FAVOR AKOMPAÑA PROSESU LISTA KANDIDATU PARLAMENTARIU FOUN

PROSESU LISTA KANDIDATU PARLAMENTARIU FOUN

Uma-Fukun Parlamentu Nasional Timor-Leste

Falta deit ona loron 4 atu Partidu Politiku hotu ne’ebe konkore ba Eleisaun Parlamentar 22 Jullu 2017 tenki submete Lista Kandidatu Membru Parlamentu foun ba mandatu 2017 – 2022. Klaru katak iha loron hirak nian laran dirijente kada partidu sira “sibuk” ho asuntu ne’e. Buat barak sei akontese iha sede ka rezidensia dirijente partidu politiku hodi negosia no konkorda se mak atu hetan Numiru “Punggung” (Nomor kiik) no Numiru “Sapatu” (Nomor boot) iha lista ne’ebe partidu sira tenki hatama molok tuku 18.00 iha kuarta-feira semana oin.

Prosesu ne’e “dook” husi povu ka votantes sira ne’ebe sei ba vota iha 22 Jullu mai. Tanba sistema ne’ebe governantes sira adopta mak “Lista Fechada”. Katak prosesu halo lista ne’e la nakloke ba membru partidu hotu sa-tan povu baibain. Prosesu halo lista ne’e taka ba publiku no só dirijente “a’as” ka maximu deit mak iha asesu ba prosesu hatama naran kandidatu membru parlamentu husi kada partidu politiku. Iha partidu politiku balu, halo lista ne’e “direitu exklusivu” Presidente Partidu, no balu fali dehan Numiru “Punggung” (1 – 20) ne’e direitu Presidente no Sekretariu Jeral partidu, no Numiru “Sapatu” ne’e (20- ba leten) ne’e direitu Koordenador Partidu Munisipal sira.

Ironika! Sistema ba lista kandidatura ne’e kontrariu tebes ho ispiritu sistema politik demokrasia ne’ebe Timor-Leste konsagra iha konstituisaun. Ita nudar paiz demokratiku (ukun husi povu, halao husi povu nian reprezentante, no ba povu), maibe sistema atu hili reprezentante povu ladun “nakloke” ka fo’o asesu ba povu. Povu lahatene se-se mak atu ba sai ninian reprezentante, pur-kontrariu elite sira iha kada partidu politiku mak goza direitu atu hili ema ne’ebe atu reprezenta ninian interese fali iha orgaun Soberania Estado. Nune, se mak besik ho presidente ka dirijente partidu mak iha vantajen boot atu sai deputadu ba mandatu mai, no se mak dook, maka laiha asesu liu atu “tau ninian ema ne’ebe bele reprezenta ninian interese”. Nune mak uluk, ema balu badinas tebes semana-sema lori manu-tunu no katupa ba dirijente partidu balu, nune nia eleitu tiha sai membru governu, depois servisu la-hun la-dikin tun tiha no agora goza ho profisaun Pensionista Vitalisiu.

Maluk sira, iha loron 22 Jullu ne’e ita atu ba hili reprezentante povu sira ne’ebe iha kada partidu. Sira ne’e reprezentante povu – laos reprezentante dirijente partidu politiku. Ema ne’ebe atu atu hili ne’e atu reprezenta ita nian interese, laos presidente partidu nian interese – sa-tan kompanhia/emprezariu sira ne’ebe fo’o osan ba partidu politiku sira. Se ita – votante la fo’o ita nian votus, maka kandidatu sira ne’e mos sei la ba tuur iha Parlamentu. Partidu politiku sira persiza ita nian votus, nune ita tenki mos hatene se-se deit mak atu tama iha lista kandidatu no iha numiru saida. Ema ne’ebe atu ba sai parlamentu sei goza fasilidade no regalia sira ne’ebe husi osan povu nian – laos husi osan partidu ka dirijente partidu sira nian osan privadu. Deputadu sira simu osan povu nian atu servi ba interese povu – laos dirijente partidu.

Ne’e duni, molok ita fo’o votus ba partidu politiku sira iha 22 Jullu, ita tenki hatene se mak tama iha lista kandidatu kada partidu.

Ema ne’ebe tama iha lista ne’e – liuliu sira ne’ebe hetan Numiru “Punggung” nudar ema ne’ebe:

1. iha duni dedikasaun diak atu servi ba povu ka lae?

2. iha “track record” diak ka lae (la komete iha kazu krimi ruma);

3. iha duni vizaun diak ba nasaun ne’e ka lae?

4. la hatudu tendensia ba familiarismu ka KKN ka lae?

5. bele hatudu ezemplu diak ba moris sosiedade ne’ebe iha karakter ka lae?

Lista sira ne’ebe tama iha Numiru “Punggung” iha posibilidade boot atu sai deputadu duke Numiru “sapatu”. Tanba ho regras bareira eleitoral 4%, maka kada partidu persiza maizumenus 20.000-tal votus atu hatur kandidatu ida ba parlamentu. Montante votus 20.000 ne’e laos kiik, ne’e boot. No ne’e signifika katak kada deputadu husi partidu ida-ida ne’ebe eleitu ba deputadu nudar reprezentante votantes ema nain-20.000-resin.

Agora seraque ema nain-20.000-resin ne’e hatene kona-ba ema ne’ebe sira hili iha eleisaun jeral ne’e ka lae? Klaru katak susar atu hatene, se enkuantu povu ka membru no apoiantes partidu sira la akompaña prosesu halo lista kandidatura ne’e. Ne’e duni, mai ita hotu akompaña besik prosesu halo lista ne’e, atu labele husik deit dirijente ka emprezariu sira ne’ebe besik dirijente partidu politiku sira mak determina mesak se-se mak atu sai kandidatu ba parlamentu tuir mai.

Ze Luis Oliveira
"FAVOR AKOMPAÑA PROSESU LISTA KANDIDATU PARLAMENTARIU FOUN"

Nota: akompanha diskusaun ba assuntu refere klik iha nee: https://www.facebook.com/ze.luisoliveira.35/posts/10207439487179997