VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20151017

Tinan Atus Lima: KAPITULU 22 - Govenradores de Timor – 1769-1800

500 ANOS – TINAN ATUS LIMA  Emar Timor Ho Malae Mutin Hasoru Malu  
Dom Carlos Filipe Ximenes Belo

Kapítulu 22Govenradores de Timor – 1769-1800

Bainhira capital ilha Timor ho Solor muda ba Praça Dilly, governadores hahú hela metin iha Província dos Bello, iha Loro Sa’e.

Governador António Teles de Menes ne’ebé transfere kapital ba Dilli, husik governu iha tinan 1775. Governadores seluk ne’ebé troka nia maka tuir mai ne’e: Cetano Antonio Tlllo de Meneses, ema hosi Goa (1776-1779). Governador Lourenço de Brito Correia (1779-1782). Bainhira nia to’o Dilly, nia hateten katak iha Timor situasaun hanesan revolta geral, tambá funu ne’ebé reinu Luca halo kontra autoridade portugés. Bainhira nia sai hosi Timor, troka fali governador José Anselmo de Almeida Soares (1782-1785). Iha nia tempu, mak funu ema bulak sira nian remata A guerra dos doidos). Governador tuir mai mak João Baptista Vieira Godinho (1785-1788). Nia to’o Dili iha tinan 1785. Embot ida ne’e halo saun (aliança) ho liurai rai na’in atu funu hasoru olandés; nia lori Lifau rekoñese fali soberania portugés, tanba bahira governu muda ba Dili, Liurai Lifau hakarak ukun mesak; lori mos liurai Solor Dom Pedro do Rosário Constantino ho nia sobriño simu fali soberania portugés. E buat importante ida ne’ebé nia halo mak la husik ema hosi Macau kontrola komersiu ai-kameli (sândalo) iha Timor. Governu Timor mak iha monopólio komersiu nian. Governador João Godinho Vieira mos harii institusaun ida naran “Cofre do Giro” (hanesan Banco ida), no publika ”Regimento da Alfândega”Dili nian; “Regimento de Intendência Geral da Marinha e Fazenda Real”. Nia mos rekoñese no foti ba liurai liurai Luca Dom Sebastião do Amaral, ne’ebé uluk halo revolta hasoru autoridade portugés. Tuir mai, goverador seluk mak ema hosi Goa, naran António Feliciano Nogueira Lisboa (1788-1790). Iha nia tempu revoltas barak mak akontese iha Timor; revolta balu mosu iha Manatuto no Maubara. Kona ba revolta iha Manatuto, Governador akusa Governador do Bispado de Malaca, padre Francisco Luís da Cunha. Tuir embot, amo lulik halo makinasaun no kesi lia ho liurai Dom Matias Soares, Dom Boaventura Doutel Sarmento no Francisco Douatel Soares atu duni sai governador hosi Timor. Ikus mai, governador António Feliciano Nogueira ema prende tiha no haruka fila ba Goa. Governador tuir mai naran Joaquim Xavier de Morais Sarmento (17900-1794). Iha nia tempu, Timor hetan hakmatek oitoan. Governador seluk mak João Baptista Varquain (1794-1800), ne’ebé haruka halo tranqueira ka “benteng” ida iha laletek Bidau, iha taci-ibun, atu defende Praça Dilly.

Iha loron 1 juñu 1799, ahi han uma sira iha Dili laran: governador nia uma; uma Fazenda nian; Governu nia Secretaria, no Arquivo ho documentos sira.

Dom Carlos Filipe Ximenes Belo
Premiu Nobel Paz 1996

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.