VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20101109

PM Kay Rala Xanana Gusmao ninia vizita ba China atu apreende husi sucesu desenvolvimentu iha industria Mina no Angro-Industria

Iha loron 3 Primeiru-Ministru Republika Demokratiku Timor-Leste (RDTL),Kay Rala Xanana Gusmao, halao vizita ba Shanghai, Repúblika Popular da China (RPC), husi loron 29-31 fulan Outubru tinan 2010. Iha vizita ne’e PM ho ninia komitiva mos ba vizita Paviliaun Timor-Leste iha Expo Shanghai 2010. Iha ninia diskursu hateten PM katak, ”Importante tamba halao Expo2010, iha biban ne’ebe maka Komunidade Internasionais (KI’s) hasoru krise ekonomika/financeirus global. Tamba ne’e maka ita mos buka apreende husi korajen China nian”.

Realsa tan PM iha ninia diskursu,iha loron 29/10/2010, iha Pavilaun Timor-Leste, ”tuir testamunya sira ne’ebe hau rona iha fulan nem (6) nia laran, laos permatur atu dehan Esposiaun Mundial ida ne’e, la iha tan,marjen ba duvida katak grande sucesu bot. Sucesu iha ninia organizasaun, sucesu ba tema ne’ebe hili, ninia beleza no inovasaun husi representasaun pavilauns sira, mos iha ninia kooperasaun no sinerjia harii husi rai barak no li-liu husi ukun rai China nian no Timor-Leste”. Hatutan PM, ”mos la haluha atu agradece no asistencia ne’ebe maka Governu China nian fó ba Timor-Leste,ba dala uluk nudar rai Independente hola parte ba eventu mundial ida ne’e”.

Iha biban ne’eba,iha loron 30 fulan outubru 2010, PM Kay Rala Xanana Gusmao ho delegasaun,mos halao vizita ba Pavilauns rai seluk no kompanias bo-bot ne’ebe marka presensa iha Expo Shanghai2010, Pavilaun Cina nian,Pavilaun Angola,Pavilaun Maroko no Pavilaun Arabe Saudita.

PM ho komitiva mos ba vizita China Oil Pavilion, Shanghai Cooperation Pavilion, China Aviation Pavilion, SAIC-GM pavilion. Ne’e hatudu katak Timor-Leste buka ninia parceiru ba desenvolvimentu infra-estruturas bazikas ekonomikas, ne’ebe sai hanesan perioridade iha Plano Estrategica de Desenvolvimento Nacional (PEDN), foin dadaun PM rasik halao ona socilizasaun ba sub-distritus 65 iha Timor-Leste tomak.

Tuir PM ninia haktuir katak, ”Ho vizita ba Pavilions sira ne’e Timor-Leste buka apreende barak ho China, sira iha kbiit hodi desenvolve sira nia ekonomia, sira nia kultura servisu. Timor-Leste nudar rai foun foin ukun rasik an,buka atu muda mentalidade no kultura servisu nian,buka hakas an makas hodi desenvolve rai ida ne’e”.

Molok hakat ba Shanghai, China, PM mos halao vizita ba lamongan Suply base, iha Jawa Timur, tamba iha PEDN mos Timor-Leste iha planu atu desenvolve industria Petroliferu, ba harii Suply Base iha Suai, hahu ona ba tinan 2011. Mos vizita ba Oil pavilion,Shanghai Oil Industry Park (SOIP). Hatudu katak Estadu liu husi governu fó perioridade ba desenvolvimentu industria petroliferu ne’ebe sai hanesan orientasaun ekonomika PEDN.

Tuir PM kay Rala Xanana Gusmao,”Iha vizita ba Lamongan Suply Base (LSB), Jawa Timur, Indonésia, iha loron 27 Fulan Outubru tinan 2010, ne’ebe ninia dimensaun kiik. Koresponde ba orientasaun iha PEDN ne’ebe perioridade ba desenvolve industria Petroliferu,ne’ebe sei harii Suply Base iha Suai,Refenaria iha Betano no LNG Plant iha Beaco”.

Tenik tan PM, ”Husi LSB, ita apreende tamba ninia dimensaun kiik no ita koopera hos sira oinsa maka fó mos treinamentu ba ita nia tekniku sira ne’ebe sei ba servisu iha Suai Suply Base (SSB). LSB prontu simu dadaun ona ita nia emar hodi tuir treinamentu iha LSB. Atu nune’e wainhira hari ita nian rasik, bele hetan no manan esperiencia ba servisu iha SSB”.

“Iha Shanghai, PM Kay Rala Xanana Gusmao mos halao vizita ba SOIP (Shanghai Oil Industry Park), ne’ebe sira iha kapacidade ba konstroe Refinaria ba Mina. Ida ne’e importante tamba koresponde ba orientasaun Ekonomika husi PEDN ne’ebe desenvolve industria Mina, refinaria ne’e importante tamba sei harii iha Betano, Same, Manufahi”.

Angro-Industria sai hanesan perioridade ba PEDN

PM Kay Rala Xanana Gusmao, mos iha ita nia vizita ba centru organika ba produsaun no procesamentu agrikola iha Distritu Jin Shan no mos koalia ho Governadur Jawa Timur, Dr. H. Sukarwo, atu loke posibilidade ba kooperasaun iha sektores pekuaria, irigasaun no estudus ba rai. Koresponde ba Orientasaun ekonomika tuir PEDN mos centra iha angro-industria.

