato’o ba ema boot sira hotu nebe kaer ukun iha Rain Doben Timor-Lorosa’e.

Ha’u la iha interese ruma nebe motiva ha’u hato’o lian moruk ka midar ba ema boot sira nebe iha influensia ba Povo no Estado RDTL nian moris to’o ohin loron.

Iha motivo rua nebe halo ha’u hanoin, hakerek no hato’o mak ba ema boot sira em primeiru lugar, no mos Timor oan sira tomak nebe iha asesu ba media elektronika no mos publika liu husi jornal STL.
Buat nebe ha’u hakarak mak atu ema boot ukun na’in sira rona no hatene sa mak ha’u hanoin.

Motivu ida fali mak ha’u nian preokupasaun ho Povo Timor terus na’in sira nian moris loro-loron no mos futuru ka loron aban estado RDTL nian. Ha’u la iha interese seluk nebe karik oin seluk ho Bikeli nian motivu no mos interese hodi hakerek ba publiku. Maibe hatudu momos iha Bikeli nian hakerek sa mak motiva ka Bikeli nian interese mak grupu elite balun iha klase politika nian.

Ne’eduni diferensa nebe iha entre ha’u ho Bikeli mos iha objektivu husi hakerek ne’e rasik. Bikeli nian objektivu ka sasaran ou alvu husi nian hakerek mak nia dirije ba masa eleitores sira, enkuantu ha’u nian alvu husi ha’u nian hakerek mak ema boot sira no dirije ba ema boot sira nebe kaer ukun no iha influensia ba Povo nian moris. Ba ha’u, sira ne’e mak presiza rona ha’u nian lian, tanba ha’u koalia voluntariamente em nome sira nebee la iha lian ka la konsegue hato’o sira nian hanoin.

Ha’u la iha interese nem nesesidade moral ka biolojika nebe halo ha’u babain hakerek hodi publika. Maibe, nudar ema Timor oan ida nebee mos halo parte povo, sinti iha chamamento (panggilan) ida ka dever moral ida nebee karik bele kontribui liu husi hato’o hanoin.

Ne’eduni ha’u koalia netik iha povo kiak sira nebe terus iha foho leet ka iha knua sira nian fatin, koalia iha sira nebe lian la iha sira nian fatin. Ne’eduni bele la hanesan ho Bikeli nebee defende grupo nian interese, klase elite balun iha sosiedade Timor nian intereses, Bikeli nian intereses rasik.

Maibe Bikeli, keta haluha katak buat poder ne’e mai husi kualker povo iha estadu ida ho rejime demokratiku, la iha grupu elite politiku ida mak bele sa’e ba poder la liu husi povo nian hakarak no hakotu no mos la iha politiku ida mak la mai husi povo. Tradisaun rejime totalitarismu ho poder absolutu ne’e la’os nian tempu ona, iha deit ona surat tahan lahuk nebe kolesiona iha museum nudar historia kona ba umanidade iha pasadu deit ona.

Neduni la iha tan ona partidu ida iha mundu ohin loron, iha estadu de direito, bele hanoin kontrariu ho povo nian konsiensia, nem bele kontraria povo nian eskolha ho matenek boot nebe ema politiku ida iha lori halo politika.

Se Bikeli ne’e ema Fretilin no ex-membro governo Fretilin ruma mak karik la aat ha’u fo hanoin, la’os ajaran sesat maibe Fretilin nudar partido politiku Timor nian, neduni la aat liu ha’u fo hanoin oin seluk ho imi. Atu imi membrus sira iha Fretilin nian direksaun halo analize no interpreta eleisaun lejislativas liu ba ne’e kontrariu ho hanoin nebee to’o ohin loron partido Fretilin kaer hanesan prinsipal arma kontra governo AMP.

