VISAO MISAO OBJECTIVO HAKSESUK BOLA FH KKN HOME FH LPV ARTIGOS FH MUZIKA LIA MENON FH RESPONDE

20090121

DISKURSU BANCADA PSD KONA BA OGE 2009

Orcamento Geral do Estado ( OGE ) 2009 ita deskuti iha momento ida nebe mundo tomak liu-liu nasaun desenvolvido sira iha hela reseso nia laran. Situasaun reseso halo cresimento ekonomia mundial tun no tuir projesaun Fundo Monetario Internasional ( FMI ) hatudu katak iha 2009 kresimento mundial iha nivel 2.2%. ( Doc. Orcamento pag.97 )

Impakto hosi reseso mundial ne influensia mos situasaun ekonomia ita nia rain. Impakto nebe mosu iha tinan 2008 maka liu-liu ba folin aihan nian nebe sae makas, Combustivel nomos necesidades basicos sira seluk, mesmo agora preso tun ona maibe bele sae fila fali iha tempo oin mai. Ida ne mos tamba mais de 90% ita sei importa hosi rai seluk. Neduni Bancada PSD husu ba Governo atu continua tau atensaun makas oinsa iha kurto prazo sei garante seguransa alimentar ba povu tomak no media e longgo prazo oinsa ita nia produsaun rasik bele sae e mesmo tempo ita komesa ona bele redus importasaun mai hosi liur.

Hare ba programa sira nebe Governo apresenta iha Orcamento ida ne hatudu katak Governo sei esforso makas oinsa bele hadia ekonomia ita nia rain nian liu-liu IV Governo Constitucional defini ona katak tinan 2009 hanesan tinan ba Infraestrutura. Orcamento total nebe atu gasta ba area Capital Desenvolvimento iha tinan 2009 atinji montante $ 205,334 miloes, valor ida nebe as liu durante 2002 – agora no hatudu mos katak Governo AMP hakara duni hadia infraestrutura nasaun ida ne tamba liu hosi Infraestrutura nebe diak sei garante investimento hosi rai laran no rai liur nebe mos sei hasae cresimento ekonomia nasaun nian no sei fo benefisio ba povu tomak.
Tuir mai Bancada PSD sei halo komentario nivel sectorial hanesan tuir mai :

1. Ministerio Infraestrutura

Bancada PSD halo uluk komentario konaba orcamento Ministerio Infraestrutura tamba Governo AMP defini ona tinan 2009 nudar tinan ba Infraestrutura. Konsekuensia hosi komitmento ida ne maka iha orcamento 2009 Governo aloka ba Ministerio Infraestrutura orcamento ho total $ 129.571 miloes ou aumenta kuase 91.4 %. Valor ida ne as tebes no hatudu duni katak infraestrutura sai nudar prioridade hodi bele atrai investimento iha ita nia rai. Aumentu nebe makas liu-liu ba capital desenvolvimento nebe sae hosi 52.928 miloes iha tinan 2008 ba 117.183 miloes ou sae kuase 121.4 %. Relasiona ho orcamento nebe bot Bancada PSD husu atensaun ba pontus hanesan tuir mai :

1. Ba orcamento ho valor $85 miloes para Central eletricidade no rede de transmisaun Bancada PSD husu ba Governo atu tau atensaun ba impakto ambiental tamba ne Governo tengke halo kontrato ho kompania atu usa teknologia nebe bele hatun nivel polusaun nebe iha;

2. Hadia Mekanismo Excekusaun orcamental liu-liu altera Regulamento no Dekretos nebe kria birokrasia makas iha Governo hodi labele afekta makas ba excekusaun orcamental;

3. Hadia mekanismo de Controlo ba projectos sira para bele hetan kualidade nebe diak;

4. Processo ternderisasaun tengke la’o ho transparente no tuir kriterios legais nebe iha;

5. Projectos fisicos tengke hala’o iha bailoron para bele la’o ho diak, se iha tempo udan sei halakon deit osan povu nian;

6. Fo treinamento ba ita nia kontrator sira konaba oinsa hala’o projectos nebe diak, treinamento konaba gestaun orcamento para labele projecto hotu osan mos hotu, nst;

