GREGORIO SALDANHA Vs LIDERANSA NASIONAL FRETILIN

Filipe Rodrigues Pereira )*

Depois de hala’o III Kongresu iha Centro Convenção de Dili (CCD) fulan kotuk, partidu Fretilin hetan tan fali turbulensia internal. Impaktu husi III Kongresu partidu Fretilin hamosu insatisfasaun iha militantes partidu ne’e nia let. Por ezemplu, isu nebe’e mak antes ne’e publiku rona katak OJETIL atu sai husi Fretilin, responsabilidade finansial partidu nian la hato’o ho diak iha III Kongresu, iha militantes ka responsáveis Fretilin balun komesa halo afiliasaun hodi suporta individu seluk ba kandidatura PR, maski CPN partidu Fretilin rasik ladauk hakotu desizaun ruma konaba partidu Fretilin ninia kandidatura ba’a PR. Ikus ne’e, dia 7 de Outubru 2011 liuba Gregorio Saldanha, figura nebe’e konhesidu iha Dili resigna-a’an husi kargu nudar Koordenador partidu Fretilin Distrito Dili.

Iha ninia rezignasaun, Gregorio Saldanha haklaken katak presiza buka haka’as-a’an atu Fretilin keta monu dala ida tan ba’a rai-ko’ak. Deklarasaun Gregorio refere hahafodak publiku tamba partidu Fretilin nebe’e foin halo eleisaun directa hodi hili lideransa direksaun nasional partidu nian no foin hala’o III Kongresu, ta’u fali partidu Fretilin iha rai-ko’ak ibun?!

Koalia konaba kongresu partidu Fretilin nain maka mosu fenomenu interesante ida atu hare. Iha II Kongresu nebe’e uluk partidu Fretilin halo iha 2006 hamosu Grupu Fretilin Mudansa nebe’e ikus mai iha eleisaun 2007 fo’o ninia impaktu ho redusaun bo’ot ba’a votos nebe’e partidu Fretilin hetan. Foin daudaun, liu husi III Kongresu 2011 mosu mos diskontentamentus, insatisfasaun no ikus iha parte distritu Dili halo Gregorio Saldanha husik ninia kargu nudar Koordenador Komisaun Politika Fretilin Distritu Dili. Husi ne’e mosu impresaun ida ba publiku katak Kongresu nebe’e durante ne’e partidu Fretilin halo la’os atu buka konsolida no fortifika partidu iha nível baze to’o ba nível nasional, maibe kada kongresu sempre hamosu turbulensia politika nebe’e oituan ka barak fo’o ninia impaktu ba existensia partidu nian, liuliu wainhira atu enfrenta eleisaun geral. Karik ho Gregorio Saldanha ninia rezignasaun sei fo’o impaktu ba votos iha eleisaun parlamentar 2012, especialmente votos iha Distrito Dili?

Koalia konaba ‘konflitus’ entre Gregorio Saldanha no Direksaun Nasional partidu Fretilin nebe’e ikus halo Gregorio rezigna-a’an, dalaruma tuir lideransa nasional partidu Fretilin, Gregorio Saldanha la’os faktor determinante hodi konkista massa iha Dili. Ou bele mos lideransa nasional partidu Fretilin konsidera katak kapital Dili la’os fatin ba partidu Fretilin atu manan votos tamba ne’e atu mosu turbulensia internal partidária liu husi Gregorio Saldanha ninia rezignasaun la’os buat ida importante ba lideransa nasional partidu ne’e nian. Iha tinan 2007 liuba, Dili nudar kapital nasaun Timor-Leste la fo’o manan ba partidu Fretilin, tamba ne’e, karik lideransa partidu sente mos ona katak iha 2012 sei la manan iha Dili maibe bele manan nafatin iha distriru sira seluk?! Kestaun mak ne’e, distritu sira seluk nebe’e uluk sai “baze de apoiu” massa tradisional ba partidu Fretilin ikus ne’e hetan mos tetak husi partidu bo’ot no ki’ik sira seluk, inklui hetan tetak husi Taur ninia kandidatura ba Prezidente da Republika (PR) iha 2012.

Koalia konaba Gregorio Saldanha ninia rezignasaun hanesan temi iha leten mosu tamba liderana nasional partidu Fretilin la tau importansia ba individu Gregorio. Lideransa Nasional partidu Fretilin preokupa mak ho OJETIL ninia suportasaun politika. Tamba lideransa partidu ne’e kawatir Gregorio Saldanha ninia rezignasaun bele fo impaktu ba OJETIL tamba Gregorio daudaun ka’er mos kargu nudar Prezidente OJETIL nian.

