VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20180716

PROMESA NE’EBE LAKON: KOMISAUN EMA LAKON

Tinan 10 Relatoriu Comissão Verdade & Amizade (CVA)
Indonesia – Timor Leste

PROMESA NE’EBE LAKON: KOMISAUN EMA LAKON

Loron 15 Jullu 2018 nudar tinan 10 ba entregu relatoriu final ho titlu Per Memoriam Ad Spem (husi memoria ba esperansa) husi Comissão verdade e Amizade (CVA) Indonesia no Timor-Leste. CVA nudar uniku komisaun bilateral iha mundu ne’ebe iha mandatu atu hametin dame no amizade entre estado rua liu-husi deskobrementu lia-loos konklusivu ba violensia iha Timor-Leste (Timor-Timur) iha tinan 1999. Parte oin-oin apresia ho CVA nudar medidas ba rekoñesimentu passadu no apoia harii relasaun ne’ebe diak.

CVA rezulta deskobrementu ba violasaun direitu umanus ne’ebe grave iha forma krimi kontra umanidade no responsabilidade institusional. Rekomendasaun lima husi relatoriu CVA hanesan: 1) akuntabilidade/responsabilidade no reforma institusional; 2) politika fronteristika no seguransa konjunta; 3) sentru dokumentasaun no rezolusaun konflitu; 4) problema ekonomia no asset (bens-imoveis); 5) harii komisaun ba ema sira lakon. Relatoriu ezekutivu CVA kontempla rekomendasun importante seluk hanesan rekoñesimentu no komitmentu (vontade politika) ba prevene repetisaun akontesimentu hanesan.

Kuaze tinan-tinan depois emisaun relatoriu, rekomendasaun CVA sai nudar pontu diskusaun iha Senior Official Meetings (enkontru regular ofisial senior) entre Governu Indonesia no Timor-Leste. Maibe to’o ohin-loron, seidauk iha progresu signifikante iha estabelesimentu komisaun ba ema lakon, tanba enkontru sira barak liu fó deit atensaun ba hametin relasaun politika no ekonomia.

CVA hametin deskobrementu husi Comissão Acolhemento, Verdade e Reconciliação, CAVR, ba ezistensia labarik Timorense (aktual adultu ona) rihun-resin – ne’ebe forsadu muda ba Indonesia. Iha rekomendasaun kona-ba komisaun ba ema lakon, CVA husu ba estado nain-rua foti medidas atu buka-hetan, fasilita re-enkontru (hasoru-hikas fali) sira ho sira-nian familia no hakonu sira nian direitu.

Entertantu, organizasaun sosiedade sivil halao inisiativa hodi buka “labarik sira ne’ebe ema-naok” no sira-nian familia desde 2013. Kuaze ema-111 vitima konsege dokumenta no ema nain-57 tuir-ona aktividade hasoru-hikas-malu ho familia iha Timor-Leste. Reunifikasaun hetan apoiu husi instituisaun direitu umanus no ministeriu relevante husi estado rua. Ami hetan katak, maioria labarik sira iha moris ne’ebe defisil no sei infrenta trauma. Dezafiu oin-oin mosu liu-husi prosesu reunifikasaun tanba iha diferensia kultura, tradisaun no relijiaun husi sira ho sira nian familia orijen.

Esforsu sosiedade sivil ne’ebe lolos sai nudar responsabilidade Governu Indonesia no Timor-Leste ho estabelese Komisaun ba Ema Lakonnune bele hadia situasaun sira ne’ebe sei lakon, asegura asesu ba prosesu identifikasaun no sidadania, nomos fornese rekuperasaun ba vitima sira. Governu nain-2 tenki servisu hamutuk atu bele oferese estatutu vistu espesial ba “labarik sira ne’ebe ema-naok” no familia atu fasilita sira-nian viajen atu hasoru ho familia. Aktualmente, ho prezensa instituisaun estado iha Timor-Leste ho naran Centro Nacional Chega! (CNC) dezenvolve hela makanismu atu dokumenta no buka “labarik sira ne’ebe ema-naok” nomos fasilita vizita reuni “labarik” sira ne’e ho sira-nian familia ho masivu.

Importante atu dezenvolve relasaun no kooperasaun entre Indonesia no Timor-Leste kona-ba ema lakon. Esforsu reunifikasaun sai forma rekoñesimentu ba historia konflitu no hatur nia iha kontextu rekuperasaun no respeitu ba vitima. Sé lae, inisiativa diak ne’e só sai sentimentu amizade ne’ebe ignora rekoñesimentu lia-loos konklusivu ne’ebe nesesariu ba rekuperasaun direitu vitima sira.

Grupu Traballu ba “Labarik Lakon”

Regional : Asia Justice and Rights (AJAR)
Indonesia : IKOHI, KontraS, ELSAM, Labarik Lakon, KontraS Sulawesi, KontraS Jawa Timur, LBH Bandung, Yayasan Satu Keadilan 
Timor-Leste : Centro Nacional Chega, Yayasan HAK, ACBIT, Timor Leste Red Cross Society (CVTL), Yayasan Alola, ICRC-TL, Universitas Nacional Timor Leste, Asosiasaun Vitima Konflitu Politiku 74-99

Foti hui FB Ze Luis Oliveira

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.