2. Ministerio Estatal e Ordenamento do Territorio

Iha tinan fiscal ida ne Ministerio Estatal hetan alokasaun orcamento ho total $ 16,951 miloes ou aumenta 23.4 % relasaun ho orcamento tinan liu ba. Programas importante nebe atu hala’o maka sei halo desentralizasaun liu hosi kriasaun municipio iha distrito sira e dala uluk sei halo ba Distrito 4. Relasiona ho programa ida ne Bancada PSD husu ba Governo atu deskuti lalais iha Conselho de Ministros hodi aprova no apresenta mai Parlamento konaba proposta de Lei Divisaun Territorial no Administrativa, Proposta de Lei konaba Governo Local no Propsta de Lei konaba Municipio. Tamba so Liu hosi Lei sira ne maka ita bele halo desentralizasaun. Alende kuadru legal sira nebe temi ona iha leten husu mos ba Governo atu kria kondisoes iha Distrito liu-liu atu hasae kapasidade rekursus humanos, ekipamentos nebe adekuadu para bele garante susseso programa ida ne.

Tuir mai iha tinan 2009 sei hala’o eleisaun ba Chefe de Suco sira hotu iha teritorio tomak, tamba ne preparasaun ba eleisaun ida ne tengke la’o ho diak nomos atu halo revisaun ba lei eleisaun chefe Suco nian e Autoridade eleisaun nian karik tengke fo tempo sufisiente para bele lao ho diak.

3. Ministerio Edukasaun

Iha OGE 2009 Ministerio Edukasaun hetan alokasaun orcamento ho total $ 62.570 miloes ou aumenta 21.8 % compara ho orcamento tinan 2008. Ho Aumenta ida ne ba Bancada PSD nudar signal positivo ida katak Governo ida ne kontinua tau importansia ba edukasaun nudar factor determinante ida ba desenvolvimento nasaun nian. Iha fulan Outubro Tinan 2008 liu ba Parlamento ida ne aprova ona Lei base ba Edukasaun no determina 9 anos eskolaridade obrigatorio e gratuito. Relasiona ho ida ne Bancada PSD husu ba Governo atu hare kondisoes eskola sira hotu tamba to agora ita sei hare eskola balu nebe la iha kondisoes minima hanesan falta kadeira, meja no sala de aulas nebe la adekuadu e buat sira ne hotu sei afeta ba ita nia oan sira atu aprende sciencia para bele sai matenek no sai nudar futuru nasaun nian.

4. Ministerio Saude

Ministerio Saude hetan alokasaun orcamento ho total 32.893 miloes ou aumenta 6.8 %. Ba Ministerio Saude Bancada PSD husu para bele tau matan liu-liu ba kondisoes Hospital Nacional Guido Valadares, tamba Ami hare sei falta buat importante nebe bele salva lalais povu nia vida hanesan Ekipamento para fase ran nian, ekipamento para hare moras iha ulun fatuk nian, ekipamento para moras fuan nian. No seluk-seluk tan, kuandu ita bele sosa ekipamento sira ne dalaruma lapersija ona ita haruka ita nia povu ba halo tratamento iha rai liur nebe sei gasta osan barak liu.

Nune mos Bancada PSD husu atu tau matan ba Hospital Referal sira no centro de saude iha sub-distrito sira nebe sei falta ekipamentos basicos nomos falta de aimoruk.

5. Ministerio Agricultura

Ministerio Agricultura simu knar nebe importante tebes tamba mais de 80 % ita nia povu moris iha vida agricultura. Hare mos ba situasaun ohin loron nebe ita nia produsaun rasik seidauk bele kobre ita nia nesesidades maka misaun ministerio agricultura nian maka oinsa fo apoia ba povu agricultor sira atu oinsa bele hasae produsaun para ita nia povu bele hasae mos sira nia rendimentu. Iha OGE 2009 Ministerio Agricultura hetan alokasaun orcamento ho total $ 33.914 miloes ou aumenta 10.6 %. Programas nebe sai prioridades maka atu kontinua sosa tratores ba agricultor sira. Relasiona ho programa ne Bancada PSD husu atensaun konaba oinsa atu halo manutensaun ba tratores sira ne. projectos atu loke centro manutensaun 8 iha territorio tomak tengke halo, nomos treinamento ba agricultor sira atu oinsa usa tratores sira ne. Alende programa nebe temi iha leten husu mos atensaun ba ita nia floresta nebe tinan-tinan hetan estragus.