Kekawatiran lideransa nasional partidu Fretilin ne’e la’os buat ida irasional ka sem razaun, tamba iha informasaun antes ne’e espalha iha publiku limitadu katak Gregorio Saldanha sei suporta kandidatura Taur Matan Ruak ba PR iha tinan 2012. Gregorio ninia suportasaun ba Taur ikus dudu mos estrutura no membrus OJETIL no deputadus balun husi partidu Fretilin inklina no suporta ona Taur ninia kandidatura ba PR iha 2012. Mos, Gregorio ninia rezignasaun no suportasaun ba Taur halo mos Vice Koordenador partidu Fretilin Distrito Dili, Martinho Pereira ho chefe suku balun iha Dili fo’o ona sira nia apoiu no suportasaun ba Abilio de Araujo ba PR iha 2012. Direksaun nasional partidu Fretilin nebe’e foin mak halo remata III Kongresu fulan hirak liuba lakon kontrolu ba ninia estruturas no militantes?!

Hare ba fenomenu nebe’e akontese iha partidu Fretilin nia laran, liuliu depois de hala’o III Kongresu, mosu pergunta, saída mak sai faktor ba ‘rahun’ nebe’e mosu iha partidu Fretilin nia laran? “Rahun“ ne’e dalaruma mosu tamba faktor pró-kontra status quo. Iha parte ida iha grupu ida hakarak defende status quo no parte sorin iha grupu seluk nebe’e hakarak hamosu mudansa iha estrutura nasional partidu Fretilin nian. Parte nebe’e defende status quo mak parte nebe’e ate prezente sei defende dwitungal Lu-Olo no Mari Alkatiri. Parte nebe’e kontra status quo mak parte nebe’e hakarak iha mudansa iha lideransa partidu Fretilin. Problema mak ne’e, parte rua ne’e lakohi ona rona -malu maibe firmi iha id-idak nia pozisaun, sei la sai ka husik partidu Fretilin. Aktus politika nebe’e ikus mosu liu husi Gregorio Saldanha, Cs bele konsidera nudar forma de rezistensia (bentuk perlawanan) ida hasoru status quo.

Faktor seluk, dalaruma mos tamba la’dauk iha kanal nebe’e diak no efektivu hodi sai nudar paselhu akomodasaun ka komunikasaun internal partidu nian. Aspirasoins estruturais no husi militantes mate ka la’o ho maten. Mos, lakon metodu kritika no autokritika nebe’e uluk Fretilin Movimentu konsege implementa iha Ailaran hodi rona no konfesa id-idak ninia salan?! Iha tempu prezente partidu Fretilin dalabarak leno deit mak praktikas de kritikas husi ema ida ba ema seluk, husi ema ida ba grupu seluk, husi grupu ida ba grupu seluk, maibe politikus partidu Fretilin prezente ki’ak ho mentalidade auto-kritika. Konfesa hodi dehan “hau beik sala”, hau sala halo ida ne’e no hau sala halo ida neba’a la akontese ona iha vida politika iha partidu Fretilin nia laran. Praktika politika hodi justifika-a’an husi buat hot-hotu mak agora daudaun moris buras iha politiku sira nia let.

Karik ilustrasaun sira iha leten mak fo kontribuisaun hodi ikus hamosu aktu rezignasaun no “resersaun” husi Gregorio Saldanha, Cs ?! Bazeia ba akontesimentus politika nebe’e ikus ne’e mosu iha partidu Fretilin nia laran, hein katak Lideransa Nasional partidu Fretilin bela buka halo refleksaun alargada no klean atu nune’e bele tau dok partidu Fretilin husi rai-ko’ak. Iha vida politika Lideransa Nasional partidu Fretilin presiza konsidera katak, “lakon militantes ida husi partidu hanesan lakon militantes rihun ida, tama ema rihun ida ba iha partidu hanesan foin tama ema ida”. Liu husi hanoin hanesan ne’e maka partidu ida bele la’o diak ba o’in no sai bo’ot iha solidasaun nia laran. Ho lian seluk Hakerek’na’in hakarak dehan katak lideransa partidu sira lolos presiza atu kria zero enemy and millinium friends, sa’a-tan atu tama ba’a tempu eleisaun.

Atu la hamonu partidu Fretilin ba rai-ko’ak no kria amigus nebe’e solidu iha partidu Fretilin nia laran, karik lideransa nasional partidu Fretilin sei la’o tuir Gregorio Saldanha, OJETIL no militantes balun nia ain-fatin?!, partidu Fretilin obrigatoriu sei suporta Taur, ka sei fiar-a’an atu futu ninia manu-aman rasik iha eleisaun prezidensial 2012?! Ita hein. **End*** (Opiniaun ne'e publika mos ona iha Jornal Independente, Edisaun 19 Outubro 2011.)