Konaba vizita ne’e,haktuir PM Kay Rala Xanana Gusmao, ”Iha Surabaya koalia ho Governadus, Dr. Soekarwo, konaba esperiencia Provincia Jawa Timur nian, iha sektores agrikultura, li-liu hare ba sira nia esperiencia iha estudus no peskisa ba rai nia bokur.

Sira nia produsaun pekuaria ka liliu hakiak animal karau,ne’ebe produsaun bot konaba Susu Ben karau ka susu sapi, ne’ebe kontribuisuan Jawa Timur nian ba konsumu susu ben no exportasaun makas, ne’ebe ninia kontribuisaun ba GDP provinci no nasional.

Jawa Timur mos iha esperiencia iha tratamentu ba Bé ka irigasaun ne’ebe kontribui ba hasae produsaun agrikola,li-liu irigasaun ne’ebe kontrola bé diak no kontribuisaun makas ba hasae produsaun fóz.

Tenik PM, Iha distritu Jin Shan, Shanghai, China, “hare diretamente sira ninia organizasaun ba kultura kuda modo nian (vegetable base), husi kuda to’o ba procesamentu (vegetable processing), no sira nia mekanismu distribuisaun mai distribui ba merkadu, mos sira exporta ba liur, hanesan ba Japaun, Russia, no rai seluk”.

Husi esperiencia ida ne’e, ita bele estabelece ita nia angro-industria. Tamba ita nia produsaun sei baseia ba produsaun haknauk, produs witoan maibe laos ba fan”.

“Oinsa maka iha sektores agro-industria bele foka ninia koncentrasaun ba organizasaun iha sektor agrikultura, estensifika no intensifika ba produsaun. Ikus mai moderniza ka procesa produtus sira hodi distribui ba merkados. Tamba ita nia rai kiik neduni buka aposta liu husi qualidade ba produsaun no aposta ba produsaun organika”.

Angola sai hanesan referencia ba Timor-Leste

Iha oportunidade ne’e mos, PM Kay Rala Xanana Gusmao ba vizita ba Pavilaun rai seluk nian. Liliu vizita ba Pavaliaun Angola. Rai ne’ebe mos proutores Petroleum, Angola mos liu husi procesu hanesan ita, husi observador ba operador. Sa expereincia maka Timor-Leste bele apreende huzi Angola? Iha aspektus nudar produtores petroloeum?

Haktuir PM Kay Rala Xanana Gusmao, “Ita iha lisaun diak maka apreende husi Angola, nudar rai produtores ba Petroleum. Sira mos pasa husi procesu no esperiencia hanesan ita, husi observador ba operador. Sira harii kompania mina rasik, naran SONANGOL”.

SONANGOL, ne’ebe ohin loron opera iha rai barak, sira investe iha kompanias barak iha mundu, inkluindu sira mos iha cabang iha Portugal no Eropa, Singapura, Afrika no Amerika. SONANGOL mos prontu atu sosa 30% Saham ka aset ne’ebe maka GALP, husi Portugal ninia participasaun iha ENI, Italia.

Tenik tan PM, ”Timor-Leste mos, hakarak harii ninia kompania mina rai mesak ka PetroTL, tamba ita buka apreende husi rai seluk, hanesan Indonesia, PERTAMINA, Malaysia, PETRONAS, no sst”.

Empresta osan ba Desenvolvimentu Infra-estrutura

RPC ninia ninia kontribuisaun ba desenvolvimentu Timor-Leste, iha areas barak, iha nivel konstrusaun civil, harii edificiu MNE, Palacio Presidencial, Ministeriu Defesa ninia quartel, rede transmisaun ba elektrecidade, no sst. Iha PEDN ne’ebe sei halao husi 2011-2030, preciza financiamentu, oinsa maka bele hetan osan. Iha hipotese 2, muda Lei Fundu Petroliferu no mos bele husu imprestimu bilaterais. China sai hanesan opsaun ba imprestimu ba Financiamentu ba fundu desenvolvimentu (FD), iha vizita ne’e ita PM Kay Rala Xanana Gusmao mos koalia ho PM China, Sr. Wen Jia Bao konaba asuntu ida ne’e.

Tuir PM Kay Rala Xanana Gusmao, molok halao vizita ba Republika Popular China (RPC), sani ka le husi jornal katak “RPC fó emprestimu osan ba rai Gana, hamutuk Bilaun 13 Dolares Amerikanu”. Tuir PM RPC.

Hatan ba ne'e, "Sr. Wen Jia Bao, sira nakloke ba fó imprestimu ba Timor-Leste, tamba Governu ne’ebe lidera husi PM Kay Rala Xanana Gusmao, garante ba estabilidade no seguransa ba investimentu husi rai liur, li-liu husi parte RPC, governu ne’ebe lidera husi Wen Jia Bao enkoraja empresarius RPC nian atu investe iha Timor-Leste”.

Fontes: pajina 5 Governu, publika iha STL no JND, edisaun 08.11.2010 (pajina 5)!

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.