Amo Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo
Premiu Nobel Paz 1996
|
Iha regime demokrátiku
lolós iha regra hirak ne’e:
Iha distinsaun poder ka
ukun: lejizlativu, ezekutivu no judisial. Lejizlativu koalia kona ba Parlamento
ka deputados; ezekutivo kona ba governu (Primeiru-Ministru, Ministru sira no
sekretariu de Estado) sira; judisial, kona ba tribunal sira no juiz sira.
Iha demokrasia ida
hanesan ne’e, direito mak sai boot; tuir mai, tribunal sira sai independente;
tem ke iha eleisaun ba “órgãos do poder” ne’ebé periódiku no livre, hosi
sidadaun hotu hotu.
Iha demokrasia poder
militar no poder ekonómiku tem ke hakruuk ba poder sivil ka politiku.
La iha demokrasia lolós,
bainhira la iha “possibilidade efectiva de pluralismo político”, dehan katak
tem ke iha partidu oin oin ho opsaun politika oin oin. Tanba prinsipiu ida ne’e,
ita la bele simu “partido único”, ka partidu ida deit iha rai laran. Tanba
partidu úniku ka ida deit ninia natureza, dala barak, sai anti-demokrátiku, no
anti-natural. Iha demokrasia hanesan ne’e, labele iha “estatocracia”, katak
poder Estadu nian maka’as liu no domina buat hotu, nune’e Estado mak manda,
estado mak hatene, estado mak kontrola ema nia moris; labele iha mos “partidocracia”,
dehan katak partidu ida mak domina buat hotu hotu, nia mak sai tiha norma ka
regra, nia mak determina ema nia destinu.
Finalidade partidu sira
nian: ita harii partidu ida atu halo saida? Uluk kna-na’in, ita ko’alia uluk kona
ba ema ka siaduan sira nia fatin. Iha sidadaun barak ne’ebé la tama partidu ida
(não está filiado em nenhum partido); balu fali, tambá baruk, tanba indiferensa
no komodismu, la kohi partisipa iha moris partidariu (vida partidária). Balu
fali la tama partidu, tanba hanoin katak partidu ne’e la konvense, la fo konfiansa;
tanbá ne’e sira sees aan tiha.
Balu fali tama partidu
atu buka deit interese ema nian (interesse pessoal); balu tama atu tabele ba
lider ne’ebé iha influénsia, iha osan no iha fama, atu nuné’e sira mos bele hetan
oportunidade atu sai boot no manan osan no poder. Maibé iha mos ema ne’ebé tama
partidu tanba hakarak hadia nasaun, no haree hanesan misaun politika ida atu
hadia sosiedade no serbisu ba “ o Bem Comum/the Common Good”; hodi luta ba
igualdade, justisa, no serbi povu kiik no beik.
Ikus mai, Ita tama ka la
tama partidu, realidade hatudu katak ita hotu iha ligasaun ba partidu sira. Tanba
iha moris sosiedade nian ka nasaun nian, liu hosi partidu sira maka ita hili
governu, hili deputadu sira no hili Presidente Republika nian. Tanba ne’e, partidu polituku importante tebes no iha
responsabilidade boot iha povu nia leet. Tanba ne’e mos, ita, povu tomak nia responsabilidade
atu hetene didiak partidu sira nia ideolojia, sira nia programa, no hatene
didiak ema ne’ebé sai ulun ka xefi partidu
nian. Hau hili tama partidu A ka partidu B, tanba partidu ninia programa diak,
tanba líder sira iha matenek, iha étika, iha espiritu atu serbi povu no nasaun...
(sei tutan)
Amo Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo
Premiu Nobel Paz 1996
Sem comentários:
Enviar um comentário
Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.