Imi bele analiza no interpreta to’ok tuir hanoin ida nune’e : Povo Timor nebe vota iha eleisoins lejislativas liu ba, povo eleitores sira husi Tutuala to’o Pasabe, iha esmagadora maioria vota ba partidos hirak nebe la’os Fretilin. Konsekuentemente partido Fretilin hetan deit 29 por sentu, enkuantu partidos hirak la’os Fretilin nebee sai hanesan opozisaun ba Fretilin iha tempo Fretilin kaer ukun no iha eleisaun lejislativas liu ba hetan persentajem restu (71%) husi persentajen nebe Fretilin hetan (29%).

Lojikamente 54 husi 71 por sentu votus nebee povo fo ba partidos politikus sira non Fretilin, sai hanesan kondisoins ba forma governo no proseguimentu husi sufrajiu universal iha eleisoins lejislativas iha loron 30 fulan Junho liu ba mak mosu IV Governo Konstitusional nebe forma husi AMP.

Ne’eduni prosesu tuir lei no konstituisaun desde kampanha, votasaun no formasaun governo mos normal tuir norma demokrasia no mos iha komunidade internasional nian kompanhia to’o ohin loron. Komunidade Internasional, ema matenek boot sira husi rain bobot seluk, matenek espesialistas iha direito, espesialistas iha konstituisaun, ate konstitusionalista portugues nebee mos kolabora ho Fretilin iha elaborasaun artigus 85º no 106º iha Konstituisaun RDTL, propriu Supremu Tribunal de Rekursus Timor nian rasik, sira hotu REKONHESE Governo AMP nian legitimidade no legalidade Xanana Gusmão lidera nudar PM, ne’ebe de faktu kontrariu ho partido no dirigentes Fretilin sira.

Legalidade no Lejitimidade ida nebee no oin sa mak Fretilin nian hatene no tuir Konstituisaun RDTL ???

Basaa, lei iha konstituisaun RDTL nebe vigor to’o ohin loron, la iha artigu ida mak limita katak koligasaun ka aliansa de partidos so bele forma pré ka pós eleitoral. La iha artigu ida mak preve nune’e iha konstituisaun.

Ne’eduni, la iha sentidu partido Fretilin insiste iha interpretasaun katak Fretilin mak manan eleisaun 30 de Junho liu ba ho (29%) atu kaer ukun ??? La iha sentidu no mos irrasional partido Fretilin nian membrus ho lideransa sira la rekunhese Governo AMP hodi opta BOIKOTA.

Imi tenke iha konsiensia katak nudar partido politiku, Fretilin ohin loron la hanesan ona Fretilin ida antes. No mos Fretilin nian loron aban mos atu sai oin sa, karik nem ema Fretilin ida hatene. Imi atu fiar sa mak ha’u hanoin ne’e ka la fiar mos konforme imi maibe faktus mak koalia rasik Fretilin ne’e partido ida oin sa.

Se partido Fretilin kontinua ho politika BOIKOTA mak bele mos situasaun instabilidade iha aspektu hotu-hotu sei la hotu. Povo nian susar no terus sei la hotu iha loron badak.

Maibe imi keta hanoin katak Fretilin bele hetan fali poder ho fasilidade no bele kaer ukun ho diak, se karik uniku dalan nebe Fretilin atu hakat tuir mak BOIKOTA. La lika mos hanoin katak ho boikota bele hatun AMP hodi halo eleisoins antesipadas atu Fretilin bele forma governo mesak ka bele hetan ho fasilidade partidos ruma nebe iha kondisoins atu forma koligasaun ho Fretilin bele konkretiza ambisaun Fretilin kaer ukun to’o tinan 50.
La bele mehi nune’e !!!

La lika halo espekulasaun nune’e tanba dala ruma ita ema nian fantazias ne’e bele sai fali fantasmas nebee la’o tui-tuir ita no la husik ita moris ho hakmatek, atu iha ita nian uma ka iha halo politika.