6. Ministerio Solidariedade Social

Iha OGE 2009 Ministerio Solidariedade Social hetan alokasaun orcamento $ 74.523 miloes ou aumenta 173.5 %. Bancada PSD husu para implementasaun programa prioridades hanesan subsidio ba katuas no ferik sira tengke halo ho diak. Iha tinan 2008 liu ba ferik no katuas barak maka seidauk hetan subsido ne tamba liu-liu hasoru birokrasia nebe difikulta ita nia inan aman sira. Atensaun mos ba falsifikasaun dokumentos hodi hasae tinan para hetan subsidio. Iha dadus sensus 2004 ema idosos utuan deit. Porvolta de mais 30.000 pesoas, depois Governo halo programa subsido total numero idosos aumenta drastiko ba mais de 70.000 pesoas. Husu atu halo cros chek ba data sira ne.

7. Ministerio Turismo, Comersio e Industria

Orcamento Geral do Estado 2009 preve alokasaun orcamento ho total $ 61.008 miloes ou aumento 229.2 % Programa prioridades maka hanesan sosa produtu local hanesan fos, batar, koto, fehuk , nst. Ba ida ne ami husu para orcamento ne bele gasta duni para bele hasae rendimentu povu nian. Tuir mai ba programa capital desenvolvimento ami husu para construsaun armagem urgenti tebes liu-liu armagem iha distrito para bele fasilita distribuisaun necesidades basicos ba ita nia povu

8. Ministerio Economia e desenvolvimento

Ministerio Economia e Desnvolvimento hetan alokasaun orcamento ho total 5,255 miloes no sai nudar uniku ministerio nebe hetan redusaun orcamento kuase -28.2%. ho ida ne Bancada PSD husu esplikasaun konaba oinsa ministerio ne bele fo apoio ba desenvolvimento rural, cooperativas no sector empresarial sira. Oinsa mos programa apoio ba mikrofinansas. Orcamento ba capital desenvolvimento hetan deit 881 mil dolares e projesaun ba 4 anos hetan deit 1,658 miloes. Valor orcamento ne Bancada PSD hare katak Ministerio ne sei labele responde nesesidades nebe iha.

9. Ministerio Negocio Estrangeiro

Ministerio Negocio Estrangeiro hetan orcamento total $.11,326 miloes ou coresponde aumenta 20.2% compara ho orcamento 2008. Programas importantes nebe sai knar Ministerio nian maka tau matan ba politicas internacional liu hosi cooperasaun internacional nebe Timor Leste iha relasaun hanesan CPLP, ASEAN e Organizasaun Multilateral. Tamba ne Bancada PSD husu ba Ministerio atu tau atensaun ba ita nia Embaixada sira iha liur nebe iha linha oin atu defende politica externa Timor Leste nian liu-liu Embaixada iha Indonesia konaba kondisoens de servico nomos kusto de vida iha neba para ita nia Diplomata sira bele hala’o servico ho diak.

10.Ministerio Defesa e Seguranca

Orcamento alokado ba Ministerio Defesa no seguranca Iha OGE 2009 total $ 2,090 miloes la inklui orcamento SE. Defesa no SE. Seguranca e F-FDTL no PNTL nebe iha alokasaun orcamento rasik. Knar importante Ministerio Defesa no Seguranca maka tau matan hodi desenvolve politica nacional ba area defesa no seguranca oinsa bele hetan estabilidade nudar factor determinante ba desenvolvimento ekonomiko iha Timor Leste. Prioridades nebe atu halo maka atu halo reforma no restukturasaun ba F-FDTL no PNTL para bele hetan kondisaun nebe diak hosi aspekto rendimento membros sira, kondisaun de servico, ekipamento, nst.

11.Ministerio da Justica

OGE 2009 aloka verba orcamento ba area justica ho total $ 12,560 miloes ou aumenta 28.3% compara ho orcamento tinan 2008. Ba area Justica bancada PSD husu para elabora ona ligislasaun nebe relasiona ho asunto rai nian tamba problema bot ida iha ita nia rain maka problema Direito ba Propriedade Rai no Uma. Nune mos Bancada PSD husu atensaun ba kondisaun sira iha Tribunal distrital sira, Procuradoria Distrital nomos Defensoria sira para bele atende diak liu Ita nia povu iha area justica nian.

12.Ministerio Financas

Husu atu hadia mekanismo no prosedimento iha prokurament no hadia rekursus humanus nebe iha tamba fatin ida ne maka sai centro ba excekusaun orcamento Estado nian. Kuandu atrasa iha serviso ida ne maka afekta mos ba ministerio sira seluk atu bele hala’o lalais sira nia programa

Dili, 16 de Janeiro de 2009

Fernando Gusmao

Presidente Bankada PSD

Sem comentários:

Enviar um comentário

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.