VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20200816

TUJUH BELAS AGUSTUS

 

TUJUH BELAS AGUSTUS

 

Ita hotu ne’ebé moris iha tempu integrasaun (1975-1999), ita hatene saida mak “Tujuh belas Agustus”. Loron ne’e povu (emar) Indonesia halo festa boot, tan ba loron sira nia “kemerdakaan”/independénsia, hosi Holanda (Países Baixos) ka Belanda. Wainhira Timor Loro Sa’e, sei sai “Propinsi ke-27 RI”, to’o loron ne’e, iha desa, ka ibu kota Kacamatan, ibu kota Kabupaten no ibukota Propinsai,  Dili, ema hotu hotu ba tuir serimónia dada bendeira (upacara bendera). Iha tempu ne’ebá, atan há’u hanesan Administrador Apostólico, hetan mos konvite atu tuir serimónia dada sa’e bandeira, iha estádio munisipal, ka ‘kampug Pramuku’ ka ‘Kantor Gubernur’ nia oin. Maibé, dala ruma há’u la tuir, tanba ba halo vizita pastoral ba misaun  ka parókia, iha foho. Dala ida, Amo Núncio Apostólico iha Jakarta fó hatene há’u katak ema balu ba kesar, tanba “Uskup Dili” la ba tuir “upacara”…

 Serimónia dada bandeira ka ‘pengibaran bendera’, hanesan liturjia ida. Hala’o ho solenidade no dignidade. Timor oan balu ba to’o Jakarta tuir treinamentu atu bele hola  parte ba “Tim Pengibar Bendera”: hatais roupa mutin, uza xapeu metan no tau luvas mutin  iha liman. Balu ba to’o Lecidere, dehan: ”Amu, ami atu ba Jakarta tuir trenamentu dada bandeira, ami mai husu bensa..”- Há’u hatan:-  Diak, Maromak fo bensa ba imi, halo didiak ba hodi foti Timor Timur nia oin”.

Hahú fulan Outubru tinan 1999, “tentara” indonesia husik Timor-Leste. Ohin loron, Republik Indonesia no República Democrática de Timor-Leste sai nasaun rua independente, no sai “vizinho” diak ba malu. Hahú kedas tinan 2002, ita nia ukun na’in sira buka atu hala’o relasaun diak ho Indonesia. Buat ne’ebé ita bolu “realpolitik” obriga ita taka matan ka haluha buat aat balu ka haluha tempu ne’ebé ita funu no saruntu malu. Timor-Leste nasaun kiik ida iha nasaun boot rua  nia let: Australia ho Indonensia. Ita hein de’it katak relasaun entre rai tolu ne’e la’o diak nafatin.

Indonesia la ukun ona Timor Loro Sa’e, maibé ninia influensia iha ita nia rai sei mak’as. Hosi aspetu ekonómiku ita importa sasán barak hosi Indoneisa. Ita nia labarik no foin sa’e barak ba buka matenek iha Indonesia. Iha Timor laran, ema barak koalia Tetun kahur ho Bahasa Indonensia. Iha gastronomia, ema balu sei te’in tuir “bapak” sira nia koziña. Ho antena parabolika, filme, telenovela, programa desportivu,  tama ita nia uma  laran; labarik balu seiduak tama eskola, maibé sira  hatene ona lia bahasa indonesia. See mak hanorin?? Televizaun!

Fenómenu globalizasaun halo ita hetan influensia barak hosi rai seluk. Importante mak ita rai metin, tahan metin, koserva ita nia independensia, ita nia lia, ita nia  kultura, ita nia lisan no ita nia istória. Ita hanesan povu (emar) sei respeita nasaun seluk, no apresia sira nia kultura, sira nia tradisaun. Ita hein ukun na’in sira, no emar timor ho emar indonesia buka serbisu hamutuk atu hametin paz ka hakmatek iha ita nia rejiaun Asia-Pacífico.

Governo Indonesia harii tiha ona Centro Cultural Indonesia iha sidade Dili. Labarik balu hetan bolsas de estudo ka beasiswa hosi sira. Iha Pusat Budaya Dili,  Indonesia hala’o evento kultural oin oin. Bainhira maka Timor-Leste iha mos ninia Centro Cultural ka Pusat Budaya ida iha Jakarta?

Molok remata liafuan hirak ne’e, atan há’u hato’o Parabéns ka Proficiat ba Povu no Governo Indonesia iha loron “Tujuh belas Agustus”. Dirgahayu Republik Indonesia!

Lisboa, 16 de agosto de 2020

Dom Carlos Filipe Ximenes Belo

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.