Ka Boikota nebee Fretilin nian Sekretariu Jeral prepara dadaun ne’e Rosto Vivo ka Isin lolon husi fantasmas Golpe Konstitusional, Golpe de Estado no Konspirasoins oi-oin ne’e Dr. Mari Alkatiri kari ka kuda iha sosiedade Timor nian leet iha tinan kotuk ne’e mak atu mosu mai hasoru IV Governo Konstitusional lidera husi PM Xanana Gusmão ???

Maibe, diak liu ba partido Fretilin mak halo ajustamentu ho realidade, karik sei la aat liu du ke buka kontraria realidade nebee la kredibiliza nem partido nem dirijentes sira. Diak liu mos haree fo importansia ba partido nian vida se karik hakarak sai politiku nebe hakarak fo nian kontribuisaun ba Povo nian moris.

Tanba, se hakarak sai ministro ruma liu husi politika mak presiza partido ida nian suporte, se partido forte mak nian ema sei la hetan susar atu sai ministro maibe karik partido la forte, membrus ka militantes sira la buka konsolida partido iha aspektu politiku ka projektu partido nian, la vitaliza partido nian moris mak partido sai hanesan deit ho ai-mahon nebee so iha utilidade bainhira udan tun ka loron manas habai hodi ema sira halo ba sira nian abrigu, atu la hetan bokon ka manas.

Bikeli Manukoko mos husu ha’u atu ha’u aprezenta dadus ruma kona situasaun ruma bainhira ha’u hakerek. Bikeli hakarak atu ha’u temi dadus hanesan ho iha nian hakerek.

Maibe Bikeli, iha kualker tipo de hakerek, atu politika ka sientifika ka apenas opiniaun, buat dadus iha nian sentidu no mos iha nian objektivu.

Ema sientista sira, sira nian hakerek babain bazeia ba amostras nebe sira hasai husi investigasaun. Sira halo investigasaun liu husi observasaun ba objektu, explorasaun kazu, rekolha dadus, analize dadus, halo komparasaun dadus, interpreta rezultadus, halo avaliasaun antes de hola konkluzaun kona ba buat (objektu) ruma nee.

Ema politiku sira babain uza dados atu reforsa retorika nebee sira halo aserka politika. Maibe dala barak dadus mos la’os faktor determinante atu valoriza ema politiku ida nian argumentu, apenas iha kazus espesifikus mak dados sai hanesan parametru nebe autentifika situasaun nebee ema politiku ida aborda. Ha’u fo ezemplo, grupu data i hora ne’e kuaze sempre ema politiku ida rekorre atu justifika nian argumento kona ba situasaun ruma. Maibe em jeral politiku ida uza dados ne’e ultimu rekursu, atu reforsa ninian argumentu nebe fraku, atu fo efeitu ba nian retorika.

Kualker ema ida nebee fo nian opiniaun, tuir nian observasaun kona ba situasaun real, interpreta situasaun ne’e tuir ninian hatene no tuir realidade, bele dispensa aprezenta dadus, nebee dala barak la iha nesesidade atu temi. Importante mak ema ne’e nian argumento iha fundamento, koalia situasaun real, pragmatika no koalia lia los.

Avaliasaun iha politika la’os kuantitativu maibe kualitativu, nune’e ema politiku ida babain ema temi nia BOM Politiku ka MAU Politiku, ka OPTIMO ou PESSIMU politiku. Em termus politikus ema la kuantifika ho (numerus, dadus) A ne’e politikamente iha valor 10 no mos B ne’e iha 100.
La ejiste !!!

Ne’eduni ha’u mos la presiza halai ba dadus bainhira ha’u hakerek buat ruma nebee la nesesita dadus. Importante mai ha’u mak sa ida mak ha’u hakerek ne’e kona ba situasaun real, no hato’o ba alvu husi hakerek ne’e hodi ema ne’e komprende ka sani na’in sira seluk komprende sa ida mak ha’u hato’o.

ºººvtººº